Opkomst van Azteken: mythe versus werkelijkheid

Niemand weet zeker waar de Azteken precies vandaan kwamen. In hun eigen scheppingsmythen werd beweerd dat ze geboren waren op het Land van de Witte Reigers of aan het eiland Aztlán. Ze geloofden geroepen te zijn tot een grootser leven. Klopte dit wel? Hoe verschillend is de mythe met de werkelijkheid? Hoe ontwikkelden de Azteken zich tot een krijgersvolk? Welke moeilijkheden ondervond dit volk bij zijn ontwikkeling?

Wat vertellen de mythes ons?

De mythen van de Azteken vertellen hoe zijn hun geboorteplaats verlieten, geleid door het beeld van hun god Huitzilopochtli, dat werd gedragen door vier priesters. Het werd een soort pelgrimstocht. Op deze lange reis gaf Huitzilopochtli hun de nieuwe naam van Mexica’s waarnaar het huidige Mexico is genoemd. Via visioenen voorspelde hun god dat ze grote heersers zouden worden aan wie de wereld gulde zou brengen met goud en kostbare juwelen. De mythen vertellen ons ook dat de Mexica’s tijdens hun heilige tocht stuitten op de Gebogen Berg, bekend als Culhuacan en de Zeven Grotten van Chicomoztoc. Uit deze grotten kwamen de zeven stammen van de aarde. In de mythologie van de Azteken werd dit een plaats van wedergeboorte en nieuw leven.

Wat vertellen historici ons?

Nergens welkom

De meest waarschijnlijke echte herkomst van de Azteken is misschien minder fantasievol, maar zeker zo interessant. Ze lijken deel te hebben uitgemaakt van de binnenvallende stammen die in de 13de eeuw naar het zuiden trokken, de vruchtbare Vallei van Mexico. Het waren merendeels jagers die, telkens wanneer ze een poosje op één land bleven, simpele vormen van landbouw beoefenden. Ze waren verdeeld in uitstekend georganiseerde stammetjes, elk met hun eigen goden en hun eigen rituelen. De Azteken waren gekend als ‘ de mensen wie gezicht men niet kent’. Ze waren wellicht niet welkom bij de inwoners van de regio’s waar ze doorheen trokken. Misschien hebben ze geprobeerd zich te vestigen in gastvrijere gebieden, maar altijd werden ze gedwongen om verder te trekken. Soms werden ze met tegenzin geaccepteerd als goedkope werkkrachten die de velden bewerkten als slaven met contract. Maar ook in deze tijden bleven ze geloven dat ze voorbestemd waren om te heersen over de wereld.

Culhuacan: de ommekeer

Uiteindelijk vestigden ze zich op een plaats, Chapultepec geheten, op de oever van het Texcocomeer. Terwijl ze daar woonden, kregen ze een reputatie van gewelddadigheid en bravoure en tegen het eind van de 13e eeuw waren ze gedwongen om opnieuw verder te trekken, deze keer naar het land met de naam Culhuacan. Ook daar waren ze niet welkom. De Azteekse leiders werden zelf ritueel geofferd door de leiders van de Culhua’s, die in Culhuacan woonden. De Culhua’s lieten hen wel toe om te blijven wonen in een rotsachtig gebied waar enkel insecten en slangen woonden. De Azteken gebruikten de omgeving ten volle en maakten jacht op de slangen. Ze kookten ze en aten ze op. Zo bleven ze in leven en in de jaren daarop begonnen ze de grond te bebouwen en hun huizen te bouwen van het rotsgesteente die er was.

Een groot misverstand

De Culhua’s erkenden al snel de militaire vaardigheden van de Azteken en namen hen in dienst als huurlingen om naburige stammen te bestrijden. De Azteken begonnen handel te drijven en te huwen met de Culhua’s. En toen volgde het misverstand. De Azteken vroegen de dochter van een Culhua-leider ten huwelijk. De leider dacht dat ze zou huwen met een Azteek en wist dus niet dat ze haar hadden gekozen om bruid te worden van hun god. Van zodra ze aangeboden werd voor de huwelijksplechtigheid werd ze geofferd. Haar lichaam werd gevild en de huid werd over de schouders van een priester gedrapeerd. De Azteken dachten dat ze een godin van de oorlog hadden gecreëerd maar de Culhua-leider was alles behalve tevreden. De Azteken werden met geweld verdreven en zochten noodgedwongen hun heil in de onbewoonde gebieden rond het Texcocomeer. Ze splitsten zich op in twee stammen en konden zo enkele jaren overleven in de moerassen en de rietvelden. Toen kreeg een van de stammen een visioen.

Het visioen
Volgens de legende onthulde dit visioen dat zij voorbestemd waren om een grote stad te bouwen op de plek waar ze een adelaar die een slang verslond op een cactus zagen zitten. De adelaar staat voor de zon, de goddelijke kracht van de Azteken, terwijl de vijgencactus het symbool is van het hart. En zo gebeurde het dat men op een moerasachtig eiland in het Texcocomeer precies het tafereel zag zoals voorgesteld in het visioen. De voortekenen waren uitgekomen en dus bouwden ze op deze uitverkoren plek een stad die bekend staat als Tenochtitlán, Plaats van de Cactus. De stammen die zich eerder van hen hadden afgescheiden bouwden in de buurt ook een stad. De twee steden zullen samen later de grote hoofdstad vormen van het Azteekse Rijk. De afbeelding van de adelaar die een slang verslindt, staat nu nog steeds op de vlag van Mexico.

Van kleine nederzetting tot Azteeks Rijk

Tenochtitlán

Aanvankelijk was dit een bescheiden nederzetting met hutten van riet dat overal om hen heen groeide. De bewoners konden het nog net redden. Ze joegen op de vogels en vissen van de regio, terwijl de vrouwen handel dreven op de markten aan de oevers van het meer. Onder de leiding van het hoofd van de stam begon de stad te groeien. Het ontwikkelde een complexer en uitgebreider sociaal systeem. De leidende families van de Mexica’s trouwden met de edelen van naburige steden, zodat familiebanden in de plaats zouden komen van rivaliteit. Bij de dood van het stamhoofd werd zijn opvolger gekozen op basis van zijn goede relaties met andere stamhoofden in de buurt.

Tepaneken

Ook al werden de Mexica’s steeds machtiger, toch werden ze nog steeds overheerst door een sterke lokale stam die de eerste stadstaat en het eerste rijk sinds de tijd van Teotihuacán had gesticht. Dit waren de Tepaneken, die aangevoerd werden door een groot heerser. Hij kende en waardeerde de kwaliteiten van de Mexica’s in de strijd en rekruteerde hen als huursoldaten in zijn leger. Ook plaatste hij hun stad onder zijn bescherming. Ze waren enige tijd zijn krijgers en leerden de vaardigheden die ze nodig hadden om een rijk te stichten en in stand te houden.

Maar ze zouden niet lang onder het gezag van de Tepaneken blijven. De Mexica’s besloten de strijd aan te gaan met hun overheersers en de leiders daagden hen uit met een weddenschap. De weddenschap luidde als volgt. Als we winnen, dan zullen de gewone burgers ermee akkoord gaan dat ze ons dienen en gehoorzamen. Als we geen succes hebben, dan mogen de gewone burgers wraak nemen en ‘ons verslinden in vuile en gebroken potten’. Dit bewijst gun bloeddorstige ideeën. Geen wonder dat hun zonnegod voorgesteld wordt als een gezicht met uitgestoken tong, dorstend naar mensenbloed.

De weddenschap had succes. De Azteken sloten een verbond met twee andere steden en versloegen de Tepaneken. Mogelijk was Itzcoatl zelf de eerste grote leider van de Azteken. Samen met zijn neef creëerde hij de identiteit van zijn volk. De geschiedenis van volk werd opgeschreven. De grondbeginselen van de godsdienst werden geordend in duidelijk omschreven wetten of regels. De Azteekse samenleving werd grondig onder de loep genomen. Tijdens religieuze rituelen kregen mensenoffers nog een prominentere plaats.

Van Itzcoatl tot Montezuma
Itzcoatl werd in 1440 opgevolgd door Montezuma die een programma van grootschalige veroveringen ontwikkelde. Gedurende zijn heerschappij begon het Azteekse Rijk zijn kracht te voelen. In het begin was de belangrijkste taak van Montezuma het versterken van de macht van de Azteken. Omringd door andere stammen in de Vallei van Mexico was dit een behoorlijke taak. Vervolgens werd hij geplaagd door rampen zoals overstromingen, abnormale vorstperiodes en hongersnoden. Toch heerste Montezuma 30 jaar. Hij veroverde heel wat en hij werd dan ook bekeken als half god, half mens. Zijn beeltenis werd in steen gehouwen, net zoals de Egyptische farao’s. En net als de farao’s stichtte hij een familiedynastie van heersers. Hierdoor werd het rijk strikt georganiseerd en ingedeeld in aparte klassen met een koning aan de top van een complexe hiërarchie die bestond uit krijgers, priesters en edelen.

Na Montezuma werden de bloedige veroveringen verder gezet door zijn opvolgers. Heel wat bouwwerken van tempels tot versterkingen van grenzen werden gebouwd. Elk bouwwerk ging gepaard met mensenoffers. Men zegt dat tijdens de opening van de Grote tempel er 80.000 mensen werden geofferd. De koning reet zelf de borst van de slachtoffers open en rukte er het nog kloppend hart uit. Het bloed stroomde als een rivier over de trappen van de piramide. Dit alles zorgde voor ontzetting bij de ambassadeurs uit andere steden en de gewone bevolking kon slechts geïntimideerd toekijken. De komst van de Spanjaarden werden echter het einde van het Azteekse Rijk.

Lees verder

• Het dagelijks leven van de Azteken: tempels, opvoeding, eten
• Rituele offers van de Azteken: verloop en betekenis
• De kunst van de Azteken: soorten en symboliek