De hangende tuinen van Babylon: historische bronnen

Ze spreken tot ieders verbeelding: de hangende tuinen van Babylon, een van de zeven wereldwonderen. Maar wat is er overgeleverd over de tuinen in de historische bronnen en in hoeverre zijn deze betrouwbaar?

Ontstaansgeschiedenis

Er zijn verschillende mythes over het ontstaan van de Babylonische tuinen. Het verhaal dat we het meest tegenkomen is dat van de koning Nebukadnezzar II en zijn vrouw Amytes. We kennen Nebukadnezzar voornamelijk uit zijn optreden in de Bijbel, waarin hij Jeruzalem aanvalt en inneemt.


Nebukadnezzar was de zoon van de zeer succesvolle Babylonische koning Nabopolassar en erfde zijn koninkrijk. Nebukadnezzar regeerde nu een rijk dat zich uitstrekte van modern Libanon tot de Perzische Golf. Ten noordoosten van zijn rijk lag het koninkrijk Media, dat het huidige Iran besloeg. De twee landen sloten een verbond en om dit verbond te bekrachtigen werd er tevens een huwelijk gesloten. Na dit verbond werd het grondgebied van de Mediëers uitgebreid hemelsbreed van Turkije tot Afghanistan. De stad Media was gelegen in een bergachtig, bosrijk gebied, terwijl Babylon, de stad van Nebukadnezzar II omgeven was met niets anders dan zand. Toen Amytes na de huwelijksvoltrekking zich in Babylon vestigde, had ze erg veel moeite om te wennen aan de woestijnachtige omgeving van haar nieuwe thuis. Aangedaan door het verdriet en de heimwee van zijn nieuwbakken vrouw, en natuurlijk om haar machtige vader te vriend te houden, kwam Nebukadnezzar met een ambitieus plan om zijn vrouw zich thuis te laten voelen. Dit plan was de aanleg van een tuin met verschillende lagen en een keur aan verschillende ecosystemen: de hangende tuinen van Babylon.

Dit is, hoewel de meest bekende en geloofwaardig geachtte, slechts een van de verhalen die rondwaren over de oorsprong van de tuinen. Historici in de Klassieke Oudheid prefereerde vaak een spannend verhaal over geschiedkundig onderzoek en schroomden een verzinseltje hier en daar allerminst. We zijn echter toch aangewezen op deze, niet geheel betrouwbare, antieke bronnen en een aantal hypotheses die gebaseerd zijn op archeologisch materiaal, wat echter zeer schaars is en zeker niet onomstreden.

Behalve het verhaal over Amytes en Nebukadnezzar is er nog een verhaal over de oorsprong van de tuinen die het vertellen waard is. Deze legende vertelt over Semiramis, een van de beroemdste Babylonische vorstinnen, die de dochter zou zijn van een Babylonische vorst en de godin Derketo. Derketo was de godin van de vruchtbaarheid en als gevolg daarvan zou Semiramis geboren zijn met een voorliefde voor alles wat vruchtbaar is. Semiramis had daarom een afkeer van de woestijnachtige omgeving rond Babylon en zou daarom de tuinen aangelegd hebben, om te midden van vruchtbaarheid haar leven voort te zetten.

Van deze twee verhalen wordt de eerste in ieder geval als meest plausibele aangeduid, omdat we van Nebukadnezzar ten minste verzekerd zijn van zijn bestaan, hij schreef namelijk veel van zijn militaire overwinningen op. Semiramis en haar moeder zijn slechts een legende, waardoor men over het algemeen uitgaat van het eerste verhaal, hoewel bij gebrek aan beter.

Schriftelijke bronnen

Philo van Byzantium

Behalve deze overgeleverde verhalen over de oorsprong van de tuinen, zijn er ook nog schriftelijke bronnen overgebleven van Griekse schrijvers, die, althans dat beweren ze, kunnen putten uit ooggetuige verslagen van mensen die de tuinen met eigen ogen gezien hebben. De eerste die we hier gaan behandelen is het verslag van Philo van Byzantium, wiens selectie van de zeven wereldwonderen door de eeuwen heen de meeste naamsbekendheid heeft verworven. We vinden hier meteen een van de verklaringen waarom de tuinen het predikaat ‘hangende tuinen’ hebben gekregen:


Wat opvalt in deze beschrijving van de tuinen is dat Philo veel gedetailleerder in gaat op het irrigatiesysteem dan de andere klassieke auteurs. Waar anderen volstaan door te stellen dat er water uit de Eufraat gehaald werd en dat het water door een schroefsysteem naar boven getransporteerd wordt, licht Philo de distributie van het water over de tuinen veel duidelijker toe.
Verder gaat Philo niet echt in op het bouwkundige aspect van de tuinen, wat toch vreemd is aangezien hij werktuigbouwkundige was en negen boeken over de mechanica heeft geschreven. Misschien valt dit te verklaren door een gebrek aan bronnen over het specifieke bouwkundige gedeelte, maar toch schittert het architecturale door afwezigheid in zijn beschrijving.

Diodorus Siculus

De volgende passage die we behandelen is er een van Diodorus Siculus, een Griekse geschiedschrijver uit de eerste eeuw voor Christus.


Deze beschrijving van de tuinen is te vinden in Siculus’ Bibliotheca Historica, te weten in boek 2. We weten uit een samenvatting van de Romeinse geschiedschrijver Livius dat hij zich gebaseerd heeft op werken van Ctesias of Clitarchus, al is er over op welke van de twee, of misschien zelfs allebei, hij zich baseerde geen uitsluitsel.

Het eerste wat interessant is om uit deze passage uit te lichten is het gebruik van het woord ‘kluis’. Naar alle waarschijnlijkheid heeft dit woord in alle vertalingen die het doorstaan heeft een iets andere lading gekregen dan hij oorspronkelijk had. Dat is niet verwonderlijk, aangezien de tekst waar de historicus zich op gebaseerd heeft honderden jaren oud geweest is en misschien al meerdere malen vertaald is. Waarschijnlijk is hiermee bedoeld de zuilenconstructie zoals te zien is op het plaatje op de vorige pagina, of in ieder geval een soortgelijke constructie. De ‘kluis’ zou dan twee pilaren en de ruimte ertussen omvatten.

Wat we tevens kunnen opmaken uit het fragment is de manier waarop de aarde aangelegd is. Op de zuilen werd dus een dik, stenen dak aangelegd met daarbovenop een dikke laag riet met teer. Vervolgens nog 2 lagen baksteen met cement en als laatste een dikke laag lood. Dit leert ons, behalve dat het een zeer stevig dak geweest moest zijn, ook dat het dak erg dik en dus zwaar geweest moet zijn, wat ook weer suggereert dat er enorme pilaren gebruikt zijn die een dergelijk gewicht konden dragen.

Scriptores Rerum Alexandrii Magnii

Een tweede passage vinden we in het werk Scriptores Rerum Alexandrii Magnii. Van dit werk weten we echter niet wie het geschreven heeft, al zijn er historici die zeggen dat het een overblijfsel is van het originele geschiedwerk dat Callisthenes, een schrijver in het gevolg van Alexander de Grote, heeft geschreven over zijn veldtochten, al is misschien hier de hoop de vader van de gedachte.

Alexander heeft in zijn tochten door het Midden-Oosten Babylon meerdere keren aangedaan, hij is er uiteindelijk zelfs ook gestorven, en het is dus niet verwonderlijk dat er aandacht besteed wordt aan hét bouwwerk waar de stad om bekend staat: de hangende tuinen van Babylon.


Wat meteen opvalt in dit fragment is de vergelijking die getrokken wordt met een theater, wat we ook al terugzagen in het eerste fragment. Het zou mogelijk zijn dat Diodorus Siculus zich heeft laten inspireren door deze tekst, al blijft dat natuurlijk speculatie. Als je de tekst echter verder doorleest zien we dat er veelal dezelfde elementen beschreven worden en vaak ook op dezelfde manier, wat ons eerdere punt toch enigszins versterkt.

Wat tevens interessant is om aan te stippen is de vergelijking die in het begin gemaakt werd: “Elk terras stijgt op van de andere als een Syrinx, de panfluit, die gemaakt is van verschillende pijpen van ongelijke lengte.” De ‘syrinx’ is het vocale orgaan van vogels en bouwt zich, volgens de schrijver, op eenzelfde manier op als de tuinen, oftewel van groot naar klein.
Verder zien we dat het teer wat tussen de lagen baksteen en marmer in gezeten zou hebben hier verder gespecificeerd tot ‘bitumen’. Bitumen is een vloeistof die met name voorkomt in ruwe aardolie. Of men teer of bitumen gebruikte is voor het onderzoek echter weinig relevant, aangezien de beide stoffen erg overeenkomen.

Strabo

Ook de Griekse geograaf Strabo heeft in zijn werk aandacht besteed aan de tuinen en bij hem vinden we, als enige, informatie over het irrigatiesysteem dat gebruikt werd om de hele tuin van water te voorzien.


Wat we bij Strabo zien is vrij consequent met wat we bij de andere behandelde geschiedschrijvers hebben gezien. Hij bevestigd het beeld dat we gekregen hebben zoals te zien is in het plaatje op de voorgaande pagina, eentje van oplopende plateaus die ondersteund worden door grote pilaren.

Afwezigheid

Nu we het gehad hebben over de drie grootste werken waar de hangende tuinen van Babylon in voorkomen, dienen we ook de journalistieke verplichting van hoor en wederhoor toe te passen. Want zo exotisch en groots als de tuinen in deze fragmenten beschreven worden, zo schitteren ze door afwezigheid in anderen. Het meest zou je een beschrijving van een dergelijk groot wonder van de menselijke genie verwachten in het werk van een schrijver als Herodotus, die juist zo veel aandacht schenkt aan de omgevingen in zijn werk. De afwezigheid van de tuinen in bijvoorbeeld het werk van Herodotus, geholpen door het vooralsnog ontbreken van archeologisch bewijs dat uitsluitsel biedt, doet sommigen geloven dat de tuinen überhaupt helemaal nooit bestaan hebben.

Geen trotser volk echter dan de Grieken. Als geen ander keken intellectuele Grieken neer op die Oosterse ‘barbaroi’ en het zou erg goed kunnen dat een Griekse schrijver, zich schamend voor het feit dat ‘die oosterlingen’ zulk een schitterend bouwwerk gemaakt hebben en de Grieken daar zelf niet toe in staat waren, opzettelijk een beschrijving van de tuinen weggelaten heeft.
Verder zijn er zeer weinig werken van Griekse auteurs die ons in hun geheel zijn overgeleverd. Het is dus zeer goed mogelijk dat een beschrijving van de hangende tuinen domweg verloren is gegaan.

Met andere woorden: het feit dat er in bepaalde werken geen melding gemaakt kan net zo goed exogene oorzaken hebben.

Lees verder

• De hangende tuinen van Babylon: feit of verzinsel?
• De hangende tuinen van Babylon: het irrigatiesysteem
• Hangende tuinen van Babylon: flora en fauna