Symmetrie en tere schoonheid van de Tâdj-Mahal

De Tâdj-Mahal is het beroemdste praalgraf ter wereld. Het mausoleum maakt zowel overdag als 's nachts op velen een diepe indruk. Als het duister valt, overgiet de maan alles met een zilverig vliesje en een koele bries beroert zacht het water van de vijver in de tuin. Deze betovering bracht de Britse schrijver Rudyard Kipling er toe de Tâdj de belichaming te noemen van alles wat puur, heilig en ongelukkig is.

Beroemd bouwwerk

De Tâdj-Mahal staat aan de zuidoever van de Jumna bij Agra. Het mausoleum is niet alleen - wellicht - het beroemdste bouwwerk ter wereld, het is tevens een toonbeeld van symmetrie en tere schoonheid. Het silhouet is duidelijk herkenbaar en voor velen is dit het officieuze symbool van India. Behalve de roem van het praalgraf die schuilt in de architectonische schoonheid (het is immers een evenwichtige mengeling van grandeur en gratie) vinden we het ook terug in de romantische associaties. De mogolkeizer sjah Djahan bouwde de Tâdj als gedenkteken voor zijn favoriete vrouw, om wier dood hij onuitsprekelijk bedroefd was. De Tâdj-Mahal kent zijns gelijke niet als tastbaar bewijs van de liefdesband tussen man en vrouw. De traditie wil dan ook dat de vrouw die er met haar partner binnentreedt hem vraagt: "Als ik sterf, bouw jij dan uit liefde voor mij ook zo'n gedenkteken?"

Sjah Djahan

Sjah Djahan wordt ook wel 'koning van de wereld' genoemd. Hij leefde van 1592 tot 1666 en heerste over het mogolrijk van 1628 tot 1658. Op vijftien jarige leeftijd zag - de toen hij nog prins - Choerram de veertien jarige Ardjoemand Banoe Begam, dochter van de eerste minister van Choerram's vader. Zij verkocht snuisterijen op een bazaar tijdens het islamitische nieuwjaarsfeest. De prins werd verliefd op het lieftallige meisje. Ardjoemand was mooi, intelligent en van hoge komaf, waardoor ze ogenschijnlijk een volmaakte partij zou zijn voor de prins. Choerram moest echter een traditioneel 'politiek' huwelijk sluiten met een Perzische prinses. De islam staat een man echter toe vier vrouwen te nemen, dus huwde - inmiddels Sjah - Djahan in 1612 (toen de sterren gunstig stonden) zijn geliefde Ardjoemand Banoe Begam, die later Moemtaz-i-Mahal (Uitverkorene van het Paleis) genoemd werd. De ceremonie werd voorafgegaan door een verloving van vijf jaar, waarin de gelieven elkaar niet eenmaal zagen.

Moemtaz-i-Mahal

Sjah Djahan en Moemtaz-i-Mahal waren negentien jaar getrouwd toen de koningin in 1631 stierf tijdens de geboorte van hun veertiende kind. Het verdriet van de keizer ging even diep als zijn liefde. Hij sloot zich acht dagen - zonder eten en drinken - op in zijn appartement. Toen hij weer tevoorschijn kwam, liep hij gebogen en was zichtbaar verouderd. Het hele rijk werd in rouw gedompeld: muziek, vrolijke kleding, sieraden, parfum en opmaak waren verboden. De keizer zwoer voor Moemtaz-i-Mahal het mooist denkbare graf te zullen laten bouwen. De naam waaronder het praalgraf bekend is - Tâdj-Mahal - is een variant van Moemtaz-i-Mahal's naam.

Gedenkteken

De bouw

In 1632 begon men in Agra (de hoofdstad van het mogolrijk) aan de bouwwerkzaamheden. Het hoofdgebouw (het mausoleum) was in 1643 gereed. Echter het volledige complex omvat:

• het mausoleum;
• een formele tuin;
• aan weerszijden van het mausoleum een moskee;
• een statig poortgebouw.

Op een inscriptie staat te lezen dat het geheel in 1648 voltooid was, maar het werk moet nog een paar jaar zijn doorgegaan.

Blijvend monument voor één vrouw

Een zo groot bouwwerk vervaardigen in ruim twintig jaar is een opmerkelijke prestatie. Sjah Djahan boorde dan ook iedere bron in zijn rijk aan. Hij zette 20.000 arbeiders in en meer dan 1.000 olifanten voor het vervoer van marmer uit 300 km verderop gelegen steengroeven. Van nog verder weg kwamen andere materialen, zoals:

• malachiet uit Rusland;
• kornalijn uit Bagdad;
• turkoois uit Perzië en Tiber.

Opmerking
Een Engels reiziger (Peter Mundy) die de Tâdj bezocht kort nadat men aan de bouw begonnen was, verbaasde zich over de rijkdom aan materialen. Hij stelde: "Van goud en zilver keek men niet op, marmer vond men een gewone steensoort".

Ambachtslieden

Sjah Djahan zette eveneens ambachtslieden in om het materiaal te bewerken:

• Smeden maakten zilveren deuren voor de prachtige ingang (deze deuren werden echter door een lokale hindoestam gestolen);
• Metselaars;
• Timmerlieden;
• Kalligrafen;
• Inlegwerkspecialisten;
• Andere vaklieden,

die hun talenten bundelden om een blijvend monument te scheppen voor één vrouw.

Volmaakte proporties

Via een groot poortgebouw (het islamitisch symbool voor de overgang van het rijk der zintuigen naar het rijk van de geest) kom je in de lusthof van de Tâdj-Mahal. Zodra je in het licht komt zie je dat niets nog heeft ingeboet aan schoonheid. De Tâdj en de twee zandstenen moskeeën staan in met marmer geplaveide tuinen. Het oog valt direct op het grote horizontale voetstuk van het mausoleum aan een recht, smal water dat omzoomd is door donkergroene cipressen. Het stille water in de tuin weerspiegelt de perfecte verticale symmetrie van het marmeren monument. De knopvormige koepel vormt een harmonieus geheel met de bogen, torenkoepels en vier minaretten (die enigszins naar buiten hellen, zodat ze bij een aardbeving niet op het gebouw vallen). In de vroege ochtendnevel lijkt het gebouw als een zinsbegoocheling in de lucht te hangen. De witte knopvormige koepel van de Tâdj-Mahal werd ooit door de Amerikaanse schrijver Mark Twain omschreven als een 'hoog oprijzende marmeren bol' . Mark Twain leefde van 1835 tot 1910. Vanuit het Rode Fort in Agra is de knopvormige koepel goed te zien. Sjah Djahan zou in dit fort zijn laatste dagen gesleten hebben, starend naar de laatste rustplaats van zijn geliefde Moemtaz aan de overkant van de rivier de Jumna.

Interieur

Is de buitenkant van de Tâdj-Mahal uniek vanwege de volmaakte symmetrie, de prachtige mozaïkpatronen van het interieur zijn eveneens ongeëvenaard. De Tâdj-Mahal is om een achthoekige ruimte heen gebouwd, waarin zich de cenotafen (dit zijn lege grafmonumenten ter ere van doden wier lijk men niet heeft of die elders begraven liggen) van de keizer en diens vrouw bevinden. De achthoekige ruimte is omgeven met een opengewerkte marmeren scheidswand vol juwelen. In het graf bevindt zich het gedenkteken voor Moemtaz-i-Mahal. Het zijn juwelen aangebracht in een bloemvorm. Helaas zijn er al vele juwelen verdwenen.
Het licht in deze ruimte wordt gefilterd door de kleine openingen in de ramen en het kantwerk van de rijk bewerkte marmeren wand. Het licht speelt over ieder oppervlak en doet het overal aanwezige inlegwerk met zijn vele juwelen oplichten en weer in de schaduw verdwijnen. Stil van bewondering kan worden gesteld dat de mogols bouwden met de kracht van reuzen en de verfijning van juweliers.

Afzetting van Djahan

De sjah had een eigen tombe van zwart marmer willen bouwen op de andere oever van de Jumna en die door een brug willen verbinden met de Tâdj als een symbool van zijn eeuwige liefde. In 1657 werd de keizer echter ziek. Een jaar later zette zijn zoon Aurangzeb - die naar macht hongerde - hem af. Het is niet duidelijk waar Sjah Djahan gevangen werd gehouden. Het populaire verhaal vertelt dat de keizer de rest van zijn leven in het Rode Fort in Agra zat. Toen hij in 1666 stierf werd hij begraven naast de vrouw, die hij aanbad.

Gered door de onderkoning

Toen het mogolrijk in de 18de eeuw in verval raakte, werd de Tâdj-Mahal verwaarloosd. Onder Brits bewind - in de 19de eeuw - waren er vaak openluchtfeesten met een militaire kapel. De Tâdj-Mahal werd in zijn oude glorie hersteld op initiatief van Lord Curzon, die streed voor het behoud van monumenten en die in de periode 1898 tot 1905 onderkoning was van India.