Over Sinterklaas en Nikolaus

Hoewel het feest van Sinterklaas nergens zo uitgebreid gevierd wordt als in Nederland en België, is Sinterklaas - of Sankt Nikolaus - ook bij onze oosterburen geen onbekende. Het Nikolausfeest wordt op verschillende plaatsen in Duitsland gevierd. In Duitsland geen Sinterklaasjournaal of grootschalige intocht die op de nationale televisie wordt uitgezonden. Toch kennen ook onze oosterburen het feest van Sinterklaas, of (Sankt) Nikolaus, zoals hij daar bekend staat. De vieringen zijn kleinschaliger van opzet en de wijze waarop het Nikolausfeest gevierd wordt, verschilt per regio. De legenden die aan dit feest ten grondslag liggen verschillen echter niet met het feest dat in Nederland gevierd wordt.

Schoen zetten

Waar men in Duitsland het Sinterklaasfeest viert, wordt ook de schoen gezet. Zij het op de avond van vijf december. Eén van de legenden die aan de basis van dit gebruik liggen, stamt uit de negende eeuw en verhaalt van een arme, godsvruchtige man, die zo weinig geld had, dat hij zijn drie dochters geen bruidsschat kon meegeven. In zijn wanhoop kon hij geen andere oplossing bedenken dan de drie meisjes te laten tippelen. Om dit te voorkomen wierp Sint Nicolaas (behalve van kinderen ook beschermheilige van de prostituees) drie goudklompjes door de schoorsteen, die precies terechtkwamen in de sokken die voor de haard hingen te drogen.

Aanvankelijk zette men overigens geen schoen, maar een zelfgemaakt bootje bij de haard; een verwijzing naar het feit dat Sint Nicolaas de schutspatroon van de zeevarenden is. In dit bootje werden lekkernijen als noten, mandarijntjes, chocolade en taaitaai gelegd. Was iemand echter niet lief geweest, vond hij of zij de bekende roe. Dit gebruik, al sinds de 15e eeuw bekend, ging later over in het zetten van een schoen of het ophangen van een sok.

Geen zwarte piet

Het morele aspect van Sint Nicolaas, in Nederland verwoord als ‘wie zoet is krijgt lekkers, wie stout is de roe, is terug te voeren op een andere legende. Drie knechten kregen, ieder naar prestatie, een beloning uitbetaald. Na enige tijd dienden ze rekenschap af te leggen aan hun heer; ze moesten zich verantwoorden voor de manier waarop ze ontvangen geld gebruikt hadden. Het gegeven dat Sint Nicolaas de kinderen nu nog vraagt of ze zich netjes gedragen hebben, is op dit verhaal terug te voeren. Voor het belonen, en vooral voor het straffen van kinderen kan Sint Nikolaus in Duitsland overigens niet terugvallen op zwarte piet, maar op een andere knecht die - afhankelijk van de streek - knecht Ruprecht, Hanstrapp, Pelzmärtl, Hans Muff, Krampus of Klaubauf genoemd wordt. Hoewel niet noodzakelijkerwijs zwart van huidskleur, gaat deze knecht wel in het zwart gekleed.

Dat in veel landen tegenwoordig cadeaus worden uitgedeeld met kerstmis en niet rond 5 of 6 december, is een gevolg van de reformatie. Lange tijd was 6 december de enige dag waarop kinderen cadeautjes kregen, tot de reformatie een einde maakte aan de verheerlijking van heiligen. Cadeautjes werden niet langer gegeven op de sterfdag van Sint Nicolaas, maar met kerst.

Vieringen

Om kort te gaan; de Duitse Nikolaus legt in de nacht van 5 op 6 december cadeautjes in schoenen, verschijnt op kerstmarkten en komt in Emden zelfs per schip aan. Hij bezoekt scholen en vraagt of de kinderen het afgelopen jaar lief zijn geweest. Bij het Duitse Sinterklaasfeest hoort de traditionele ‘Stutenkerl’, een deegmannetjes, wiens naam per regio verschilt. Ondanks het feit dat het Nikolausfeest een lange historie kent, heeft het kerstfeest duidelijk de overhand in Duitsland.