Bubo (Poppo), de laatste Friese koning?

In de zevende eeuw was er een Friese legeraanvoerder die waarschijnlijk Bubo heette. In sommige bronnen noemt men hem echter Bobba of Poppo. Volgens diverse historici was hij waarschijnlijk de laatste Friese koning. Er zijn echter ook veel historici die betwijfelen of Bubo daadwerkelijk een koning was. Bubo is vooral bekend van 'de Slag bij de Boorne', waarin zijn leger verloor van de Frankische strijdkrachten, die onder leiding stonden van de legendarische militaire leider Karel Martel.

Fries koninkrijk

Er bestond in de vroege middeleeuwen waarschijnlijk een Fries koninkrijk. Over dat rijk is in de loop der eeuwen veel fictie geschreven, maar er zijn weinig feiten over bekend. In de eerste helft van de zesde eeuw werden de Friezen mogelijk geleid door koning Audulf. In de tweede helft van die eeuw was er waarschijnlijk een Friese koning genaamd Aldgisl. Rond het jaar 700 was koning Redbad (Radbod) de leider der Friezen.

De militaire successen van Redbad (Radbod)

Redbad is de bekendste Friese koning. Onder zijn leiding bereikte het Friese rijk mogelijk zijn grootste omvang. Hij zou volgens diverse historici geleid hebben over een rijk van de 'Sincfal' (het Zwin) tot aan de rivier de Wezer. Vooral in de laatste jaren van z'n leven boekte hij grote militaire successen. Met zijn Friese leger en hun bondgenoten versloeg hij in het jaar 716 tijdens de 'Slag bij Keulen' zelfs de Frankische leider Karel Martel. Deze Martel heeft in de middeleeuwse bronnen nochtans een soort mythische, bijna onverslaanbare status. Martel wordt beschouwd als één van de succesvolste en belangrijkste militaire leiders uit de Europese geschiedenis, maar verloor dus wel deze slag van de Friese leider Redbad.

De successen van de heidense koning Redbad hadden niet alleen politieke, maar zeker ook religieuze gevolgen. Het was een grote tegenvaller voor de christelijke missionarissen die actief waren in de lage landen. Doordat de heidense Redbad over een groter grondgebied ging regeren en in zijn land ook een sterkere politieke macht over de bevolking kreeg dan hij voorheen had, gaven veel missionarissen (tijdelijk) hun evangelische missie op in de lage landen en trokken naar andere gebieden.

Na Redbad?

Enkele jaren na zijn grote militaire successen werd Redbad ziek. Hij overleed in het jaar 719. Het is grotendeels een raadsel wat er in de daaropvolgende periode precies is gebeurd. Mogelijk is het Friese militaire bondgenootschap daarna uit elkaar gevallen en is er ook niet meteen een nieuwe Friese leider opgestaan, die even veel politieke, militaire en religieuze invloed had als voorheen koning Redbad.

Wie was Bubo of Poppo? Een biografie vol vraagtekens

Er zijn geen bronnen uit de vroege middeleeuwen bekend, waarin een Friese leider wordt genoemd die meteen na de dood van Redbad zijn directe opvolger was. De eerstvolgende Friese leider die voorkomt in de bronnen is Bubo (die ook wel Bobba of Poppo wordt genoemd). Hij was een Friese legeraanvoerder bij militaire gebeurtenissen in het jaar 734. Het is feitelijk niet bekend of hij in alle tussenliggende jaren (sinds de dood van Redbad in 719) ook al de leider van de Friezen was.

Was hij een zoon van Redbad?

Wie was deze Bubo (of Poppo)? In veel verhalen die vele eeuwen later geschreven zijn, wordt beweerd dat hij een zoon van Redbad was. Zo komt bijvoorbeeld ook in de film over Redbad in 2018 een zoon voor die Poppo heet.

Diverse auteurs van fictie over het Friese koninkrijk besloten echter vooral om literaire (verhaaltechnische) redenen om van deze Poppo een zoon van Redbad te maken. Door die verhaaltechnische truc had Redbad in deze fictieve verhalen dus een automatische opvolger, genaamd Poppo. (Daarmee losten deze auteurs een verhaaltechnisch probleem op, namelijk dat het voor historici eigenlijk totaal onduidelijk is wie de directe opvolger van Redbad was.) In werkelijkheid zijn er geen oude bronnen waarin deze Poppo (of Bubo) de zoon van Redbad wordt genoemd.

Zonen van Redbad?

Redbad had volgens sommige bronnen en oude legendes overigens mogelijk wel twee zonen. Geen van beide zonen droeg echter de naam Bubo of Poppo en geen van beiden was ook zijn opvolger. De ene zoon overleed reeds zeer jong, waardoor hij dus onmogelijk de opvolger van koning Redbad kon worden. De andere zoon brak radicaal met de religieuze en politieke overtuigingen van zijn vader. Die zoon verliet het Friese rijk en ging in het Frankische rijk wonen. Daar zou hij volgen mythes nog jarenlang een hoge functie binnen de christelijke kerk hebben vervuld. Hij zou nooit meer terug zijn gekeerd naar het Friese rijk en zou in het Frankische rijk zijn overleden. Ook deze zoon was dus beslist niet de opvolger van de heidense koning Redbad.

Was Bubo een koning?

Bubo was dus waarschijnlijk niet een zoon van Redbad, maar wie was hij wel? En wat was zijn functie? Bubo was in ieder geval een Friese legeraanvoerder in 734. Het is echter niet bekend of hij daadwerkelijk de titel van koning droeg. In de Frankische bronnen wordt hij slechts een 'dux' (graaf) genoemd, maar dat hoeft geen bewijs te zijn. De Franken noemden in hun kronieken ook andere Friese leiders, zoals Redbad en Aldgisl, slechts 'dux'. Om politieke redenen weigerden Franken deze vijandige Friese leiders als 'echte koningen' te erkennen. Uit andere (Angelsaksische) bronnen weten we echter dat men de Friese leiders Redbad en Aldgisl in overige landen in de praktijk waarschijnlijk daadwerkelijk als onafhankelijke koningen beschouwden.

Helaas bestaan er niet dergelijke oude Angelsaksische bronnen over Bubo. We zijn geheel afhankelijk van de Frankische bronnen waarin hij dus 'slechts' een graaf was. (Pas in veel latere verhalen, die doorgaans nogal onbetrouwbaar als historische bron zijn, wordt Bubo een koning genoemd.)

Graaf of koning?

Het is zeker niet uit te sluiten dat Bubo daadwerkelijk een graaf was. Zoals reeds gemeld, is het heel onduidelijk wat er in de eerste jaren na de dood van Redbad met het Friese rijk is gebeurd. Eén van de vele theorieën is, dat er in die periode, bij gebrek aan een sterk militair leiderschap en ook gebrek aan bondgenoten, besloten is door de Friezen om toch op de één of andere manier een verbond aan te gaan met de aartsvijand, het grote Frankische rijk. Mogelijk kregen diverse Friese leiders in die periode daadwerkelijk de adellijke titel van ‘graaf’ en dienden zij voortaan officieel onder de Frankische koning.

Mogelijk was Bubo oorspronkelijk zo'n graaf, maar kwam hij op den duur in opstand, om op te komen voor de belangen van de Friezen en hun heidense geloof? In de Frankische (christelijke) bronnen wordt de Friese leider Bubo omschreven als een 'onbetrouwbare raadgever' die het heidendom aanhing en die 'rebelleerde' tegen de Frankische koning.

Hoe groot was het gebied van Bubo?

Wie zich bezighoudt met het vroegmiddeleeuwse Friese rijk, komt bij werkelijk elk onderwerp allerlei tegenstrijdige theorieën tegen. Er is zoveel over onduidelijk. Was er bijvoorbeeld wel sprake van één Fries rijk? Of waren er meerdere Friese rijkjes, die zich bevonden in de kuststreken tussen het Zwin en het zuiden van Denemarken? Er zijn theorieën waarin beweerd wordt dat diverse bekende Friese koningen, zoals Aldgisl en Audulf, in werkelijkheid slechts de leiders waren van kleine koninkrijkjes binnen dat grote Friese gebied. Ook bestaat er de theorie dat Redbad mogelijk de enige leider was, die (tijdelijk) een eenheid (militair bondgenootschap) van dat grote Friese gebied kon maken. Mogelijk viel dat bondgenootschap na de dood van Redbad weer uit elkaar in kleine rijkjes en werd Bubo een tijdje later de leider van één van die rijkjes (en dus niet van het gehele Friese gebied).

Terpen en moeras

Het Friese gebied was militair gezien moeilijk in te nemen voor de Franken. Het was voor een belangrijk deel een terpengebied, met verhoogde plekken waarop mensen woonden, met daar omheen gebieden die regelmatig onder water liepen. Die gebieden werden ook weer deels omringd door grote veenmoerasgebieden, zoals het latere Drenthe. Militairen die zulke terpen- en moerasgebieden niet goed kenden, konden daarin makkelijk ten onder gaan. Dat was waarschijnlijk ook de reden waarom het zo lang duurde totdat het Frankische leger, dat in de rest van Europa in de tussentijd zoveel glorieuze successen boekte, er eindelijk in slaagde om dat Friese gebied werkelijk in haar macht te krijgen.

Slag bij de Boorne

De Friese leider Bubo is vooral bekend uit de Frankische kronieken over de 'Slag bij de Boorne'. Hierin wordt beschreven dat het 'gruwelijke Friese zeevolk' in opstand was gekomen onder leiding van Bubo. Karel Martel was daarom met zijn leger aan een 'stoutmoedige zeetocht' begonnen. Hun schepen voeren via de Friese eilanden Westergo en Oostergo naar de oever van de rivier de Boorne. Daar bouwden zij hun kamp op. Vervolgens zou het daar tot een veldslag zijn gekomen tussen het Frankische leger van Karel Martel en de Friese troepen van Bubo. De Franken wonnen en de Friese leider Bubo werd gedood. In de bronnen wordt ook gemeld dat de Franken de heidense heiligdommen van de Friezen vervolgens platbrandden en dat ze daarna met een grote buit terugkeerden naar het Frankische Rijk. Deze 'Slag bij de Boorne' vond plaats in het jaar 734.

Friese elite: kerstening

Er zijn diverse theorieën waarin men probeert te verklaren waarom het in 734 eindelijk de Franken lukte om de Friezen zo vernietigend te verslaan. Een mogelijke reden is, dat een groot deel van de Friese elite (die mogelijk leefde in wat zuidelijker gebieden dan de hierboven beschreven streek) inmiddels bekeerd was tot het christendom. Ook wilde die elite waarschijnlijk om economische en politieke redenen niet meer de strijd met de Franken aangaan.

Lees verder

• Redbad (Radboud), koning der Friezen - biografie
• De Friese koning Aldgisl - biografie
• De Friese koning Audulf - biografie