Jozef Pilsudski: De anti-Russische Poolse vrijheidsstrijder

Tijdens de Eerste Wereldoorlog vocht maarschalk Józef Pilsudski met zijn Poolse legereenheden voor de Oostenrijkers aan het Oostfront. De anti-Russische Pilsudski was niet alleen een Poolse revolutionair die de leidende rol speelde in het onafhankelijkheidsstreven van Polen in de twintigste eeuw. Hij heeft ook richting gegeven aan de vorming van de Poolse samenleving op politiek gebied. Om inzicht te verkrijgen in zijn intrinsieke motivatie om van Polen een onafhankelijke natie te maken, moeten we kennis nemen van zijn levensgeschiedenis.

• Józef Pilsudski, een edelman uit het Russische Polen
• Van socialistische revolutionair naar Poolse onafhankelijkheidsstrijder
• De Poolse staat, de PPS en de Poolse onafhankelijkheid

Józef Pilsudski, een edelman uit het Russische Polen

Opvoeding en studie

Józef Pilsudski(1867-1935) werd geboren en groeide op in het hedendaags Zalavas in Litouwen en kwam uit een oud-adellijke Poolse familie. Vanuit zijn familie werd hij gestimuleerd kennis op te doen van de Poolse taal en cultuur. In de laatste decennia van de 19e eeuw, toen een groot gedeelte van Litouwen en Polen onder invloed kwamen van de russificatiepolitiek ging Józef Pilsudski na het gymnasium geneeskunde studeren aan de universiteit van Charkov in het toenmalige Rusland. Tijdens zijn studie kwam hij in aanraking met revolutionair socialistische kringen en probeerde de balans te vinden tussen zijn studie en revolutionaire praktijken. Uiteindelijk sloeg de balans door in het nadeel van zijn studie en hield hij zich uitsluitend bezig met revolutionaire activiteiten tegen de onderdrukking van de Tsaristische regering.

Van student naar anti-Russische revolutionair

De jonge Pilsudski kreeg al snel de belangstelling van de Russische geheime dienst. Hij werd enkele malen voor korte duur gearresteerd wegens ‘revolutionaire activiteiten’ tegen de Tsaristische regering. De korte detenties gingen over in een langere gevangenisstraf in Siberië. In dit gebied werd hij als politieke gevangene tussen 1887 en 1892 opgesloten. De aanklacht van de Russische overheid luidde: ‘wegens voorbereiding van een aanslag op Tsaar Alexander III’.

De Poolse Socialistische Partij, de PPS

Na zijn terugkeer uit Siberië organiseerde hij de Litouwse tak van de Poolse Socialistische Partij: Polska Partia Socjalistyczna, PPS. Als leider van de PPS zag Pilsudski het socialisme als geen op zichzelf staand doel, maar als een manier om met behulp van revolutie, een onafhankelijke Poolse staat te creëren. De socialistische revolutie had in zijn ogen een tweeledig doel. Ten eerste zorgde de revolutie voor de verzwakking van het tsaristische regime van Rusland. Deze verzwakking moest resulteren in een afname van de russificatiepolitiek opdat het Poolse volk zijn eigen identiteit kon behouden. Ten tweede zou het socialisme verbondenheid brengen onder de Poolse natie die verspreid leefde over de verschillende rijken. Het socialisme werd dus voornamelijk gebruikt voor nationalistische doeleinden om de Polen te verenigen en niet om toenadering tot de socialisten van andere landen te zoeken in Rusland, Duitsland of Oostenrijk-Hongarije.

Van socialistische revolutionair naar Poolse onafhankelijkheidsstrijder

Als opstandeling levend tussen het Oostenrijkse en Russische deel van Polen

Tot 1900 leefde Pilsudski als een gematigd revolutionair in het Poolse gebied dat toen een deel van het Russische tsarenrijk vormde. De ommekeer van Józef Pilsudski, naar een meer gewelddadige revolutionair, kwam pas na zijn arrestatie toen hij voor het socialistische blad Robotnik werkte. Wederom werd hij gevangen genomen door de Russen, maar hij wist uiteindelijk te ontkomen en hield zich schuil in Galicië, een gebied dat toen behoorde tot het Oostenrijks-Hongaarse rijk. Pilsudski gebruikte het nadeel van het opgedeelde Polen in zijn voordeel. De verspreiding van het Poolse volk over meerdere landen betekende in dit geval, dat hij vanuit het Oostenrijkse gebied aan het werk kon gaan. Op deze manier kon hij zich blijven richten op de indamming van de Russische invloed zonder te hoeven vrezen voor de Russische autoriteiten.

Gebruik maken van de Russische verzwakking

In de periode 1900-1904 werden de acties van hem en van zijn socialistische kameraden meer extreem anti-Russisch, gericht op stakingen en protesten tegen de Russische overheersing van de Poolse gebieden. De voornaamste reden voor de toename van Pools geweld tegen Rusland lag in de voortschrijdende verzwakking van de Russische staat, die door interne revolutionaire stromingen (het opkomende socialisme) en de onfortuinlijke oorlog met Japan (1904-1905) in grote moeilijkheden verkeerde. De Poolse revolutionairen zagen zo hun kans schoon voor hun eigen zaak.

De Russisch-Japanse oorlog van 1904-1905

Tijdens de Russisch-Japanse oorlog In 1904 brachten de Poolse revolutionairen een bezoek aan Japan om steun te krijgen tegen tsaristisch Rusland. Pilsudski wist de Japanse regering voor zich te winnen om zijn revolutionaire doeleinden te verwezenlijken. De Japanse regering verleende steun met kleinschalige wapenleveranties. Al met al was het niet toereikend om een ‘Westers front’ te openen tegen tsaristisch Rusland, maar voldoende om in het najaar van 1904 te beginnen met de opbouw van een paramilitaire Poolse organisatie. De houding van de PPS tegenover de Russische overheid in de Poolse gebieden werd grimmiger. Politieposten werden aangevallen en Pools belastinggeld, bestemd voor Rusland, ontvreemd van de Russische autoriteiten. Vanaf deze periode komt de Poolse revolutie in een onstuimige fase terecht en worden er diverse succesvolle aanslagen gepleegd op Russische gezagsdragers. De Poolse revolutionairen hadden, op hun weg naar onafhankelijkheid, behoefte aan bewapende eenheden om de gewelddadige acties te kunnen uitvoeren.

De Poolse staat, de PPS en de Poolse onafhankelijkheid

Pilsudski laat de socialistische revolutie los

In november 1906 kwam er een scheiding binnen de PPS. Het eerste kamp bestond uit Józef Pilsudski en gelijkgestemden, bestempeld als de oudere, revolutionaire garde. Deze groep beschouwde de socialistische revolutie als de enige manier om tot een onafhankelijke staat te komen en wilde vervolgens de Poolse staat maatschappelijk herstructureren met het socialisme als basis. Pilsudski plaatste echter kanttekeningen bij de vraag hoe ver het socialisme zou moeten worden doorgevoerd in de nieuwe Poolse staat. Dit blijkt uit een toespraak van hem tot zijn strijdmakkers van de PPS in 1918: “Kameraden! Ik nam de rode socialistische tram om bij het tussenstation ‘onafhankelijkheid’ uit te stappen. U mag verder gaan tot het einde van de tramrit, maar laten we elkaar vanaf nu aanspreken met ‘ meneer’ en geen ‘ kameraad!”. Pilsudski riep uiteindelijk de onafhankelijkheid uit op 11 november 1918, dezelfde dag dat de Eerste Wereldoorlog was afgelopen.

De Russische bedreiging en de aansluiting met Europa

Józef Pilsudski liet vanaf 1916 op diplomatiek vlak doorschemeren dat hij niet tegen Frankrijk of Groot-Brittannië wilde vechten. De reden voor zijn pro-westerse houding was voornamelijk pragmatisch van aard. Hij zag het belang in van een brede internationale erkenning voor een nieuw te vormen Poolse staat. In zijn optiek waren de geallieerde West-Europese grootmachten belangrijke partners, aangezien ze veel invloed hadden in de wereldpolitiek en zodoende de Poolse onafhankelijkheid konden faciliteren en beschermen. Pilsudski beschouwde Rusland als de grootste bedreiging voor het voortbestaan van de nieuwe Poolse staat. Zijn persoonlijke ervaringen die hij had met het Tsaristische rijk lagen hieraan ten grondslag. Uiteindelijk zou hij gelijk krijgen, want de Russische Bolsjewieken vormden nog geen jaar later weer een bedreiging voor Polen.

Lees verder

• Bolsjewiekenoorlog: Strijd tussen het Poolse en Rode leger
• Stanislaw Sosabowski en de Poolse parachutisten