Sinterklaasgedichten; de Do's en Don'ts
5 December nadert. Cadeautjes gekocht en ingepakt, helemaal klaar voor het heerlijk avon- Wacht! De gedichten! De onvermijdelijke jaarlijkse struikelblokken! Snel in de pen klimmen dan. Maar waarmee moet bij het schrijven van een goed rijm nou rekening worden gehouden? Zijn er regels die in acht moeten worden genomen? Hieronder vindt u tien richtlijnen die van ieder stukje Goedheiligman-poëzie een succes maken.
De 'regels'
Let wel dat de hier volgende informatie bestaat uit richtlijnen; het zijn dus tips en sommige hiervan zijn situatie afhankelijk. Het is dus heel goed mogelijk dat een bepaald advies niet van nut kan zijn, omdat het niet op u of uw gedicht -of de persoon waaraan deze is gericht- van toepassing is.
10: Tekstritme
Met tekstritme wordt bedoeld dat de zinnen vlot en soepel klinken. Dit kan worden bereikt door elke regel een gelijk -of vergelijkbaar- aantal lettergrepen mee te geven. Doet u dit niet, dan is een onevenwichtig gedicht dat niet lekker leest het resultaat.
Een voorbeeld:
Mike is dit jaar heel lief geweest
Dus belonen Sint en Piet hem met een spetterend Sinterklaasfeest
De bovenste zin telt acht lettergrepen en de tweede maar liefst zeventien. Wellicht denkt u dat dit voorbeeld enigszins overdreven is maar in de praktijk komen dergelijke gedichten helaas vaak voor; 'als het maar rijmt' moet de schrijver dan gedacht hebben. Dergelijke zinnen schaden echter de prettige leesbaarheid van het gedicht.
Een beter voorbeeld:
Ook dit jaar was Mike weer ontzettend braaf
Dus voor hem wederom een amandelstaaf
Uiteraard hoeft dit niet te slaan op het cadeau dat 'Mike' zou krijgen. Bovendien is dit voorbeeld nogal makkelijk en kort door de bocht maar qua lettergrepen zijn de twee zinnen bijna gelijk; de eerste bevat tien en de tweede heeft er elf. Het aantal lettergrepen hoeft dus niet precies overeen te komen. Als er een verschil van één of twee optreedt hoeft u dus niet meteen in paniek te raken maar leest u de zinnen gewoon hardop voor aan uzelf en bepaalt u voor uzelf of de regels bijgeschaafd moeten worden om ze beter te doen klinken.
Bovendien hoeft een gedicht niet specifiek in chronologische volgorde te worden geschreven; mocht u zeker denken te weten wat de afsluitende rijmklank of het laatste woord van een zin is maar de regel zelf nog niet paraat hebben, laat deze dan als het even kan, voorlopig gewoon open. U kunt er dan altijd later nog op terugkomen.
9: Clichés vermijden
Er zijn hele websites en Cd-roms gewijd aan het voorzien van kant en klare Sinterklaas rijmen. Als u ervoor kiest om dergelijke geheel geprepareerde gedichten te gebruiken, loopt u het gevaar dat het vers heel erg onpersoonlijk uitpakt; hierover straks meer. Een ander risico is dat het dichtstuk boordevol clichés komt te zitten.
Bijvoorbeeld:
De Sint zat heel erg diep te denken
Wat hij jou dit jaar nu moest schenken
Prachtige balans waar het rijmwoorden en lettergrepen betreft. Alleen is het cliché-gehalte tenenkrommend. Deze is zo vaak gebruikt, zo gemakkelijk en brengt waarschijnlijk heel veel herinneringen aan Sinterklaasviering op de basisschool naar boven, waarin deze en verwante zinnen ieder jaar minstens zeven keer voorkwamen.
Hier volgen de meest problematische clichés:
- Oudbakken en herkauwde rijmen -zoals 'denken wat te schenken' (zie hierboven)
- Gebrek aan inspiratie
- Telkens dezelfde rijmschema's
- Vergelijkbare structuur
In iets meer detail:
Oudbakken en herkauwde rijmen
Zoals gezegd zijn de meest voor de hand liggende rijmwoorden en/of zinnen nou niet direct wenselijk. Verre van; ze zijn zo vaak gebruikt en de originaliteit blinkt uit door afwezigheid. In principe zijn de woorden wel te gebruiken maar in dat geval is het aan te raden te context te wijzigen.
De Sint bleef maar schenken
Want hij kon niet meer denken
Om te voorkomen dat ze voor de rest van hun leven getraumatiseerd raken door het beeld van een alcoholistische Goedheiligman, is dit uiteraard een rijm dat beter niet door of aan -of in het bijzijn van- kinderen kan worden voorgelezen. Onder (jong)volwassenen met een beetje gevoel voor humor is dit waarschijnlijk een groter succes.
De conclusie die hieruit te trekken valt is dat voor het kiezen van rijmwoorden- en zinnen best wat moeite mag worden gedaan, opdat het gedicht aan originaliteit zal toenemen.
Gebrek aan inspiratie
De aloude voorbeeldzin uit bovenstaande alinea's voorspelt ook het onderwerp dat al heel vaak gebruikt is; het onvermogen van de Sint en zijn Pieten om een geschikt cadeau voor de lezer/ontvanger te verzinnen en de daarmee gepaard gaande moeite om het uiteindelijk gekozen presentje te bemachtigen en uiteindelijk nog net op tijd te bezorgen. Echter, dit kan werken als het gedicht met enige humor is geschreven en/of een minder voor de hand liggend rijmschema gekozen wordt. Verderop meer hierover.
Telkens dezelfde rijmschema's
Voor het geval dat u tijdens de Sinterklaasviering meer dan slechts één cadeautje met een bijbehorend gedicht aflevert, zou het wel zo leuk zijn als het ene gedicht niet teveel op het andere lijkt. Eén manier om originaliteit in het rijm aan te brengen is het afwisselen van rijmschema's. Ga niet altijd voor de gemakkelijkste weg. Over rijmschema's verderop meer.
Vergelijkbare structuur
Met de structuur van een gedicht wordt in dit geval het 'plot' bedoeld. Zoals gezegd is een veelgebruikt verhaaltje hoeveel moeite de Sint heeft met het bedenken en vervolgens afleveren van een cadeau. Blijf origineel en durf af te wijken. Gebruik een onderwerp om te amuseren, misleiden, plagen of schrijf een rijmend raadsel. Een gedicht is niet zomaar een verplichting, het moet de lezer ook bezighouden tot hij of zij het bijbehorende cadeau mag openen.
8: Houd het persoonlijk
Het Sinterklaasfeest is een jaarlijks evenement. Dat wil zeggen dat de ontvanger van het cadeau, en dus ook van het rijm dat ermee gepaard gaat, weer een jaar ouder is geworden. U weet en/of kunt ervan uitgaan dat er in het leven van de persoon in kwestie in die 52 weken weer een boel is gebeurd. U kunt dus dankbaar diens recente verleden, persoonlijkheid, omgeving, dagelijks leven en de veranderingen die erin plaats hebben gevonden als onderwerp gebruiken voor uw vers. Positief of negatief; behandeld op, bijvoorbeeld, een troostende, opbeurende, feitelijke of plagerige manier. De mogelijkheden zijn eindeloos!
Sterker nog, het is aan te raden om dit te doen. Mocht u voor één persoon meerdere gedichten moeten schrijven, zou u in ieder geval één rijm in die geest kunnen maken. De ontvanger zal het bovendien erg leuk vinden om te lezen dat –en hoe- er aan hem of haar gedacht is. Het gedicht is nu immers persoonlijk geworden, uniek en zou voor niemand anders geschreven kunnen zijn dan voor de uiteindelijke, specifieke lezer. Dit soort kleine doch belangrijke details maken de Sinterklaasviering net even ietsje leuker.
7: Toon lef
Lef, lef, wat betekent zo’n woord nou? In deze context houdt het in dat uw rijm best de zwakheden en/of de pijnlijke momenten van de lezer als onderwerp/doelwit mag krijgen. Zolang u de tekst niet schrijft op een manier die kwetsend of beledigend zou kunnen worden ervaren door de ontvanger.
Stel dat de persoon aan wie het vers gericht is eerder in het jaar zijn of haar auto in het kanaal heeft gereden. Een fragment van het gedicht zou er als volgt uit kunnen zien:
De reis duurt nog wat langer dan verwacht
En de ruitenwissers zwiepen uit alle macht
Wellicht dat de TomTom nog een oplossing biedt
Maar uiteraard, onder water doet die ‘t niet
Nogmaals, wees voorzichtig! Ga na hoe goed u de persoon aan en voor wie u schrijft kent en wat hij of zij wel en niet kan hebben. U weet dan zelf hoe ver u kunt gaan.
6: Gebruik humor
Humor gaat meestal ten koste van iets of iemand. Bijvoorbeeld van de lezer, zoals we net in het vorige hoofdstuk hebben gezien. Of van de arme oude baas die op z’n gammele paard pakjes in schoorstenen dumpt, met hulp van overijverige doch stuntelende schoorsteenvegers.
Wie of wat het onderwerp/lijdend voorwerp ook is, de avond wordt er alleen maar leuker op als de gedichten, of in ieder geval een aanzienlijk deel ervan, een positief effect op de lachspieren hebben. Sowieso gaat het Heerlijk Avondje niet om het krijgen van cadeaus maar om de gezelligheid. En hoe hartelijker wilt u het hebben dan wanneer het hele gezelschap in een deuk ligt?
Hieronder zouden voorbeelden kunnen staan van humoristische rijmfragmenten maar humor is natuurlijk heel erg subjectief. Schrijf iets wat u grappig vindt of, nog belangrijker, waarvan u zeker weet dat de
lezer erom kan lachen.
5: Experimenteer met rijmschema's
De Sint zat te denken
Wat hij jou nou zou schenken
Geen Barbie of een bal
Want die heb jij toch al
Een fiets met een mooie bel
Of een fraai computerspel
Sinterklaas wist het echt niet
Dus vroeg hij het aan zijn Piet
Gaap. Gaap. Driewerf gaap. Voorgaand voorbeeld geeft dit artikel zijn bestaansrecht. Boordevol clichés en super gemakkelijke rijmwoorden. Er is geen enkele aandacht aan besteed of liefde in gestoken. Een ander onderdeel waaraan dat te zien is, is het ontzettend eenvoudige rijmschema.
Let wel, met het schema an sich is niets mis. Er kunnen ontzettend leuke dingen mee worden gedaan, hoe eenvoudig deze ook is in opzet en toepassing. Echter, erg origineel is dit sjabloon niet. Om er toch iets van te maken dat een goed Sinterklaasgedicht waardig is, zouden de zinnen en woorden zorgvuldig gekozen moeten worden.
We hebben hier te maken met het zogeheten AABBCCDD-schema; de woorden eindigend op ‘enken’ vallen onder A, de lettergreep ‘al’ is B, degenen rijmend op ‘el’ staan voor C en die op ‘iet’ voor D. Kijk maar:
De Sint zat te denken A
Wat hij jou nou zou schenken A
Geen Barbie of een bal B
Want die heb jij toch al B
Een fiets met een mooie bel C
Of een fraai computerspel C
Sinterklaas wist het echt niet D
Dus vroeg hij het aan zijn Piet D
Ook al is dit rijm qua opzet ook al niet echt origineel, laten we eens proberen dit concept op een iets fraaiere manier toe te passen.
De Sint zat zwaar te overpeinzen A
Wat hij voor jou meebrengen zou B
Hij kon geen inspiratie veinzen A
Dus tja, dacht hij toen: Wat moet ik nou? B
Ook nog redelijk gemakkelijk en niet erg zeldzaam maar we zijn er wel op vooruitgegaan. Verre van origineel maar het klinkt toch wel ietsje leuker. Misschien moet het niveau nog een tandje hoger?
Ik hoop dat je beseft hoe lang we bezig zijn geweest A
De Pieten maakten overuren B
De barre speurtocht bleef maar duren B
We klommen op tegen de muren B
Maar ‘t pakte nog veel erger uit dan we hadden gevreesd A
U ziet, het aloude verhaaltje krijgt nu iets meer lading. Dat komt mede omdat het nu op de persoon af geschreven is; de lezer wordt met een quasi-schuldcomplex opgezadeld. Daarnaast is het gedicht evenwichtig; de eerste en de laatste zin bestaan allebei uit veertien lettergrepen –verkorte lidwoorden sluiten aan op de eerstvolgende lettergreep- en de middelste drie tellen er elk negen.
Maar ook qua rijmvorm ontstaat er nu iets veel mooiers. Iets originelers. Het lijkt een stuk moeilijker maar dat is het niet; dit fragment kwam tot stand door eerst de eerste en de laatste zin te schrijven en daarna te kijken wat voor zinnen daar tussen pasten, beginnend met de rijmklank –‘uren’ in dit geval.
Welk rijmschema is nu het beste voor welk gedicht? Daar valt geen zinnig woord over te zeggen en dat zult u dan ook helemaal zelf moeten bepalen. Het hangt er mede vanaf hoe lang u uw rijm wilt maken, hoeveel alinea’s u wenst en uit hoeveel zinnen die volgens u moeten bestaan. U hoeft ook niet op zoek te gaan naar reeds beproefde schema’s, u kunt ze ook zelf verzinnen.
4: Wees cryptisch
In uw gedicht kunt u verwijzingen verstoppen naar de inhoud van het pakje waar het rijm aan vastzit. Zo ontving de auteur van dit artikel eens een cadeau dat ook daadwerkelijk op diens verlanglijst stond en de referenties in het gedicht waren ook redelijk duidelijk; er werd telkens de nadruk gelegd op een baby die net ‘geboren’ was. Dat woord kwam enkele malen terug en de interpretatie ervan bleek juist; het Engelse woord voor ‘geboren’ is ‘born’. De naam ‘Bourne’ wordt op dezelfde manier uitgesproken en het cadeau was dan ook Robert Ludlum’s roman
The Bourne Identity.
Natuurlijk hoeft een verwijzing naar het cadeau zelf niet specifiek uit woordgrapjes te bestaan. Het kan één woord zijn, een zin of het hele gedicht beslaan. U kunt bijvoorbeeld een rijm schrijven over een klein knaagdiertje dat zoekt naar kaas in een PC als u iemand een computermuis cadeau doet. Of u schenkt de persoon wiens lootje u getrokken heeft een fles met drank:
Zoals ze zo vaak aan jou verschijnen zal niemand ooit snappen
De lange neus klopt echter wel en ook die oren, van die flappen
En hoe ze grote takken met gemak onder zich vertrappen
En ’t is waar dat ze zichzelf natspuiten, dat doen ze iedere dag
Ja, hun geheugen is heel goed, ze laten zich niet bedonderen
En met hun grote lijf is het moeilijk ze af te zonderen
Je kunt ze in het circus en in de dierentuin bewonderen
Maar in die specifieke kleur ben jij de enige die ze zag
Een verwijzing is allesbehalve verplicht in een Sinterklaasrijm. Maar mocht u even geen inspiratie hebben voor iets anders dan kunt u er altijd op terugvallen.
3: Afstemmen op surprises (of andersom)
Bent u zo iemand die de traditie wil vervolmaken door niet alleen een gedicht maar ook een surprise te maken? In dat geval is het wellicht overbodig om te vermelden dat deze het leukste uitpakken -letterlijk en figuurlijk- als er een connectie is tussen het rijm en de fraaie, zelf geknutselde verpakking. Zo kan het omhulsel een hint vormen naar het onderwerp dat u voor het rijm heeft gekozen. En beide kunnen weer een verwijzing zijn naar wat er onder de surprise verstopt zit. Zo kunt u de drankfles uit het vorige voorbeeld verpakken in de vorm van een roze olifant; geknipt en geplakt, papier-maché, dat mag u uiteraard helemaal zelf weten.
Sowieso is het verstandig om een link te leggen tussen de surprise en het pakje, tussen de surprise en het gedicht en/of het gedicht en het presentje. Want wat voor nut heeft het om het cadeau te verpakken als tank, bowlingbal of vliegtuig als dat niks met het voorwerp ofwel het rijm te maken heeft?
2: Gebruik rijmwoordenboeken
U wilt een persoonlijk gedicht schrijven en vindt dat het daarom helemaal uit uzelf moet komen. Een nobel streven maar als u er voldoende aandacht aan wilt besteden, loopt u kans dat u op een gegeven moment toch vast komt te zitten. Blijven tobben tot de benodigde inspiratie weer terugkeert is een idee maar kan wel veel tijd kosten. Rijmwoordenboeken kunnen een goede uitkomst bieden.
Sommige mensen willen zich niet ‘verlagen’ tot een dergelijke noodoplossing. Zij vinden dat ze niet langer de enige auteur van het rijm zijn als ze er een rijmwoordenboek op na hebben geslagen. Dit is echter allesbehalve waar. Het gedicht is nog steeds van uw hand; de woorden bestonden immers al, ze zaten op het moment van schrijven alleen tijdelijk niet in uw hoofd. Ofwel vindt u woorden en rijmklanken waar u uit uzelf nooit op zou zijn gekomen. Het toepassen van een dergelijk naslagwerk is dus absoluut niets om u voor te schamen.
Rijmwoordenboeken zijn te koop in boekenwinkels maar er zijn er ook genoeg online te vinden. Let wel dat geen van de databases uitputtend is; dat wil zeggen dat als u bij de een niet vindt wat u zoekt, u ook een andere kunt proberen.
1: Lengte
U heeft inspiratie en bent begonnen met schrijven maar het duurt wel erg lang voor u tot het slot van het geheel komt. Of u had een leuk idee maar het rijmpje is wel érg aan de korte kant. Welke lengte is nu het meest geschikt voor een Sinterklaasgedicht?
Dat is puur van het gedicht zelf afhankelijk. En van uw inspiratie, natuurlijk. U kunt proberen in te schatten hoe lang uw gedicht zal worden maar meestal moet tijdens het schrijven blijken hoeveel regels deze zal beslaan.
Bovendien is dat vóórdat u begint met schrijven meestal moeilijk te bepalen. Tip: probeer dat dan ook niet. Schrijf gewoon uw rijm en u zult uiteindelijk zelf aanvoelen wanneer u tot de conclusie van het geheel komt. Wellicht betekent het afsluiten ervan dat u eerdere stukken van uw tekst moet wijzigen of herschikken; het zij zo. Het gaat om het resultaat.
Conclusie
Reeds aan het begin van dit artikel werd vermeld dat de bovenstaande tekst bestaat uit tips en trucs en dat u voor uzelf moet bepalen welke daarvan op uw gedichten van toepassing zijn. Deze richtlijnen zijn vooral bedoeld voor diegenen die het schrijven van een Sint Nicolaas rijm moeilijk vinden of willen proberen er meer uit te halen. Wellicht was u al tevreden met de rijmen die u produceerde maar heeft u toch nog een of meerdere tips gevonden die uw poëtische kant van het Sinterklaasfeest net dat beetje extra kunnen geven.
Kortom, wat uw motivatie ook was om dit stuk te lezen, ter afsluiting nog één tip; sla al het voorgaande goed in u op en vergeet het dan weer. U leest het goed;
vergeet alles wat u gelezen hebt! U hebt nu de zogeheten ‘tools’, dus u zou nu in staat moeten zijn een origineel rijm te schrijven en op uw eigen oordeel te vertrouwen. Het is niet zozeer nodig om uw gedicht naast dit artikel leggen want een goed gedicht komt uit uzelf.
Veel succes!