Gaskamer voor Ellie Frank (4) door laffe burgemeester Kamp

De Tweede Wereldoorlog kent helden, maar ook lafaards. Een van die lafaards is burgemeester Kamp van het Betuws plaatsje Lienden. Het strikt naleven van artikel 3 uit een Duitse verordening werd Ellie Frank fataal. Een artikel, dat zelfs zonder moed gemakkelijk genegeerd had kunnen worden. Ellie, joods en pas vier jaar oud, werd door de burgemeester persoonlijk bij haar verzorgers weggehaald. De reis naar de gaskamer van concentratiekamp Auschwitz was daarmee begonnen. Ondanks zijn verwerpelijke rol bleef Kamp tot aan zijn pensioen burgemeester van dezelfde gemeente. De rol die de bestuurders in Lienden daarbij hebben gehad kun je eigenlijk eveneens verwerpelijk noemen. En Ellie? Ellie Frank werd het vergeten joodse meisje uit de Betuwe.

Lafaard in plaats van een burgervader

Over helden tijdens de Tweede Wereldoorlog is veel geschreven. Over lafaards minder. Burgemeester Kamp uit Lienden in de Betuwe was zo'n lafaard. Zijn laffe houding betekende de dood door vergassing in het Kamp Auschwitz voor de pas vierjarige Ellie Frank. Maar behalve zijn rol was ook die van de latere bestuurders in Lienden op zijn zachtst uitgedrukt twijfelachtig te noemen.

De familie Frank Het enige Joodse gezin in Lienden

Het gezin Frank woont in het Betuwse dorpje Lienden en bestaat uit Hartog Frank, zijn vrouw en hun aangenomen dochter Liesje. Op 19 december 1937 wordt Ellie geboren. Ellie is een mooi kind met een lief karakter. Haar uiterlijk valt op door een ietwat getinte huid en donkere bruine ogen. Hartog Frank en zijn vrouw runnen een manufacturenzaak in de Dorpsstraat die veel van hun tijd in beslag neemt. Daarom wordt Ellie een groot deel van iedere dag verzorgd door het dienstmeisje Judith Van de Berg. Tussen Ellie en Judith groeit een hechte band. Als de taken van Judith klaar zijn, fietst ze naar haar ouderlijk huis een paar honderd meter van huize Frank vandaan, maar wel buiten de dorpskern.

De Tweede Wereldoorlog breekt uit in Nederland

Op 10 mei 1940 is Ellie tweeënhalf jaar.
Op deze dag vliegt een groot aantal Duitse vliegtuigen met zwaar geronk over de Betuwe. Het Koninkrijk der Nederlanden wordt aangevallen ondanks een niet-aanvalsverdrag. Het Gelderse Lienden ligt tegenover het Utrechtse Rhenen, gescheiden door de Rijn die als natuurlijke grens fungeert. De Liendenaren kunnen vanaf de Rijnbandijk de bombardementen op Rhenen zien en horen het kanonvuur van hevige gevechten op de Grebbeberg. Het is duidelijk dat de Duitsers veel sterker zijn. Nederland capituleert en wordt bezet gebied.

Op 15 mei rijden de eerste Duitse tanks Lienden binnen
De eerste maanden van de bezetting verlopen rustig in het Betuws dorp. Het gezin Frank gaat regelmatig naar het nog geen 10 kilometer verder gelegen dorp Ochten aan de Waal. Daar woont de neef van de vader van Ellie met zijn gezin. Ook deze familie heet Frank. Maar de bezoeken worden moeilijk, want het gebied ten oosten van Lienden is onder water gezet. Bewoners uit dat gebied moeten evacueren.

De Jodenhaat wordt duidelijk

Tijdens het begin van de bezetting krijgt iedere Nederlander de plicht om een persoonsbewijs bij zich te hebben. De Joden krijgen een J genoteerd. Later zullen zij verplicht een gele ster zichtbaar op hun kleding moeten hebben. Zoals eerder vermeld heeft Ellie een bijzonder hechte band met Judith, het dienstmeisje. Maar daar komt abrupt een einde aan. In oktober 1941 komt er een Duitse verordening, waarin staat dat het verboden is voor joden om niet-joods personeel te hebben. Judith moet vertrekken. Joden mogen geen auto, fiets, telefoon en radio meer hebben. Het gebruik van het openbaar vervoer wordt verboden. In het voorjaar van 1942 krijgt Hartog Frank het bevel zijn manufacturenwinkel te sluiten. Hij en zijn vrouw worden werkloos. In augustus van dat jaar krijgt burgemeester Kamp van het arbeidsbureau in Tiel het verzoek om alle namen van de joden in zijn gemeente door te geven. Dat doet hij.

Het besluit: onderduiken, maar zonder dochtertje Ellie

Hartog Frank ontvangt van het arbeidsbureau in Tiel de mededeling dat hij zich daar moet melden. Via via heeft hij informatie gekregen dat hij samen met zijn gezin naar een Duits werkkamp wordt gestuurd. Deze onheilspellende waarschuwing betekent voor hem maar een ding: onderduiken. In de voorgaande maanden hebben zijn vrouw en hij gesprekken gehad over onderduiken, waarbij steeds de grootste zorgen over Ellie aan de orde kwamen. Ellie zal op haar jonge leeftijd de beperkte leefruimte absoluut niet aankunnen. Bovendien heeft het echtpaar de gedachte dat de Duitsers een meisje van vier wel met rust zullen laten. Dan komen zij tot het besluit: onderduiken, maar zonder Ellie.

Het ex-dienstmeisje Judith moet onverwacht voor Ellie zorgen

Als het besluit vast staat, haalt Hartog Frank hun vroegere dienstmeisje Judith op. Hij vertelt haar dat hij, zijn vrouw en Liesje naar Tiel gaan om rugzakken te kopen. Deze hebben ze nodig voor hun reis naar Duitsland. Omdat ze moeten lopen vanwege eerder genoemde maatregelen tegen joden, zegt hij tegen Judith dat zij daarvoor twee dagen nodig hebben en vraagt of zij in die tijd op Ellie wil passen. Judith vindt het prima, weer twee dagen met haar Ellie. Ze vertrekt tegen negen uur 's avonds op haar fiets naar haar ouderlijk huis, Ellie achterop. Veel mensen zien de twee voorbijkomen, want het is een mooie zomeravond. Als Judith en Ellie zijn vertrokken, verlaat ook de rest van het gezin Frank hun dorp Lienden. Op weg naar een boer in het nabijgelegen Kesteren, waar zij zullen onderduiken. Twee dagen later moet Judith zich melden op het gemeentehuis. Burgemeester Kamp vertelt haar dat het gezin Frank is verdwenen. Vermoedelijk ondergedoken.

Burgemeester Kamp "Een vergunning is vereischt"

Als de burgemeester haar dit nieuws vertelt, is Judith even uit het veld geslagen. 'Haar' familie Frank, ondergedoken. Aan die mogelijkheid heeft ze nooit gedacht. En hoe nu verder met Ellie? De burgemeester zegt dat hij weet dat Ellie bij Judith logeert en vertelt erbij dat hij daar geen problemen mee heeft. Ellie kan bij haar blijven wonen. Maar daarna twijfelt de burgemeester aan deze toezegging. Hij wil weten of hij wel volgens de regels handelt en geeft ambtenaren de opdracht uit te zoeken hoe de regelgeving in deze situatie is. Niet lang daarna krijgt hij de werkelijkheid onder ogen door middel van artikel 3 uit een Duitse verordening: 'artikel 3: Voor het blijvend of tijdelijk veranderen van woonplaats of gewone verblijfplaats door joden is een vergunning vereischt'.

"Daar zult u het kind niet mee redden"

De burgemeester schrikt van artikel 3 en beseft dat hij bij de Duitsers een vergunning moet aanvragen. Gemeentesecretaris Hol wijst de burgemeester erop dat daardoor de Duitsers attent worden gemaakt op de aanwezigheid van een joods kind binnen zijn gemeente. Hij waarschuwt hem zelfs met de woorden: "Daar zult u het kind niet mee redden". Ook commies ter secretarie Baars probeert de burgemeester ervan te weerhouden een vergunning aan te vragen. Maar de burgemeester doet het toch. Hij vraagt de vergunning wel aan.

Bevel is bevel

Burgemeester Kamp schrijft een brief aan het bureau van Rauter met het verzoek Ellie bij familie Van de Berg te laten blijven. Het antwoord krijgt hij 10 dagen later per telefoon. Hij krijgt de opdracht om Ellie Frank diezelfde dag naar Den Haag over te brengen. Zonder enige aarzeling geeft de burgemeester gehoor aan deze opdracht. Hij gaat dezelfde dag samen met een gemeenteveldwachter naar het huis van de familie Van de Berg. Daar vinden hartverscheurende taferelen plaats. Ellie blijkt op dat moment ziek te zijn. De familie smeekt om Ellie bij hen te laten. Maar de burgemeester wijst op het Duitse bevel en neemt het meisje mee. Veldwachter van Oostveen brengt haar enkele uren later naar Den Haag. De volgende dag is Ellie al in Westerbork. Op 14 september 1942 wordt Ellie op de trein naar Auschwitz. gezet, waar ze niet lang daarna in de gaskamer om het leven wordt gebracht.

Ondanks alles weer burgemeester van Lienden en Maurik

• Als de oorlog voorbij is, krijgt burgemeester Kamp van het Militair Gezag het bevel zijn functie neer te leggen.
• De adviescommissie tot zuivering van het civiel bestuursapparaat komt tot de conclusie dat Kamp niet meer als burgemeester te handhaven is. De commissie geeft het advies dat hij geschorst moet worden.
• Omdat het om een advies gaat, loopt het allemaal anders. De Commissaris van de Koningin in de provincie Gelderland geeft Kamp slechts een berisping.
• Een berisping zonder openbaarmaking om hem een publieke schande te besparen.
• Voor Oud en Nieuw 1945/1946 is Kamp weer burgemeester van Lienden en Maurik.
• Deze functie zal hij tot 1954 bekleden, omdat hij dan met pensioen gaat.
• Kamp krijgt eervol ontslag.

Ellie Frank is het vergeten joodse meisje uit de Betuwe

Na zijn pensioen wordt in 1955 als eerbetuiging de openbare school van Lienden naar hem vernoemd. 'De Burgemeester Kampschool'. Pas in 2005, als deze basisschool het 50 jarig bestaan viert, zal de naam veranderd worden in 'Openbare Basisschool De Sterappel'. De naam van Ellie Frank is aan geen enkel openbaar gebouw gegeven. Sinds 2010 staat er op het plein van 'de Sterappel' een bronzen beeldje ter nagedachtenis aan Ellie Frank, vervaardigd door de Liendense kunstenaar Tony Bos.
Het is inmiddels een plekje waar Ellie jaarlijks op 4 mei door velen wordt herdacht.

Lees verder

• Liberation Route volgt het spoor van geallieerden in 1944/45
• Market Garden overzicht strijd van 17 t/m 26 september 1944