Demeter, Griekse godin van de landbouw

Demeter, Griekse godin van de landbouw, het graan en de aarde. Eén van de bijna vergeten Griekse grootheden uit de Griekse mythologie, maar in haar tijd erg belangrijk. Vooral haar rol als moedergodin van de aarde maakte haar groot. Ze was een zuster van de Zeus en dochter van Cronos en Rhea. Ze was de oergodin, de oermoeder en zette de traditie voort van enkele andere grote godinnen. Ceres is haar Romeinse naam.

Inhoud

• Demeter is een Olympische godin
• Demeter en Persephone
• Eleusinische Mysteriën
• Andere kinderen van Demeter
• Symbolen van Demeter

Demeter is een Olympische godin

Demeter is één van de grote Olympische goden. Cronos, haar vader, verslond zijn kinderen onmiddellijk na de geboorte. Hij had in een voorspelling gehoord dat één van z’n kinderen hem van de troon zou stoten. Zeus, de jongste weet zijn broers en zusters te bevrijden uit de wrede Cronos. In de titanenstrijd die volgt kunnen de Olympiërs hun tegenstanders verslaan. Zeus wordt de nieuwe oppergod, Hades krijgt de onderwereld en Poseidon het water. De twaalf goden gaan wonen op de berg Olympus.

Demeter was de godin van de landbouw, het graan (of van alles wat de landbouw voortbracht) en de aarde. De producten van het land hielden de mensen in leven en zo rolde ze in haar rol als moedergodin. Ze wordt soms ook genoemd als godin van het huwelijk. De cultus van een moedergodin was al heel oud en al ver voor de Grieken werden er in oude culturen dergelijke godinnen vereerd. De Egyptenaren hadden Isis, Astarte werd vereerd door de Feniciërs en natuurlijk was er Gaia, de oude Griekse ‘Moeder Aarde’. Veel Olympische godinnen kregen kenmerken mee van die oude moedergodinnen, ook Aphrodite en Athena. Demeter verbeterde de landbouw en graanteelt en stond zo op het keerpunt van een wereld die overging van een jagers/verzamelaars-maatschappij naar een leven in de landbouw.

Demeter en Persephone

De belangrijkste mythe over Demeter gaat over de ontvoering van haar dochter Persephone door Hades, de god van de onderwereld. Persephone was een dochter van Demeter en haar broer Zeus. Hades wilde een huwelijk met zijn nichtje maar Zeus wist dat Demeter dat nooit zou toestaan. Zeus was niet erg goed in knopen doorhakken en liet Hades wachten op een antwoord. Het geduld van de grimmige Hades raakt al snel op. Op een dag wanneer Persephone bloemen aan het plukken is op Sicilië opent de aarde zich en Hades verschijnt. Hij sleurt Persephone met zich mee naar beneden. Demeter is ontroostbaar en zoekt negen dagen en nachten naar haar dochter zonder te eten of drinken. Op de tiende dag ontmoet ze Hecate die haar vertelt dat Hades haar dochter heeft ontvoerd naar zijn duistere wereld.

De arme Demeter doolt over de aarde die dor en droog wordt. Ze komt tenslotte in Eleusis waar ze gevonden wordt door het koningspaar Celeus en Metaneira. Demeter verschijnt aan hen in de gedaante van een oude, wijze vrouw en ze wordt gevraagd om op het prinsje Demophon te passen. Demeter besluit om het prinsje onsterfelijk te maken. Hij wordt iedere dag ingesmeerd met ambrozijn en ’s nachts legt ze hem in de haard. Metaneira betrapt haar op een avond en Demeter moet haar vertellen dat ze in werkelijkheid een godin is. Ze vraagt om een tempel in Eleusis en trekt daar in, ze wil geen enkel contact met de andere goden.

Zeus maakte zich zorgen, vooral om de aarde. Droogte en daardoor hongersnood teisterden de aarde en de mensheid werd bedreigd met uitsterven. Hoe Zeus ook zijn best deed, Demeter wilde van geen wijken weten, ze wilde haar dochter terug.

Hermes wordt naar Hades gestuurd om te proberen Persephone naar de aarde terug te brengen. Hermes kreeg een enorme en zeer ongewone opdracht want uit de onderwereld kwam nooit iemand terug. Maar vooral, wie iets in de onderwereld heeft gegeten kan zeker niet meer terug en Hades had de arme Persephone enkele granaatappelpitten gegeven. Het was een hoofdbreker voor Zeus maar hij stelt een compromis voor: de helft van het jaar bij Demeter en de andere helft bij Hades. Zo werd het leven van Persephone een verklaring voor de seizoenen. Wanneer ze bij haar moeder is dan groeit het gewas op de aarde en wanneer ze bij Hades is, is de aarde dor, koud en kaal.

Eleusinische Mysteriën

Sterk verbonden met het verhaal van Persephone en Demeter zijn de Eleusinische Mysteriën. Er waren verschillende vieringen ter ere van Demeter maar de Mysteriën waren wel het hoogtepunt. Eleusis lag in Attica, enkele kilometers van Athene. Er was ieder jaar een groot feest in het najaar en een klein in de lente, de terugkeer van Persephone. In een processie vertrok men met offers uit Athene naar de grote tempel in Eleusis. Tijdens de feesten werd gedanst, er werden offers gebracht aan Demeter en haar dochter en er werd gezongen. Daarnaast waren er geheime vieringen voor ingewijden in de tempel. Tijdgenoten waren niet op de hoogte van de rituelen die ingewijden ondergingen, ook nu zijn ze nog een groot geheim.

Andere kinderen van Demeter

Hoewel Persephone de hoofdrol speelt in de mythen rond Demeter, worden er ook andere kinderen aan haar toegeschreven:

• Ploutos wordt soms de zoon van Demeter en Iasion genoemd, maar wordt ook veel gezien met Persephone en Hades. Ploutos wordt vaak afgebeeld met de Hoorn des Overvloeds als een klein mollig mannetje.
• Philomelos is het broertje of misschien zelfs wel het tweelingbroertje van Ploutos. Zijn broer was niet van plan om ook maar iets uit de Hoorn aan hem te geven en daarom was hij arm. Philomelos kocht daarom twee ossen en vond de ploeg uit. Hij ging zich zeer succesvol toeleggen op de landbouw. Zijn moeder was reuze trots en gaf hem een plek in het sterrenbeeld Ossenhoeder.
• Khrysothemis, een godin die een rol speelde in een graanfestival en dochter van Demeter met een sterveling.
• Arion, een gigantisch onsterfelijk paard, geboren als nakomeling van Poseidon en Demeter.
• Despoine, een dochter van Poseidon en Demeter. Een godin die wel naast Demeter werd vereerd in mysteriën.

Symbolen van Demeter

• Graan/aren: Ze was de godin van de landbouw en vooral van het gewas. Ze liet Triptolemus de wereld overgaan om de kennis over landbouw en graanteelt te verspreiden.
• Hoorn des Overvloeds: De hoorn is van de geit die Zeus zoogde op het eiland Kreta. Wie de hoorn in zijn bezit heeft zal niets meer tekort komen.
• Toorts: De toorts hoort misschien nog wel meer bij Persephone. De toorts gaf licht in de duistere wereld waar ze steeds maar weer naar toe moest.