Hannie Schaft (1920-1945)

"Ik schiet beter" zouden de laatste woorden zijn geweest van Hannie Schaft, vlak voor ze werd gefusilleerd door de Duitsers. Hannie Schaft was een communist en verzetsstrijder tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ze doodde onder andere de politiecommissaris Ragut uit Zaandam, die heulde met de vijand. Ook de bekende NSB'er Piet Faber werd door Hannie, in samenwerking met Jan Bonekamp, om het leven gebracht. En ze hielp vele Joden aan onderduikadressen. Deze daden deed ze tijdens haar lidmaatschap van de Raad van Verzet (RVV).

Inhoud

• Hannie Schaft
• Tweede Wereldoorlog
• Het verzet en de RVV

Hannie Schaft

Jannetje Johanna Schaft werd op 16 september 1920 geboren in Haarlem. Haar roepnaam was Jo of Jopie, ze ging zichzelf Hannie noemen toen ze voor het verzet ging werken. Ze was de tweede dochter van Pieter Schaft en zijn vrouw Aafje Vrijer. Haar zus Annie was vijf jaar ouder dan Hannie. Pieter Schaft was leraar op de Rijkskweekschool en zat in het landelijk hoofdbestuur van de socialistische Bond van Nederlandse Onderwijzers. Haar moeder kwam uit een fel socialistisch predikantengezin. In het gezin werd er dan ook altijd veel over de politiek en politieke onderwerpen gesproken en gediscussieerd. Hannie groeide hierdoor op met sociaal-democratische ideeën, vooral op het gebied van gelijkheid en rechtvaardigheid. Hannie's vader, Pieter Schaft, was gedurende Hannie's jeugd actief voor de Sociaal Democratische Partij (SDAP).

Jeugd

Hannie had een rustige basisschooltijd. Ze werkte hard en was een uitstekende leerling. Wel werd ze af en toe gepest om haar rode haren en had ze niet veel contact met haar klasgenootjes. Helaas voltrok zich in deze periode een ramp voor het gezin Schaft. Annie, de oudere zus van Hannie, overleed op twaalf jarige leeftijd aan de gevolgen van difterie (een zeer ernstige keelontsteking). Als gevolg daarvan werd het gezin Schaft nog hechter en werd Hannie behoorlijk beschermd opgevoed. Na de basisschool volgde Hannie de HBS (Hogere Burgerschool). Ook hier deed ze goed haar best en bleek een intelligente leerling. Ze haalde haar diploma voor de HBS in 1937 en vertrok in 1938 naar Amsterdam om daar rechten te gaan studeren aan de gemeentelijke Universiteit van Amsterdam. Tijdens haar studie werd Hannie lid van de Amsterdamse Vrouwelijke Studenten Vereniging en daar ontmoette ze de twee Joodse studenten Philine Polak en Sonja Frenk. De drie meiden werden vriendinnen, ze studeerde samen en ondernamen leuke dingen.

Toen Duitsland op 1 september 1939 Polen binnenviel, vond Hannie dat ze iets moest doen om te helpen. Veel hulp kon ze alleen niet bieden, maar ze kon wel via het Rode Kruis pakjes opsturen naar gevangen genomen Poolse officieren en dit deed ze dan ook trouw, diverse maanden lang.

Tweede Wereldoorlog

Toen de Duitsers op 10 mei 1940 Nederland binnen vielen, ging Hannie, net als veel andere studenten, gewoon door met studeren. In juli 1940 haalde zij haar kandidaatsexamen en ging ze in Amsterdam op kamers om niet telkens heen en weer te hoeven reizen vanuit Haarlem. Hannie's haat tegen de Duitse bezetters groeide en zo kwam ze langzamerhand met het verzet in aanraking, ze nam bijvoorbeeld deel aan de Februaristakingen van 1941. De Duitse inval was een dagelijks onderwerp van discussie in Nederland, zo ook bij Hannie en haar Joodse vriendinnen. Toen rond de herfst diverse maatregelen tegen de Joden werden afgekondigd toonde Hannie zich solidair met haar vriendinnen: "Als zij niet meer door het park mogen, ga ik er ook niet meer doorheen". Hannie Joodse vriendin Sonja gooide het juist over een heel andere boeg en werd heel opstandig: "Als ik daar niet mag lopen, doe ik het juist wel!". Toen in 1942 de Joden een gele ster moesten gaan dragen was voor Hannie de maat vol, waar ze kon stal ze persoonsbewijzen van burgers zodat deze gebruikt konden worden voor de Joodse onderduikers. Geen zwembad, schouwburg, café, concertzaal of onbewaakte garderobe was veilig voor Hannie. Ook begon ze steeds meer koerierswerk te verrichten voor het verzet. In 1943 was Hannie gedwongen haar studie te stoppen, ze weigerde namelijk, net als 80% van haar medestudenten, de loyaliteitsverklaring te ondertekenen. De Duitsers wilde iedere student een zogenaamde "loyaliteitsverklaring" laten onderteken, waarin ze verklaarden geen activiteiten te ondernemen tegen de Duitse bezetter.

Terug naar huis

Samen met haar Joodse vriendinnen Sonja en Philine ging Hannie terug naar het huis van haar ouders in Haarlem. Ze liet haar vriendinnen hier onderduiken. Ondertussen werden Hannie's taken voor het verzet steeds serieuzer, ze raakte betrokken bij de Raad van Verzet en nam de schuilnaam Hannie aan. Haar bijnaam werd; het meisje met de rode haren. De koeriersdiensten die ze ging verrichten werden steeds gevaarlijker en naast het koerieren ging ze ook andere belangrijke taken vervullen. Haar ouders bracht Hannie overigens niet op de hoogte van haar activiteiten voor het verzet, dit voor hun eigen veiligheid en de veiligheid van haar Joodse vriendinnen, die bij haar ouders zaten ondergedoken. Helaas hield haar vriendin Sonja haar "vrijwillige' gevangenschap niet lang vol. Ze vluchtte naar Zwitserland, maar werd gearresteerd in Frankrijk. Ze werd in Auschwitz om het leven gebracht. Later bleek dat Sonja in Frankrijk door iemand was verraden.

Het verzet en de RVV

In Haarlem, de plaats waar Hannie woonde, was de legale pers volledig in handen van de Duitsers. Het lokale verzet bestond dan ook voornamelijk uit het verspreiden van illegalen kranten door verschillende organisaties. Ze werden door het hele Kennemerland verspreid door koeriers, zoals Hannie, die hun leven hier voor waagden. In de kranten stond nieuws van het front in Rusland en Noord-Afrika maar ook berichten uit eigen land, zoals verhalen over de koninklijke familie en spotgedichtjes tegen de Duitsers en NSB'ers. Het blad Vrij Nederland had zelfs hun redactie in de Haarlemse Wilhelminastraat zitten, maar hiernaast waren er nog diverse kranten actief zoals: De Uitkijk, Trouw, Het Londennieuws, De Vonk, De Vlam en de Waarheid.

De RVV

De RVV ondernam allerlei activiteiten die met verschillende vormen van verzet te maken hadden, maar vooral het gewapend verzet was hun specialisme. Het was Jan Thijssen die de RVV oprichtte. Hij was eigenlijk het hoofd van de Radiodienst van de verzetsgroep OD (Orde Dienst), maar hij vond het OD te weinig actief en Jan wilde graag een gewapende strijd tegen de Duitsers beginnen.

Jan verliet vervolgens de OD en zocht contact met andere verzetsgroepen die ook gewapend verzet pleegden. Uiteindelijk koos hij ervoor om zijn eigen verzetsgroep op te richtte, de RVV. Aan het einde van 1943 sloot ook Gerrit van de Veen zich bij de RVV aan. Gerrit was zelf lid van de verzetsgroep CPN, de CPN had weer veel contact met de PBC, en zo ontstond er een direct contact tussen de RVV en de PBC (Persoonsbewijzencentrale). In die zelfde periode maakte ook het illegale blad de Oranjekrant onderdeel uit van de RVV. De RVV werkte verder nauw samen met onder andere: de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO), de Landelijke Knokploeg (LKP), de Corellistraat 6-groep (uit Amsterdam en de Nederlandse Volksmilitie (uit Rotterdam).

Het echte werk

Toen Hannie net bij de RVV kwam werd zij opgevangen door de zusjes Truus en Freddie Oversteegen en de felle Jan Bonekamp. Jan ging zo op in zijn strijd dat hij zelfs zijn vrouw en kind in IJmuiden had achtergelaten, Hannie op haar beurt had grote bewondering voor de passie waarmee Jan dit werk deed. Van Jan leerde Hannie ook het omgaan met wapens en ze kreeg van hem haar eerste schietles. Na de "inwerkperiode' was Hannie klaar voor haar eerste opdracht. Ze zou met met Cor Rusman een SD'er gaan neerschieten en Hannie was de persoon die de trekker moest overhalen. Uiteraard vond Hannie dit doodeng, maar ze deed het wel. Tot haar grote verbazing hoorde ze geen oorverdovend schot, maar alleen een kleine klik. Wat bleek? Er zaten geen kogels in het pistool! De SD'er kwam naar Hannie en Cor toegelopen en stelde zich voor als Frans van der Wiel, de commandant van de RVV. Hij legde uit dan Hannie zojuist de proef van "bekwaamheid en betrouwbaarheid" had doorstaan. Hannie was woedend, maar ze had wel laten zien dat ze uit het juiste hout was gesneden voor het verzetswerk.

Daden van het verzet

Hierna werd het verzetswerk voor Hannie echt serieus en werd ze betrokken bij radicale verzetsdaden. Ze verzamelde inlichtingen die vervolgens naar Engeland werden doorgeseind, ze werkte mee aan verboden wapentransporten en sabotage van transporten van de Duitsers. En uiteindelijk hielp ze ook mee bij het liquideren van verraders.

Op 8 juni 1944 pleegde ze, in Heemstede, samen met Jan Bonekamp een aanslag op de NSB'er Piet Faber. Deze aanslag leek in eerste instantie mislukt maar Piet Faber overleed zes dagen na het plegen van de aanslag alsnog aan zijn verwondingen. Vervolgens, op 21 juni 1944 pleegde Hannie, wederom samen met Jan, een aanslag op W.M. Ragut. Vlak voor Ragut stierf lukte het hem om nog één keer terug te schieten, daarbij raakte hij Jan Bonekamp dodelijk in zijn buik. Hannie wist dit op dat moment niet, zij was al weggefietst onderweg naar hun onderduikadres en zat daar te wachten op Jan. Jan werd opgepakt door de Duitsers en stierf, nadat ze nog een paar onderduikadressen uit hem hadden weten te persen. Helaas zat hier ook het adres van Hannie's ouders bij. De Duitsers vertrokken meteen na het huis van Hannie's ouders en namen hun in gijzeling. Ze hoopten dat Hannie zich bij hun zou melden. Dit was inderdaad ook wat Hannie van plan was maar haar kameraden van het verzet wisten haar hier van te weerhouden. Na enige tijd werd het de Duitsers duidelijk dat ze niet zou komen en hebben ze haar ouders weer vrij gelaten.

Zowel de dood van haar goede vriend Jan Bonekamp en de gijzeling van haar ouders veroorzaakte een diepe inzinking bij Hannie. Ze ging er dubbel zo hard tegen aan voor het verzet, dit was voor haar de manier om haar verdriet te vergeten. Ze meldde zich aan voor de gevaarlijkste klussen en het leek haar steeds minder te interesseren dat haar eigen leven daarbij groot gevaar liep. Op 5 september 1944 (deze dag staat ook wel bekend als Dolle Dinsdag) mislukte een aanslag die Hannie samen met Jan Heusden probeerde te plegen op politieagent Willemsen. Haar signalement raakte bekend bij de Duitsers en Hannie besloot haar rode haar zwart te verven en een bril met vensterglas te gaan dragen. Hannie en en Truus Oversteegen waren van plan om ook Fake Krist om het leven te brengen, maar een andere verzetsgroep was hun voor en liquideerde Fake op 25 oktober 1944.

De aanslagen gingen door en op 1 maart 1945 pleegde Hannie, wederom samen met Truus, een aanslag op NSB-agent Willem Zirkzee. En 14 dagen later pleegde ze weer samen een aanslag op Ko Lagendijk. Deze kapper uit IJmuiden was overgelopen naar de Duitsers en werkte voor de Sicherheitsdienst.

Arrestatie
De Duisters begonnen zo langzamerhand schoon genoeg te krijgen van het "meisje met het rode haar" en al haar acties en aanslagen. Onder leiding van Willy Lages opende de Amsterdamse Sicherheitsdienst de jacht op Hannie. Er gingen zelfs geruchten dat Hitler persoonlijk eiste dat Hannie zo snel mogelijk werd opgepakt. Hannie was inmiddels voor haar eigen veiligheid ondergedoken in Haarlem. Ze verrichtte relatief "veilige" koeriersdiensten voor de Binnenlandse Strijdskrachten (BS) in Velsen. Op 21 maart 1945 fietste Hannie Schaft over de Jan Gijzenbrug naar IJmuiden toen ze werd aangehouden bij een routine controle van de Duitsers. Ze controleerde haar tas en vonden de verzetsbladen; De waarheid en een pistool. Na aanleiding van deze vondst werd ze direct gearresteerd. Hannie werd overgebracht naar het Huis van Bewaring in Amsterdam.

Al snel na haar aanhouding hadden de Duitsers het vermoedde dat het om "das rootharige Mädel" ging. Nadat ze Hannie hadden gedwongen haar haar te wassen, kamen haar rode lokken tevoorschijn en wisten de Duitsers het zeker. Haar vrienden van het verzet zaten ondertussen niet stil en probeerde haar op meerde manieren te bevrijden, maar helaas mislukte dat. Hannie zat gevangen in een piepkleine cel en op haar deur hing een bordje met de tekst: "Mörderin". Ze werd in volledige isolatie gehouden en mocht met niemand praten. Ook Hannie heeft helaas te maken gehad met de laffe manieren van verhoren die de Duitsers toepasten. Hannie werd dag en nacht verhoord en langzaam aan draaide ze door. Er zijn nog politiefoto's gevonden waar Hannie opstaat met een betraand gezicht en krampachtig gebalde vuisten.

Uiteindelijk gaf Hannie de aanslag op Ko Lagendijk toe, dit was een geluk bij een ongeluk voor vijf andere vrouwen die hiervoor werden vastgehouden. De Duitsers wilden een statement maken voor alle aanslagen die gepleegd waren door het Nederlandse verzet. Ze hadden vijf vrouwen gearresteerd en zouden hun liquideren als vergelding voor onder andere de moord op Ko Lagendijk. Door Hannie's bekentenis werden deze vrouwen weer op vrije voeten gesteld.

Executie van Hannie Schaft
Ondanks de afspraak tussen de Binnenlandse Strijdkrachten en de Duitsers om geen vrouwen meer om het leven te brengen, gaf Willy Lages toch het bevel om Hannie Schaft te executeren. Vermoedelijk besefte de Duitsers op dat moment ook dat de oorlog zo goed als voorbij was. Op 17 april 1945 (drie weken voordat de oorlog zou eindigen) werd Hannie doodgeschoten in de duinen van Bloemendaal. Leden van de Duitse Sicherheitsdienst waren belast met de executie van Hannie, zij opende het vuur maar hun kogels schampte alleen Hannie's schouder. Daarop zou zij de bekende woorden: "Ik schiet beter" hebben uitgesproken. Dit maakte de beruchte NSB'er Maarten Kuiper zo boos, dat hij zijn machinegeweer leegschoot op Hannie's rug. Hannie Schaft is 24 jaar oud geworden.

Begrafenis

Na de bevrijding werd er grondig onderzoek verricht naar de mogelijke verblijfplaats van Hannie's lichaam. Uiteindelijk werd ze gevonden in de duinen van Overveen, Bloemendaal. Haar lichaam lag in een ondiepe kuil, dichtbij verschillende massagraven van ongeveer 400 gijzelaars en anderen verzetsmensen.

Op 27 november 1945 werd haar stoffelijk overschot met militaire eer herbegraven. Hannie kreeg een laatste rustplaats op de Erebegraafplaats in Bloemendaal. Koningin Wilhelmina, Prinses Juliana en Prins Bernhard waren bij hij herbegrafenis aanwezig om Hannie de laatste eer te bewijzen. Voor haar strijd tegen de Duisters kreeg Hannie in 1946, postuum, het Verzetskruis 1940-1945 en de Medal of Freedom, een speciale Amerikaanse onderscheiding.

Lees verder

• Corry Tendeloo (1897 - 1956)
• Kenau Simonsdochter Hasselaer: strijdbaar & vastberaden
• Marga Klompé; eerste vrouwelijke minister (1912-1986)
• Trix Terwindt: KLM stewardess & verzetsstrijder (1911-1987)