Hannie Schaft, ´t meisje met het rode haar

Hannie Schaft, een naam die erg bekend is zowel bij jong als bij oud. Dankzij het feit dat rond 5 mei op de scholen de Tweede Wereldoorlog wordt herdacht. Hannie is een heel dankbare persoonlijkheid om uit te leggen waarom het verzet zulk een goed werk deed en waarom het zo gevaarlijk was. Ze werd het symbool van de verzet genoemd, een jonge vrouw die vlak voor het einde van de oorlog geëxecuteerd werd.

Wie was Hannie Schaft

Een zo op het eerste oog gewoon meisje dat geboren was op 16 september 1920 in de van Dortstraat in Haarlem. Haar vader was Pieter Schaft, een leraar op de Rijkskweekschool, en haar moeder was Aafje Talea Vrijer. Jannetje Johanna, de namen die zij bij de geboorte kreeg, door familie Jo genoemd, had nog een ouder zusje dat in 1927 aan difterie overleed.

Jo ging naar de lagere school in de Tetterodestraat en daarna naar de Hogere Burgerschool (de HBS) aan het Santpoorter plein. Hierna ging Jo in 1938 rechten studeren in Amsterdam.

Toen kwam de oorlog

Als de oorlog in 1940 uitbreekt gaat Jo in eerste instantie gewoon door met studeren en in juli van dat jaar behaalt zij haar kandidaatsexamen. Hierna ging zij met haar vriendinnen wonen in de Michelangelostraat 59 in Amsteram Zuid.

Ze weigert in het voorjaar van 1943 de loyaliteitsverklaring te tekenen die alle Duitsers eisten van studenten. Jo komt terug naar Haarlem, samen met twee Joodse vriendinnen die bij haar ouders onderduiken. Voordat ze terug kwam was ze al bekend met het stelen van persoonsbewijzen voor mensen met een Joodse achtergrond, en het helpen van onderduikadressen aan Joodse mensen.

Het verzet

Jo Sluit zich aan bij de linkse sabotagegroep de Raad van Verzet (de RvV) zodat ze meer actiever verzet tegen de bezetter kan bieden. In deze groep komt ze samen te werken met de zusjes Truus en Freddie Oversteegen en Jan Bonekamp. Ze neemt de naam Hannie aan.

De Duitsers hadden nooit verwacht dat vrouwen tijdens de bezetting actief zouden gaan deelnemen aan het gewapende verzet. Ze ontdekten pas in de laatste periode van de oorlog dat menige kinderwagen niet alleen een baby vervoerde, maar vaak ook wapens en of illegale kranten. Dit soort koerierswerk was vaak voor de vrouwen weggelegd. Er waren maar enkele vrouwen die actief meededen met de mannenzaken zoals sabotage plegen of liquidaties van Duitsers of verraders. Hannie Schaft was één van hen.

Na instructies over wapens en schietlessen was ze gereed voor het grote werk. Ze kreeg opdracht een man van de Sicherheits Dienst neer te schieten. Dit bleek echter een proef van bekwaamheid en betrouwbaarheid, want toen ze de trekker overhaalde bleken er helemaal geen kogels in het wapen te zitten. Ze doorstond de proef glansrijk.

Sabotage

De eerste grote actie waar Hannie aan deelnam was op 27 november 1943. Samen met Jan Bonekamp, Jan Brasser en nog een teamlid werd een poging ondernomen om de elektriciteitscentrale van het PEN in Velsen-Noord onklaar te maken. De sabotage lukte niet helemaal, maar was wel een hart onder de riem voor de lokale bevolking.

De Rembrandtbioscoop aan de Grote Markt in Haarlem was het volgende doelwit van Hannie, op 20 januari 1944 werden er brandbommen geplaatst om de bioscoop die veelal Duitse propagandafilms vertoonden, in vlammen te doen opgaan. Helaas werden de bommen ontdekt en werd de aanslag
verijdeld.

Vuurwapengeweld

Op 8 juni, twee dagen na de landing van de geallieerden in Normandië, schoten Hannie en Jan de banketbakker Piet Faber neer vanwege zijn verraderlijke praktijken.

Op 21 juni krijgt Hannie, samen met Jan Bonekamp, de opdracht om de Zaanse politieagent W. Ragut neer te schieten. Hannie schoot op de agent en fiets weg, waarna Jan de man nadert om hem het genadeschot te geven. Helaas voor Jan is de zwaargewonde man nog in staat om terug te schieten en raakt hem levensgevaarlijk in de buik. Hij wordt overgebracht naar een politiepost waarna hij, na aangifte van een collaborerende agent, door de Sicherheitsdienst wordt opgepakt. Volgespoten met stimulerende middelen geeft hij een aantal namen en adressen vrij, waarna hij sterft. Ook wordt in zijn jaszak een foto van Hannie gevonden.

De ouders van Hannie worden gegijzeld in de hoop dat zij zich aan zou geven. Haar kameraden weten haar dit te beletten en haar ouders worden weer vrijgelaten. Hannie duikt onder bij de familie Elsinga.

Ontdekking

Nu dat de identiteit van Hannie bekent was, zag zij geen andere mogelijkheid dan haar haar zwart te verven en een bril met gewoon vensterglas te gaan dragen. Tevens kreeg zij een nieuw persoonsbewijs met de naam Johanna Elderkamp, een in Zürich geboren vrouw.

Tijdens een controle op de brug bij de Jan Gijzenkade in Haarlem wordt Hannie aangehouden, in de tassen op haar fiets vinden de Duitsers de illegale krant "De Waarheid" en een pistool. Ze wordt overgebracht naar de Koepelgevangenis in Haarlem. Door de uitgroei van haar geverfde haar, alsmede het feit dat één van de bewakers haar herkende waren de Duitsers ervan overtuigd dat ze eindelijk het “meisje met het rode haar” in handen hadden. Volgens T. Kors zou Hilter zelf eerder opdracht geven hebben tot onmiddellijke opsporing van Hannie en haar vriendinnen.

Haar executie

Ondanks het feit dat de Duitsers afspraken hadden gemaakt met de Binnenlandse Strijdkrachten om geen mensen meer dood te schieten, en zeker geen vrouwen, werd Hannie vier weken na haar arrestatie geëxecuteerd.

In de auto die haar naar de plaats van executie in de duinen van Bloemendaal moest brengen zat de SD´er Ruhl en een Duitse soldaat met een spade. Daarachter kwam nog een auto met enkele SD´ers. Toen de Duitser Lages schoot schampte dit schot haar slaap. De reactie van Hannie Schaft hierop was: “Ik schiet beter”. Hierop schoot de Nederlandse SD agent Maarten Kuiper zijn machinepistool op Hannie leeg en maakte een einde aan het leven van de 24 jarige verzetsheldin.

Het was 17 april 1945, amper 3 weken voor de capitulatie.

Herbegraven

Op 27 november 1945 wordt het stoffelijk overschot van Hannie vanuit de Bavo in Haarlem naar de Erebegraafplaats in Bloemendaal overgebracht en herbegraven. Dit alles in het bijzijn van H.M. koningin Wilhelmina, H.K.H. prinses Juliana en Z.K.H. prins Bernhard. De koningin noemde haar in haar speech “ het symbool van verzet”.

Hannie en Haarlem

In 1982 werd in het Kenaupark in Haarlem een monument onthuld, de vrouw in het verzet, dat in de volksmond al gauw het Hannie Schaftmonument werd genoemd. Het beeld is gemaakt door haar verzetsvriendin Truus Oversteegen, die inmiddels Mengers heet. In 1988 werd Hannie Schaft door de lezers van het Haarlems Dagblad uitgeroepen tot de op één na belangrijkste Haarlemmer van de 20e eeuw, direct na Godfied Bomans.

Op 25 november 1951 willen ruim 5.000 mensen demonstreren tegen het feit dat de communisten, die een prominente rol in het verzet speelden, in de tijd van de wederopbouw naar de achtergrond zijn verschoven. J.E. de Vos van Steenwijk, de burgemeester van Bloemendaal, waarnemend commissaris van de Koningin in Noord Holland, verbiedt deze demonstratie.