De Friese koning Audulf - biografie

Omstreeks het jaar 600 na Christus leefde er waarschijnlijk een Friese koning genaamd Audulf (Adolf). Zijn naam komt voor op diverse munten die gevonden zijn uit deze periode. Wie was hij? Er zijn uiteenlopende theorieën over deze Friese koning, maar er is buitengewoon weinig feitelijk over hem bekend.

Koninkrijk Friesland

In de vroege middeleeuwen bestond er hoogstwaarschijnlijk een Fries koninkrijk. Er zijn echter relatief weinig schriftelijke bronnen uit die periode, met informatie over dat Friese rijk. In de loop der eeuwen is er heel wat gediscussieerd door historici over het Friese koninkrijk. Bestond er daadwerkelijk één groot Fries koninkrijk 'van de Sincfal (het Zwin) tot aan de rivier de Wezer'? Of waren er in dat gebied tegelijkertijd meerdere kleine 'Friese' landjes waarvan sommige leiders zich 'koning' lieten noemen? Waren de Friese leiders in die periode werkelijk 'autonome vorsten'? Of is het overdreven om die Friese leiders als 'echte koningen' te beschouwen en waren velen van hen eigenlijk graven, die onderhorig waren aan een andere leider, bijvoorbeeld de Frankische koning?

Bekende Friese koningen

De bekendste Friese koning uit de middeleeuwen is Koning Redbad, die heerste rond het jaar 700. Waarschijnlijk was zijn directe voorganger Koning Aldgisl. Over vroegere koningen is heel weinig feitelijke informatie bekend.

Finn Folcwalding en Friso: echte of fictieve koningen?

Een beroemde naam van een mogelijke Friese koning uit de vroege middeleeuwen is Finn Folcwalding. Hij komt onder meer voor in het bekende Engelse literaire werk ‘Beowulf'. Het is echter niet bekend of Finn Folcwalding daadwerkelijk heeft bestaan, of dat hij een puur fictief (literair) personage is. Van een andere Friese koning die zeer bekend is uit allerlei verhalen, de legendarische stamvader koning Friso, is het daarentegen zeker geworden dat hij nooit echt heeft bestaan.

Biografie: Audulf (Adolf)

Over de hierboven genoemde koningen Redbad, Aldgisl, Finn Folcwalding en Friso is in de loop der eeuwen heel veel geschreven door historici, literaire auteurs en volksverhalenvertellers. Met name Redbad en Friso waren hierbij grote inspiratiebronnen. Een koning waarover men eeuwenlang heeft gezwegen en die blijkbaar al die tijd geheel was vergeten, was koning Audulf. Over zijn leven is geen schriftelijke bron uit de vroege middeleeuwen bekend. Dat hij waarschijnlijk toch echt heeft bestaan is gebleken uit onderzoek van archeologen.

Munten van Audulfus

Wat is het bewijs voor zijn bestaan? Op diverse plekken in Nederland en Engeland zijn gouden munten aangetroffen waarop vermeld staat 'AVDVLFUS' (Audulfus) en 'FRISIA' (Friesland). Deze munten komen waarschijnlijk uit de periode 600-630 na Christus. Veel historici concluderen hieruit dat deze munten dus in die periode geproduceerd zijn onder het regime van een Friese heerser genaamd Audulf (Audulfus). De naam Audulf betekent waarschijnlijk 'Edele Wolf'.

Overwinning op de Franken?

Bij de Friese plaats Wieuwerd zijn ook munten gevonden, met daarop de tekst 'VICTVRIA AVDVLFO' (victorie voor Audulfus). Mogelijk zijn dit herinneringsmunten waarmee Audulf wordt geëerd, naar aanleiding van een grote militaire overwinning op een tegenstander. Diverse historici vermoeden dat dit ging om een zege op een leger van de eeuwige rivaal van de Friezen: de Franken.

Wijnaldum en Westergo?

In diverse artikelen over de archeologische vondsten met betrekking tot koning Audulf wordt ook melding gemaakt van een 'muntstempel' of ‘matrijs’ (een mal voor het maken van metalen voorwerpen) die in Wijnaldum zou zijn gevonden en die mogelijk gebruikt is bij het maken van de Audulf-munten.

De Friese plaats Wijnaldum is een locatie waar reeds veel meer interessante archeologische vondsten zijn gedaan en waar men ook veelvuldig heeft gezocht naar overblijfselen van een mogelijk 'paleis' van een vroegmiddeleeuwse Friese koning. (Nabij deze locatie werd bijvoorbeeld ook de beroemde Fibula van Wijnaldum gevonden.)

Indien daadwerkelijk bewezen kan worden dat die muntstempel of matrijs gebruikt werd voor de productie van Audulf-munten, dan zou dat een revolutionaire vondst zijn. Het zou immers aannemelijk maken dat er in het gebied Westergo, dat behoort tot de latere provincie Friesland, daadwerkelijk een muntenslagerij bestond van een vorst genaamd Audulfus, die daar mogelijk ook resideerde. Het is echter anno 2020 zeker nog niet onomstotelijk bewezen dat er een connectie is tussen een gevonden matrijs en de Audulf-munten.

Waar resideerde Koning Audulf?

Als koning Audulf in de omgeving van Wijnaldum (nabij Harlingen) resideerde, dan wijkt dat af van het beeld dat historici hebben van de overige bekende Friese koningen, zoals Redbad en Aldgisl. Veel historici vermoeden namelijk dat die hun hoofdverblijf hadden in gebieden buiten de latere provincie Friesland. Opties hiervoor zijn onder meer Dorestad (Wijk bij Duurstede), Utrecht of Noord-Holland (West-Frisia).

Koninkrijk in Westergo (Friesland)?

Wat was de relatie tussen Audulf en de andere Friese koningen? Volgens sommige theorieën was hij mogelijk de vader of grootvader van koning Aldgisl. Er zijn echter ook theorieën dat Audulf de koning was van een heel ander koninkrijkje dan de latere koning Aldgisl. Mogelijk was Audulf de heerser in Westergo, de streek rondom de latere Friese plaats Harlingen, terwijl Aldgisl enige decennia later de heerser was in een wat zuidelijker gelegen koninkrijkje, waartoe onder meer delen van Holland en Utrecht behoorden.

Of juist in Zuid-Holland?

Juist omdat er zoveel onduidelijk is over Audulf, zijn er over hem en zijn mogelijke residentie veel uiteenlopende theorieën. Zo is er ook wel het vermoeden uitgesproken dat Audulfus misschien dezelfde persoon was als de mythische koning Aurindilius, die volgens oude verhalen een residentie zou hebben gehad bij het Zuid-Hollandse Voorburg. (Andere bekende schrijfwijzen van de naam van koning Aurindilius zijn onder meer Aurindilus en Aurudilus. Hij leeft in volksverhalen voort onder zijn bijnaam 'koning Ezelsoor'.)

Juist vanwege de mythische status van Aurindilius en de vele onduidelijkheden omtrent Audulf, lijkt die theorie een aantrekkelijke optie. In werkelijkheid is er eigenlijk echter geen betrouwbaar feitenmateriaal, dat als goede onderbouwing kan dienen voor de stelling dat Audulfus en Aurindilius dezelfde persoon zouden zijn.