Stanislaw Sosabowski en de Poolse parachutisten

Generaal Stanislaw Sosabowski is voornamelijk bekend geworden door de film ‘A Bridge too Far’ (1977). De acteur Gene Hackman speelde een nukkige Poolse generaal die zeer kritisch was op de Britse plannen voor Operatie Market Garden en uiteindelijk niet in staat was om zijn opdracht te voldoen. De film geeft echter maar een beperkte weergave van de werkelijke rol die de Polen speelden tijdens Operatie Market Garden. Wie was Sosabowski en wat heeft zijn brigade voor een rol gespeeld bij Operatie Market Garden?

Geboorte en jonge jaren

Stanislaw Sosabowski (1892) werd geboren in Stanislawow, het huidige Ivano-Frankivsk in de Oekraine. Toentertijd was het een multi-etnische stad waar hoofdzakelijk Polen en Oekraïners woonden als onderdeel van Oostenrijk-Hongarije. De jonge Sosabowski groeide arm op in een gezin waar de vader op vroege leeftijd kwam te overlijden. Hij ging vaak rennend naar de middelbare school en een docent vroeg hem waarom hij dit deed. De jonge Stanislaw zei dat er thuis geen geld was voor kleding en hij het zo toch warm genoeg kreeg op weg naar school en tegelijkertijd fit bleef. Na zijn middelbare school diende Sosabowski in het Oostenrijkse leger. Eerst als dienstplichtige en vervolgens als beroepsmilitair, waar hij vocht aan het Oostfront tegen Tsaristisch-Rusland. Met het einde van de Eerste Wereldoorlog in zicht, riep Pilsudski de onafhankelijkheid van Polen uit op 11 november 1918. Sosabowski twijfelde geen moment en stapte over naar het Poolse leger, net zoals veel Poolse militairen die ook hebben gevochten aan de Russische of Duitse zijde in de Eerste Wereldoorlog.

Het leven van de Poolse officier in het interbellum

Als officier bij de infanterie volgde Sosabowski de hogere militaire vorming in Warschau. Na het volgen van deze opleiding in 1927 was hij veelvuldig betrokken bij de opbouw van de Poolse krijgsmacht in het interbellum. Gedurende deze periode schreef hij doctrines voor de Poolse landmacht en gaf hij les aan de Hogere Krijgsschool tot 1937, toen hij weer een commandantenfunctie kreeg bij het 9e Infanterieregiment. Twee jaar later nam hij, inmiddels als kolonel, het commando over van het prestigieuze 21e Infanterieregiment: ‘Kinderen van Warschau’. Sosabowski bleef tot aan het begin van de Tweede Wereldoorlog bij deze eenheid en verdedigde de Poolse hoofdstad in september 1939 tegen Nazi-Duitsland. En later, vanaf 17 september 1939, tegen de Sovjets die Polen vanuit het oosten binnenvielen. Stalin had namelijk nog wat recht te zetten na het falen van de Bolsjewiekenoorlog twintig jaar eerder. Door een uitzichtloze strijd op twee fronten gaven veel Polen zich over. Sosabowski kon, samen met delen van zijn eenheid, vluchten en wilde zo snel mogelijk naar West-Europa om de strijd voort te zetten.

De strijd wordt voortgezet in Frankrijk

De Poolse regering was inmiddels aangekomen in Parijs en veel Poolse militairen ontkwamen de uitzichtloze strijd op Pools grondgebied en wilden zich hergroeperen in Frankrijk. In eerste instantie waren dit er ongeveer 1.900, maar al gauw kwamen meer Poolse militairen via omwegen naar Frankrijk. Uiteindelijk waren in mei 1940 rond de 80.000 Poolse militairen op Frans grondgebied. Zo ook Sosabowski. Hij bereikte de Franse hoofdstad via Hongarije en Italië. Eenmaal aangekomen werd hij plaatsvervangend commandant van de Poolse 4de Infanteriedivisie en enkele maanden later van de 1e Infanteriedivisie. Toen Nazi-Duitsland op 10 mei 1940 West-Europa aanviel streden de Polen weer tegen de Duitsers. Tegen de Duitse Blitzkrieg was ook deze strijd een verloren zaak. Weer weken de Poolse militairen en Sosabowski uit. Dit maal naar het Verenigd Koninkrijk, waar ongeveer 20.000 Polen bij de Britse eilanden aankwamen in juli 1940.

Sosabowski en de Poolse parachutistenbrigade

De oprichting van de parachutistenbrigade

In Groot-Brittanië kreeg de, inmiddels tot generaal bevorderde, Sosabowski in 1941 de opdracht om een parachutistenbrigade op te richten. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden deze eenheden voor het eerst gebruikt en bleken zeer geschikt om doelen in te nemen die ver achter vijandelijke linies lagen. De Polen wilden zich, net als de Britten en Amerikanen, ook specialiseren in dit nieuwe fenomeen. Grotendeels vanwege de mogelijkheid om Warschau te bevrijden met deze eenheid. Op 23 september 1941 werd de 1e Zelfstandige Poolse Parachutistenbrigade opgericht met Sosabowski als commandant. De eenheid kreeg al snel naam kwalitatief en hoogstaand te zijn qua training. Ook de selectie was zeer zwaar. Met als gevolg dat de eenheid altijd tekorten had en nooit op volle sterkte was.

Britse interesse voor Sosabowskis brigade

In 1942 toonde de Britse generaal Frederick Browning grote interesse voor de eenheid en wilde, volgens Sosabowski, een Brits-Poolse parachutisteneenheid oprichten. Browning stelde zelfs voor dat de Poolse generaal het commando kon krijgen over de eenheid. Een zeer grote eer, aangezien landen niet graag de levens van hun militairen in de handen leggen van een buitenlandse commandant in oorlogstijd. Toch had Sosabowski geen interesse. Hij wilde maar een ding: Polen bevrijden met zijn eenheid. In de periode 1943-1944 leidde deze keuze tot veel onenigheid tussen Sosabowski enerzijds en Browning (met Montgomery) anderzijds. Zeker nu de oorlog vorderde en de parachutisten nodig waren voor inzet in Normandië. De onenigheid werd gesust met een compromis. Als Sosabowski met zijn parachutisten een Britse operatie ging ondersteunen, dan zouden de Britten als tegenprestatie de bevrijding van de Poolse hoofdstad faciliteren met vliegtuigen.

Operatie Market Garden, het plan

De Britten wilden de Polen inzetten voor operatie Market Garden. Een bevrijding van Nederland over land en door de lucht. Het idee was dat zowel Britse, Amerikaanse als Poolse parachutisten de cruciale knooppunten en bruggen onder controle kregen, zodat landeenheden snel konden doorstoten over de Rijn bij Arnhem. In de periode 17-25 september 1944 vond deze operatie plaats en vooral de inzet van luchtlandingstroepen verliep niet zoals gepland. Het gebrek aan radioverbindingen met Groot-Brittannië en de, meer dan verwachte, aanwezigheid van Duitse militairen waren zware belemmeringen voor de parachutisten die vochten bij Arnhem.

De landing van de Polen bij Driel

Zo ook voor de Polen van Sosabowski die pas laat in de strijd werden ingevlogen met maar 60% van de eenheid (ongeveer 1.000 parachutisten). Op 21 september 1944 landden zij aan de zuidkant van de Rijn, bij het plaatsje Driel, om de Britse parachutisten bij Oosterbeek te steunen. Direct na hun landing trokken de Polen echter Duitse eenheden aan. De Duitse reserves waren namelijk verrast door nog meer geallieerden en gingen er direct op af. Met als gevolg dat de Polen het zwaar voor hun kiezen kregen. De Duitse reserve-eenheden, bestaande uit 2.500 man, legden veel druk op Sosabowski en zijn brigade. Tegelijkertijd zorgde de aanval ervoor dat de Britten boven de Rijn, tijdelijk, minder Duitse druk kreeg. Achteraf gezien was het uitstel van executie. De Duitse aanwezigheid bij Arnhem en Oosterbeek maakte de situatie uitzichtloos voor de Britten. De overlevenden werden uiteindelijk door de Polen geëvacueerd. Ondanks de zware problemen bij Arnhem, beschreef Eisenhower de militaire missie als ‘gedeeltelijk geslaagd’.

De nasleep van Market Garden

De Britse legerleiding wilde het falen van de situatie bij Arnhem en Oosterbeek verbloemen en bekritiseerde Sosabowski en de Poolse inzet. Natuurlijk speelde ook mee dat de Poolse generaal al voor de uitvoering kritisch was over de haalbaarheid van het Britse plan. Uiteindelijk resulteerde de Britse onvrede in een overplaatsing van de gehele Poolse eenheid naar een bezettingszone in Nedersaksen, waar de 1e Poolse pantserdivisie ook was geplaatst. Dit gebied, het Emsland, werd tot 1948 bezet door de Polen. De verkiezingen van hetzelfde jaar in Polen zorgde ervoor dat het land communistisch werd. De Sovjets hadden grote druk uitgeoefend om ditmaal wel de Polen in te lijven, iets wat in de Bolsjewiekenoorlog niet was gelukt.

De zware laatste levensjaren van Sosabowski

Voor Sosabowski werd de laatste levensjaren zwaar. Als gedemobiliseerd militair van inmiddels 57 jaar moest hij weer een nieuw leven opbouwen. Hij kon niet terug naar Polen, want dat had hem waarschijnlijk zijn leven gekost onder Sovjetbezetting. In Groot-Brittannië nam hij verschillende banen aan, maar hij zou het langst werken als gewone fabrieksarbeider bij Electrical Assembly Plant CAV Electrics, in de Engelse plaats Acton. In zijn vrije tijd schreef hij zijn autobiografie getiteld Ik vocht voor de vrijheid (1960). Uiteindelijk heeft Sosabowski gewerkt tot hij 75 jaar werd in 1966. Hij moest wel, omdat hij geen oorlogspensioen kreeg. Zijn soldaten hebben daarom geld ingezameld, zodat de generaal het wat rustiger aan kon doen. Dit mocht niet baten, want Sosabowski stierf op 25 september aan een hartaandoening.

Nederlands eerherstel voor Sosabowski

In 2004 had onderzoeksjournalist Geertjan Lassche een interview met prins Bernhard over het Poolse aandeel in Operatie Market Garden. De prins vond de Polen ‘de beste soldaten die er waren’ en bekritiseerde de Britse legerleiding sterk. Volgens hem kon de legerleiding totaal niet tegen kritiek en waren de Britten zelfs rancuneus. Bernhard vermeldde dat Montgomery persoonlijk heeft tegengehouden dat de Poolse militairen werden onderscheiden. Uiteindelijk is door historisch onderzoek bepaald dat de Poolse parachutistenbrigade als geheel een Militaire Willemsorde 3e klasse ontving. Ook Sosabowski werd geëerd voor zijn bijdrage. Hij ontving -postuum- de Bronzen Leeuw op 31 mei 2006 uit handen van Koningin Beatrix. Zij overhandigde in Den Haag deze medailles aan de 6th Polish Air Assault brigade en de familie Sosabowski tijdens een militaire ceremonie.

Lees verder

• Bolsjewiekenoorlog: Strijd tussen het Poolse en Rode leger
• Jozef Pilsudski: De anti-Russische Poolse vrijheidsstrijder