Buutereednen onlosmakelijk verbonden met carnaval

Buutereednen is een gebruik dat deel uit maakt van de carnavalstraditie. Het is dan ook een Limburgs woord. Afhankelijk van de streek kom je ook de spelling buutreednen of buuttereednen tegen. In Brabant spreekt men eerder over tonpraten. Een buutereedner of tonprater speelt in een, op een podium geplaatste, ton een bepaald typetje en maakt daarbij grappen en woordspelingen. De link met cabaret is dan ook al gauw gelegd. Buutereednen wordt niet voor niets aangeduid als amateur-cabaret. Buutereednen is, zoals zoveel andere carnavalstradities, van oorsprong een Duits gebruik dat na het einde van de Tweede Wereldoorlog naar Nederland is komen overwaaien. Ook in de delen van België waar carnaval volgens de Rijnlandse carnavalstraditie wordt gevierd, is dit gebruik erg populair. Bij het grote publiek is het buutereednen vooral bekend geworden door de uitzendingen van de grote carnavalszittingen door de Duitse televisie.

In vrijwel elke stad en ieder dorp waar carnaval wordt gevierd, worden speciale avonden georganiseerd voor lokale buutereedners. Daarnaast worden regionale kampioenschappen en andere wedstrijden georganiseerd. De laatste jaren zien we dat de traditie zich ver over de provinciegrenzen van Limburg en Brabant uitbreidt. Zo hebben Zeeland, Flevoland en Twente al hun eigen buutereednerkampioenschappen.

De buut

De naam "buut" die we gebruiken voor het spreekgestoelte is afkomstig uit het Duitse Rijnlandse dialect en betekent "ton". Tonprater is dus een letterlijke vertaling van buutereedner (een reedner is een spreker). Naast de aanduiding voor de ton, waarin de spreker staat, wordt ook de act die hij of zij opvoert met het woord buut aangeduid. De buut wordt uitgevoerd in het plaatselijke dialect van de spreker.

De traditionele buutereedner neemt de rol aan van hofnar. Net als in oude tijden neemt hij bekende personen en plaatselijke hoogwaardigheidsbekleders de maat. Plaatselijke overheidsfunctionarissen en personen die in de belangstelling staan krijgen het het zwaar te verduren. Op een lachwekkende manier worden tekortkomingen en fouten uitvergroot. Dit tot groot vermaak van het publiek.

De geschiedenis van de nar, als voorloper van de buutereedner is al zeer oud. De buutereedner beperkt zich al lang niet meer tot de figuur van de hofnar. Intussen hebben de sprekers al gebruik gemaakt van een heel scala aan typetjes. Vergeleken met de oude hofnar is de buutereedner veel meer plaatsgebonden. Met een ton als spreekgestoelte is hij veel meer beperkt in zijn bewegingsvrijheid op het podium, hoewel er ook buutereedners zijn die geen gebruik maken van een ton.

De buut is over het algemeen een solo-optreden. Hoewel er duo’s bekend zijn, wordt toch de voorkeur gegeven aan een enkele spreker of spreekster. Om het optreden boeiend te houden voor het publiek duurt een buut niet langer dan tien á twintig minuten.

Typetjes

De buuteredner speelt een typetje waarbij hij zich in spraak en houding voordoet als een onvolwassene, een primitieve of achtergeblevene. Hij speelt een beetje een onnozele. Met deze onvolmaaktheid wordt de schijnbare volmaaktheid van het echte leven geprovoceerd. Dingen worden uitvergroot, uit hun verband gerukt, opgetild, tegen het licht gehouden en van alle kanten bekeken.

De buut is de ultieme vorm van vrije meningsuiting. De buutereedner kan, net als in oude tijden de hofnar, vrijuit de spot drijven met alles en iedereen. Zonder rekening te houden met het aanzien des persoons en zonder enige vrees om gestraft te worden, kan hij zijn mening geven over bestuurders, kerk, bedrijfsleven en samenleving. Hij heeft zodoende een kritische functie. De buutereedner spreekt de taal van de gewone man. Bespeelt het publiek met zijn humor en kwinkslagen. Provoceert, doet harde uitspraken en suggereert dingen die hij niet uitspreekt. Het onderwerp van de buut hoeft niet carnaval gerelateerd te zijn. Geen onderwerp is heilig. Onder het mom van carnaval kan hij of durft hij dingen te zeggen die hij anders niet zou uitspreken. Hij is het immers niet zelf die dit doet, het typetje brengt de boodschap.

Amateurs

Er bestaan geen voltijd of professionele buutereedners. Het is een amateur-bezigheid naast een reguliere baan. Hoewel de populairste buutereedners er een aardige cent mee kunnen verdienen, wordt in de eigen kringen beweerd dat niemand ervan kan leven, zelfs de meest succesvolle niet.

We zien wel dat er buiten het carnavalsseizoen een lucratief “schnabbelcircuit” ontstaat voor buutereedners. Feestjes en partijen worden opgevrolijkt met een buut, waarbij de jarige, de jubilaris of ander feestvarken, het lijdend voorwerp is.

Buutemars

Een fenomeen dat sinds jaar en dag is verbonden met het buutereednen is de "buuttemars". Dit is de muziek die de artiest begeleidt bij het betreden en het verlaten van het podium. De buuttemars is een knipoog naar militaire marsmuziek. De muziek voorkomt dat de buut wordt voorafgegaan door of, wat nog pijnlijker zou zijn, gevolgd zou worden door een stilte.

Tusch

Wederom een van oorsprong Duits woord, dat uitgesproken wordt als toesch. Het is een korte harde “stoot” van het orkest bestaande uit slechts enkele tonen. Het geluid wordt geproduceerd door de blazers ondersteunt door de slagwerker. De tusch volgt kort na de pointe van een grap om de grap te ondersteunen en het publiek bij de les te houden. Er hoeft niet per definitie na elke grap een tusch te volgen.