De Friese koning Aldgisl - biografie

Aldgisl was een Friese koning in de vroege middeleeuwen. Zijn geboortejaar is onbekend. Waarschijnlijk overleed hij rond het jaar 680. De weinige informatie die over koning Aldgisl bekend is, komt met name uit oude Britse bronnen, waarin men schrijft over de ontmoeting tussen de Friese koning Aldgisl en de Engelse bisschop Wilfrid van York.

Legende: Aldgisl en Wilfrid

Bisschop Wilfrid van York

Wilfrid (634-709) is een beroemd en belangrijk persoon uit de Britse kerkgeschiedenis. Na zijn dood werd hij heilig verklaard. Hij kwam uit het Angelsaksische koninkrijk Northumbria en was bisschop van York. In het jaar 678 kwam Wilfrid in conflict met zijn aartsbisschop en met de koning van Northumbria. Die hadden kerkelijke besluiten genomen waar zij volgens Wilfrid geen recht toe hadden. Om zijn zaak te bepleiten, ging Wilfrid op reis naar de paus in Rome.

Reis via het 'heidense' Friesland

Opvallend genoeg reisde Wilfrid via het 'heidense' (niet-christelijke) en 'barbaarse' Friesland, en niet via het westelijke deel van het Frankische Rijk, terwijl de Franken nochtans tot de christelijke wereld behoorden. Om diverse politieke redenen waren de West-Franken echter Wilfrid vijandig gezind. Daarom had Wilfrid de wijze conclusie getrokken dat het voor hem heel wat veiliger zou zijn om via het gebied van de heidense Friezen te reizen.

Palacium (paleis) van de Friese koning

Bisschop Wilfrid zou in de lage landen eerst ongeveer in de buurt van Katwijk zijn aangekomen en zou toen doorgereisd zijn naar het 'palacium' (paleis) van de Friese koning. Dat hoofdkwartier van de koning bevond zich in die tijd volgens sommige historici mogelijk in Dorestad (Wijk bij Duurstede). Andere historici vermoeden echter dat dit ‘palacium’ zich bevond in of nabij Utrecht.

Gastvrijheid

De bisschop werd hartelijk en gastvrij ontvangen door de Friese koning Aldgisl. Wilfrid van York was tamelijk overhaast ontvlucht aan Northumbria om richting Rome te reizen. Hij had beslist niet het meest praktische moment van het jaar gekozen voor zo'n reis. De winter kwam er aan en in die periode zou hij waarschijnlijk niet over de besneeuwde Alpen naar Rome kunnen reizen.

Koning Aldgisl had een oplossing voor dat probleem. De bisschop mocht zo lang als hij dat nodig achtte bij de Friese koning verblijven, om op een geschikter moment door te reizen naar Rome. Volgens de bronnen zouden de bisschop en zijn gevolg uiteindelijk zelfs circa een half jaar bij de Friezen bivakkeren.

De brief van Nebroïn

In die periode kreeg Aldgisl een brief van de Frankische hofmeier Nebroïn. Dit was een brief 'vol vreedzame groeten', waarin de hofmeier een 'onder eed gedane belofte' deed, dat Aldgisl een grote hoeveelheid gouden munten zou krijgen, indien hij zijn gast, de bisschop van York, dood of levend zou uitleveren aan de Franken. Volgens mythes zou letterlijk in die brief hebben gestaan, dat Aldgisl dat grote geldbedrag ook zou krijgen indien hij aan de Franken alleen het 'afgehakte hoofd van Wilfrid' zou toesturen.

De voorlezing

Koning Aldgisl besloot vervolgens om deze brief hardop voor te laten lezen in zijn paleiszaal, in aanwezigheid van z'n hofhouding, maar ook van de Frankische bodes die de brief hadden gebracht en van bisschop Wilfrid en diens gevolg. Ten overstaan van hen verscheurde koning Aldgisl vervolgens de brief en gooide hem in het vuur. Hij verklaarde dat hij het een schande vond dat men dit van hem durfde te vragen. Nooit en te nimmer zou hij zich tot zo'n lage daad verlagen, om mensen die hij zijn gastvrijheid aan had geboden, op zo'n manier te verraden. Beschaamd verlieten de Frankische bodes het paleis, om deze boodschap over te brengen aan hun hofmeier.

Bekeringen?

De oude bronnen waarin dit verhaal over Aldgisl voorkomt, zijn een kerkelijke kroniek en de beschrijving van een heiligenleven (hagiografie). Dit zijn teksten die mede om propagandistische redenen zijn geschreven en men moet daarom vanzelfsprekend voorzichtig omgaan met de 'feitelijke' informatie die hierin te vinden is. Zo wordt erin beweerd dat tijdens dat Friese verblijf van de bisschop vele duizenden Friezen door Wilfrid bekeerd werden tot het christendom. Volgens andere bronnen (die op dit gebied betrouwbaarder lijken te zijn) zou de bekering van grote groepen Friezen pas vele jaren later door andere missionarissen plaatsvinden.

Koning, graaf of hertog?

Er is veel onduidelijk over de exacte status van Friese leiders in de vroege middeleeuwen. Hadden zij werkelijk de status van een 'rex' (koning), of waren zij een 'dux' (graaf)? Of waren het zelfs slechts 'krijgsheren' (legeraanvoerders) en geen politieke leiders? Hierover bestaan veel tegenstrijdige theorieën.

Met name in Frankische bronnen noemt men de Friese leiders 'dux'. Hier is waarschijnlijk echter een politieke reden voor. De Franken zagen zichzelf als de opvolgers van het Romeinse Rijk in West-Europa en zij waren daarom ook van mening dat alle ex-Romeinse gebieden eigenlijk onderdanig aan hen dienden te zijn, waaronder ook Friesland. Volgens hen kon een leider van de Friezen daarom niet officieel een 'rex' zijn, oftewel een autonome koning, maar hooguit een 'dux', oftewel een adellijk persoon (graaf) die officieel in rang onder de Frankische koning hoorde te dienen.

Franse koning als 'legitieme' opvolger van de Romeinse keizer

Als de Franken een leider van een ander volk in theorie slechts de naam ‘dux’ gaven, dan was het dus goed mogelijk dat in de praktijk die leider eigenlijk wel een onafhankelijke vorst (rex) was. De Frankische benaming ‘dux’ kon dan inhouden dat de Franken alleen maar vonden dat dit ex-Romeinse gebied in de toekomst (liefst zo snel mogelijk) in handen van de Frankische koning zou komen. De Franken beschouwden hun eigen koning immers als de legitieme opvolger van de Romeinse keizer die vroeger (eeuwen geleden) reeds de baas was in die gebieden.

Analyse machtsverhoudingen: Friezen en Franken

Eén van de vele interessante facetten van het verhaal over Aldgisl en Wilfrid is, dat men op basis hiervan enigszins kan proberen in te schatten, wat in de praktijk de status van een Friese leider was. In dit verhaal is Aldgisl duidelijk een autonome leider, die zich weinig aantrekt van de Franken. Uit de inhoud en toon van de brief van de Franken kan men concluderen dat zij Aldgisl in de praktijk eigenlijk ook als een onafhankelijke leider beschouwden en zeker niet als iemand die als 'graaf' werkelijk onderdanig aan de Franken zou zijn. Eveneens wordt duidelijk in het verhaal dat Aldgisl niet alleen een legerleider was, maar daarnaast ook de politieke leiding had. Alles bij elkaar neigt men ernaar om te concluderen dat Aldgisl in de praktijk werkelijk een autonome Friese koning was.

Beschaafd of barbaars?

Het is ook zeer interessant om te zien hoe in de Britse verhalen over Aldgisl de Friezen beschreven worden. In de meeste andere christelijke bronnen uit de middeleeuwen worden de heidense Friezen neergezet als barbaren, die totaal onbetrouwbaar waren. Dat is mede te verklaren doordat in die andere propagandistische geschriften de Friezen duidelijk de vijand zijn, omdat zij nog heidens (niet-christelijk) waren. De christelijke auteurs deden daarom in die andere geschriften zo veel mogelijk hun best om de Friezen zo duivels mogelijk af te schilderen.

In de verhalen over de heilige Wilfrid zijn daarentegen niet de heidense Friezen de vijanden van de hoofdpersoon. De vijanden van de bisschop zijn nota bene de christelijke West-Franken. Hierdoor wordt er in deze bronnen heel anders over de Friezen gesproken en blijkt bijvoorbeeld de heidense koning Aldgisl een buitengewoon betrouwbaar en gastvrij persoon te zijn.

Gebied? Utrecht en Holland? Magna Frisia?

Een grote vraag waarover de historici het beslist niet eens zijn is: hoe groot was het gebied waarover deze Aldgisl koning was? En waar lag dat gebied precies? Veel historici zijn het er wel over eens, dat deze Aldgisl waarschijnlijk niet de baas was over het gehele grondgebied dat men tot de vroegmiddeleeuwse Friese gebieden rekende (het mythische 'Magna Frisia', van het Zwin tot aan de Wezer).

Mogelijk was hij slechts de koning van een relatief klein land in dit gebied, waartoe bijvoorbeeld delen behoorden van de latere provincies Noord-Holland, Zuid-Holland, Utrecht en Gelderland. Het is onduidelijk of hij ook de koning was in noordelijkere gebieden, zoals de latere Nederlandse provincie Friesland en de Duitse regio Oost-Friesland. Hierover bestaan diverse, tegenstrijdige theorieën. Sommigen denken dat het Friese gebied in die tijd uit meerdere 'relatief onafhankelijke landjes' bestond, waarvan het rijk van koning Aldgisl er slechts één was. Daarentegen zijn er ook theorieën dat Aldgisl juist wel de koning van dit gehele gebied was.

Naam en schrijfwijzen: Aldgisl, Aldigisl, Adgillus en Adgillis

In de bronnen worden verschillende schrijfwijzen gebruikt voor de naam van koning Aldgisl, waaronder Adgillus, Aldigsl en Adgillis. Er bestaan uiteenlopende mogelijke verklaringen voor de betekenis van zijn naam, waaronder 'edelman' of 'oude edelman', maar ook 'gijzelaar'. De naam van de Engelse bisschop van York kent overigens ook verschillende schrijfwijzen, waaronder Wilfrith, Wilfrid, Wilfridus en Walfridus.

Biografie van Aldgisl: latere bronnen

In de oude schriftelijke bronnen, uit de eerste helft van de middeleeuwen, komt koning Aldgisl eigenlijk alleen voor in verhalen over het verblijf van de bisschop van York bij hem. Pas vele eeuwen later, mede geïnspireerd door politieke, Fries-nationalistische en literaire redenen, is men in Friesland meer gaan schrijven over het leven van koning Aldgisl en zijn directe voorgangers.

Die verhalen bestaan meestal echter meer uit fantasie dan uit feiten. Volgens sommige verhalen was de vader van Aldgisl een koning genaamd Beroaldus. Volgens anderen was zijn vader koning Audulf (Audulfus). Weer andere auteurs beweren dat die Audulf de grootvader van Aldgisl zou zijn geweest. Er wordt in sommige latere stambomen beweerd dat Aldgisl geboren zou zijn in het jaar 597. Hij zou overleden zijn in 679 of 680, op 82-jarige leeftijd, dus niet lang na het verblijf van Wilfrid.

Opvolger: Radbod (Redbad)

De beroemde koning Radbod (Redbad) was hoogstwaarschijnlijk de opvolger van Aldgisl als 'Koning der Friezen'. Maar zoals bijna altijd bij kwesties rondom de oude Friezen, bestaan hierover diverse tegenstrijdige theorieën. Zo zijn er ook vermoedens dat Redbad en Aldgisl koningen waren van twee verschillende, kleine landjes in het Friese gebied. Redbad zou echter mogelijk op een gegeven moment meerdere van die landjes achter zich hebben verenigd, om samen tegen de Franken te strijden. (Daarentegen zijn er ook weer bronnen die beweren dat Redbad helemaal niet een 'echte' Friese koning was, maar een opstandige Frankische leider. En zo kan men eindeloos tegenstrijdige theorieën vinden over het oude Friesland.)

Vader van Radbod (Redbad)?

In veel latere verhalen wordt beweerd dat Aldgisl de vader van Radbod was. Hoewel dat zeker niet is uit te sluiten, benadrukken veel historici dat hier in de oude bronnen geen feitelijke bewijzen voor te vinden zijn.

Lees verder

• Redbad (Radboud), koning der Friezen - biografie
• Koning Friso, de mythische stamvader der Friezen