Trix Terwindt: KLM stewardess & verzetsstrijder (1911-1987)

Trix Terwindt is de Nederlandse geschiedenisboeken ingegaan als één van de eerste stewardessen van de KLM. Door haar werk als stewardess maakte zij de opkomst van het Derde Rijk van dichtbij mee. Toen de KLM aan de grond moest blijven bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, kwam Trix in aanraking met het Nederlands verzet en besloot hun te helpen. Helaas kwam ze door dit werk voor het verzet uiteindelijk in concentratiekamp Mauthausen in Oostenrijk terecht. Trix overleefde deze zware beproeving maar zal de rest van haar leven de littekens hiervan blijven dragen.

Inhoud

• Beatrice Terwindt
• Tweede Wereldoorlog
• Weer aan de slag bij de KLM

Beatrice Terwindt

Beatrice Wilhelmina Marie Albertina Terwindt, roepnaam Trix, wordt op 27 februari 1911 geboren in Arnhem. Ze is de dochter van steenfabrikant Constant Hendricus Arnoldus Terwindt (1868-1949) en zijn vrouw Albertina Henrica Leonia Maria de Muelenaere (1868-1942). Trix groeit op in een groot gezin met in totaal zeven kinderen. Aan financiële middelen ontbreekt het het gezin niet. Hun vader was een rijk zakenman en bezat de steenfabriek De Koornwaard in Heukelum en haar moeder kwam uit een adellijke familie afkomstig uit België. Haar moeder is Franstalig en zo krijgen de kinderen de Franse taal al vroeg mee. Het nadeel hiervan was dat Trix haar ouders eigenlijk maar heel weinig zag en voornamelijk werd opgevoed door haar kindermeisje. De vader van het gezin was een fanatiek aanhanger van het katholiek geloof en hij voedde zijn kinderen dan ook streng gelovig op.

Opleiding

Trix zag haar oudere broers en zussen zelden, zij zaten allemaal op kostschool. Iets wat heel gebruikelijk was voor kinderen van een goede afkomst in die tijd. Ook Trix wordt naar de Arnhemse kostschool Sacré-Coeur gestuurd. Deze kostschool is opgezet door de Franse kloosterorde. Ze verlaat deze school met haar mulo-diploma op zak. Ze volgde daarna de opleiding LO-tekenen, interieurontwerpen en particulier secretaresse. Trix krijgt van haar ouders geen collegegeld om haar studie te kunnen betalen, ze moet zich zelf onderhouden en dat is geen makkelijke opdracht tijdens de crisisjaren. In 1935 neemt ze een bijbaan aan in de galerie van Otto van Rees in Maastricht. Otto stelt Trix voor aan de directeur van de tekenacademie en de directeur vertelt dat de school ook avondlessen aanbiedt. Trix besluit de avondlessen te gaan volgen, ze werkt overdag in de galerie en gaat 's avonds naar school. Ze doet het erg goed op de academie en de directeur belooft haar een studiebeurs. Maar de beste man komt te overlijden voordat de beurs geregeld wordt en de beurs is hiermee definitief van de baan. Trix is zo teleurgesteld en vertrekt op de fiets naar het noorden waar ze werkt bij de boeren en leeft van het geld wat ze heeft verdiend met het vertalen van een boek van de Franse schrijver André Gide. Via een vriendin, die werkzaam is op het secretariaat van de KLM, krijgt Trix een tip dat de maatschappij van plan was om "luchtgastvrouwen" te gaan opleiden. Trix aarzelt geen moment en solliciteert al voordat de advertentie was geplaatst.

"Luchtgastvrouw"
In 1937 krijgt Trix te horen dat ze is aangenomen, ze is hiermee één van de éénentwintige gelukkige dames die worden toegelaten tot de opleiding. De KLM was in 1935 voor het eerst begonnen met het werven van stewardessen, Trix was dus niet de eerste stewardess, die eer valt ten beurt aan Hilda Bongertman. Maar Trix hoorde zeker wel tot de eerste generatie stewardessen. Trix gaat samen met vijf collega stewardessen wonen in een oude molen in de buurt van Aalsmeer. Als de dames thuis zijn is het altijd een dolle boel en Trix beleeft hier een leuke tijd. Trix vloog ondertussen heel Europa door en raakte hierdoor goed op de hoogte van alle politieke ontwikkelingen. Ook maakte ze van dichtbij de opkomst van het Derde Rijk mee, iets waar ze zich grote zorgen over maakten. Eind 1939 vliegt Trix nog mee op de laatste KLM vlucht die vertrekt uit Berlijn, dit is vlak voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog.

Tweede Wereldoorlog

Toen Duitsland in 1940 Nederland bezette was de KLM gedwongen om haar vliegtuigen aan de grond te houden. Trix werd werkeloos maar ontving gelukkig nog wel wachtgeld via de KLM. De kosten voor de oude molen werden te hoog en Trix moest gedwongen verhuizen naar een lege schuur in de Kudelstaart bij Schiphol. Ze had gelukkig nog wel veel contact met haar collega's van KLM en via hun kwam ze in de zomer van 1941 in aanraking met het verzet. Trix' werk voor het bezet begint vrij onschuldig met het rondbrengen van verzetsbladen, maar in 1942 wordt ze gevraagd een jonge cadet van de Koninklijke Militaire Academie via Zwitserland naar Engeland te brengen. Trix moet de jonge begeleiden omdat hij geen Frans spreekt. Door domme pech komt Trix in Zwitserland in een tuchthuis terecht en na lang soebatten lukt het haar eindelijk om in 1942 vrij te komen en naar Engeland door te reizen.

Verzet

Aangekomen in Engeland moet Trix, net als alle andere personen die Engeland binnen kwamen, eerst in politieke quarantaine. Tijdens deze periode komt Trix in contact met de Britse kapitein Airey Neave van de Britse inlichtingendienst MI-9. Ze wordt gevraagd mee te helpen bij het opzetten van een ontsnappingsroute voor neergestorte Engelse piloten. De Engelse hebben al een goed lopende vluchtrouten vanuit België, maar vanuit Nederland nog niet. De taak van Trix wordt om een ontsnappingsroute te maken tussen Nederland en België zodat de piloten vanuit België veilig terug naar huis kunnen vliegen. Trix zegt zonder twijfelen ja en treed in Engelse dienst. Ze wordt opgeleid door de Special Operations Executive (SOE), dit is een onderdeel van de Engelse inlichtingendienst die een zeer goed contact heeft met Nederland. Ze wordt opgeleid tot parachutist en in de nacht van 13 februari 1943 wordt Trix vanuit een Halifax boven Nederland gedropt. Wat Trix en de Engelse inlichtingendienst niet konden weten was dat de Duitsers al enige tijd bezig waren met operatie Englandspiel; de Nazi's stuurden hierbij via een geallieerd zendernetwerk valse berichten naar de Engelsen. Hierdoor waren de Duitsers op de hoogte van de missie van Trix. Zodra zij na haar sprong landde werd zij direct gearresteerd door de Sicherheitsdienst. De Duitsers brengen haar naar het seminarie in Haaren. Hier worden meerdere verzetsstrijders van de Englandspiel vastgehouden. Trix wordt drie dagen lang verhoord en gemarteld door de Duitsers, maar ze laat niets los. Na bijna 15 maanden in Haaren te hebben verbleven werd Trix overgebracht naar het Oranjehotel (toentertijd deed dit hotel dienst als "gevangenis") in Scheveningen. Vanuit Scheveningen wordt ze op transport gezet naar het kamp Ravensbrück. Over haar tijd in het seminarie in Haaren schrijft ze: "Ik heb gehuild van ellende; als ze me gevangen zetten, kom ik hier geestesziek vandaan." Ze leeft in een donkere cel zonder verlichting en heeft de hele dag helemaal niets te doen. Uit verveling heeft ze zelfs een complete hoed van paardenbloemen geweven.

Kamp Ravensbrück en Mauthausen

Op 8 mei 1944 wordt Trix op transport gezet naar Ravensbrück. Ze wordt ingedeeld bij de Nacht und Nebel gevangenen (vrij vertaald: terugkeer niet gewenst) en krijgt de daarbij behorende behandeling. Haar gezondheid gaat met sprongen achteruit. Ernstig verzwakt werd Trix in februari 1945 weer op transport gezet, dit keer bracht de reis haar naar concentratiekamp Mauthausen in Oostenrijk. Zowel de tocht er naar toe als het verblijf in Mauthausen doet haar gezondheid geen goed en ze begint te vrezen voor haar leven. Gelukkig wordt het kamp in april 1945 bevrijd en dit is de redding van Trix. Ze komt in handen van het Rode Kruis en wordt samen met 29 andere vrouwen en kinderen naar het Zwitserse Sankt Gallen gebracht. Trix is er van deze 30 personen het ergst aan toe. Zodra ze aankomt in Sankt Gallen stort Trix letterlijk in, het zou zes weken duren voor zij weer even op haar benen kon staan. Maar helemaal de oude zou ze nooit meer worden. In totaal waren er 59 gevangenen van het Englandspiel overgebracht naar een concentratiekamp, slechts vijf gevangen overleefden dit. Trix was er één van.

Weer aan de slag bij de KLM

Toen na de oorlog het alledaagse leven weer werd opgepakt, ging Trix weer aan de slag bij de KLM. Ze trad in dienst als hoofdstewardess en kreeg de eervolle taak om de stewardessenopleiding van de KLM op te starten. Ze was voor haar daden in de oorlog onderscheiden met het Bronzen Kruis en de Medal of Freedom en deze droeg ze beide altijd vol trots op haar KLM uniform. Maar in 1950 moet Trix alweer stoppen met werken, ze heeft te veel gezondheidsklachten. Ze schrijft een boek over haar tijd bij de KLM en hetgeen ze allemaal heeft meegemaakt en daarna vertrekt ze naar Canada om daar een kippenboerderij te beginnen. Dit plan loopt uit op een groot fiasco en ze besluit te gaan reizen, haar eerste reis brengt haar naar Israël.

Liefde

Tijdens haar reis in Israël ontmoet Trix de oud KLM piloot en NSB-lid John Scholte. Het klikt goed tussen hun en ze besluiten in 1953 om naar Mallorca te verhuizen. In 1955 geven ze elkaar hier symbolisch hun jawoord. Officieel trouwen zat er helaas niet in wat John zijn ex-vrouw weigerde van hem te scheiden. Trix blijft last houden van allerlei gezondheidsklachten en haar gehele gezondheid gaat steeds verder achteruit. Eind 1963 besluiten John en Trix terug te keren naar Nederland, waar Trix vanwege oorlogtrauma's volledig arbeidsongeschikt wordt verklaard. Het paar had er naast Trix' slechte gezondheid nu nog een probleem bij, een invaliditeitsuitkering was geen vetpot en het paar krijgt te maken met serieuze geldzorgen. Op 9 december 1968 overlijdt, geheel plotseling, Trix' geliefde man John. Trix stort volledig in en laat zich ten einde raad in 1969 vrijwillig opnemen in een psychiatrische kliniek.

Verblijf in de kliniek

Trix had goede berichten gehoord over de psychiater Jan Bastiaans die werkzaam was in de Jelgersmakliniek. Bastiaans was gespecialiseerd in het behandelen van verzetsmensen met een concentratiekampsyndroom, ook wel KZ-syndroom genoemd. De behandeling van psychiater Bastiaans was wel omstreden omdat hij met LSD werkte. De bij-effecten van deze drug waren toen nog niet zo bekend als nu. Het grote nadeel van de behandelingen door dokter Bastiaans waren zijn dure rekeningen. Er was in die tijd een stichting die slachtoffers van de oorlog bijstond; Stichting 1940-1945, maar om een onduidelijke reden konden of wilden zij, Trix financieel niet helpen. Uiteindelijk besloot Trix om haar woning te verkopen om haar behandelingen te kunnen betalen.

Tweede liefde

Na verloop van tijd begint de therapie zijn vruchten af te werpen en veel weggestopte herinneringen uit het concentratiekamp komen weer bij Trix naar boven; "ik stond op het appèl in de koude winter van Ravensbrück in de snerpende wind met blote benen en voeten in sandaaltjes in ruwkatoenen kleren en trachtte mij nog enigszins te beschermen door mijn armen tegen mijn lijf te houden. Maar het hielp niet: ik was zo mager dat mijn houtjes van armen niet meer tegen mijn ribbenkast pasten." Als Trix voorzichtig aan, aan de beterende hand is ontmoet ze in de kliniek haar nieuwe partner Kees Bal. Kees is in behandeling voor zijn manisch-depressiviteit, het tweetal besluit al snel om te gaan samenwonen in Hilversum. In 1978 komt Kees onverwachts te overlijden, Trix is op dat moment net bezig met een slaapkuur.

Trix' laatste jaren
Tot aan haar dood bleef Trix zich inzetten voor de concentratiekampslachtoffers, maar ook tegen de methodes van psychiater Bastiaans, waarvan zijn behandelingen steeds meer discussie opriepen. Trix overweegt om haar memoires te gaan schrijven, maar dit blijft bij een plan. Strijdbaar bleef Trix tot aan het einde, dit blijkt ook uit een brief die zij kort voor haar dood aan de Volkskrant schrijft. Ze geeft aan om op haar 76ste voor het eerst te gaan demonstreren. Ze wil een krans leggen op het Binnenhof ter ere van alle oorlogsslachtoffers die zelfmoord hebben gepleegd omdat zij niet geholpen konden worden bij hun concentratiekampsyndroom. Trix Terwindt overleed op 7 april 1987, ze is 76 jaar oud geworden.

Lees verder

• Corry Tendeloo (1897 - 1956)
• Hannie Schaft (1920-1945)
• Kenau Simonsdochter Hasselaer: strijdbaar & vastberaden
• Marga Klompé; eerste vrouwelijke minister (1912-1986)