Vercingetorix: Caesars plaaggeest

We schrijven het jaar 52 v. Chr. Het politieke klimaat in Rome is zeer onrustig en terwijl Caesar in Italië is, zien de pas enkele jaren onderworpen stammen in Gallië hun kans schoon zich van het Romeins gezag te ontdoen. Aan het hoofd van de opstand stond een charismatische Galliër die op zeer jonge leeftijd honderdduizenden Galliërs op de been bracht.

Onderwerping en opstand

Gaius Iulius Caesar was sinds 58 v. Chr. in de hoedanigheid van gouverneur van de Romeinse provincie Gallia Narbonensis, de huidige Provence, bezig geweest met de onderwerping van Gallië. Nadat dit hem goeddeels gelukt was, had hij te maken gekregen met de opstand van de Belg Ambiorix. Waar deze opstand aanvankelijk succesvol was geweest, bleef de opstand beperkt tot een aantal stammen in het huidige België. Caesar kon, toen hij gearriveerd was, de opstand snel de kop in drukken en maakte van de gelegenheid gebruik om een voorbeeld te stellen voor de rest van het kort geleden veroverde Gallië. Het gebied van de stammen werd volledig vernietigd en één van de betrokken stammen, de Eburones, werd compleet van de kaart geveegd.

Er van overtuigd dat Gallië nu volledig gepacifeerd was, richtte Caesar zijn aandacht op andere zaken. Het rommelde in Rome. Eén van de volkstribunen, een geestverwant van Caesar die hem tijdens zijn afwezigheid onaflatend gesteund had in Rome, was vermoord. Caesar was van zins zich er nu persoonlijk mee te gaan bemoeien en met een plan voor een campagne in Illyrië in het achterhoofd, was hij afgereisd naar Gallia Cisalpina, Noord-Italië, om nieuwe troepen te lichten en tegelijkertijd dichter bij de politieke arena in Rome te zijn.

Persoon

De figuur van Vercingetorix is door de jaren heen voor nationalistische doeleinden uitermate geïdealiseerd. Feit is echter dat er niet veel over de beruchte Gallische koning bekend is met betrekking tot zijn afkomst of zijn jeugd. Wat we wél weten is dat hij uit de stam van de Arverni kwam, die in centraal-Frankrijk leefde en één van de grootste en machtigste stammen van Gallie was. Hij behoorde binnen deze stam tot de bestuurlijke elite. De drang om de Gallische stammen te verenigen, had Vercingetorix niet van een vreemde. Zijn vader, Celtillus, was reeds eerder door zijn eigen stam omgebracht, omdat hij poogde alle stammen bijeen te brengen.

Ook toen Vercingetorix zijn eerste pogingen tot een Gallische alliantie ondernam, werd dit niet bepaald toegejuicht. Sterker nog, toen hij vol bleef houden werden hij en zijn oom door de plaatselijke adel uit de hoofdstad van Arverni, Gergovia, verbannen. Vercingetorix gaf echter niet op en lichtte een leger, waarmee hij Gergovia binnenviel. Onder druk van dit leger, werd Vercingetorix uitgeroepen tot koning.

Kans

Met Romeins opperbevelhebber Caesar in Italië, ziet Vercingetorix zijn kans schoon. Waar Ambiorix het enkele jaren eerder niet gelukt was, lukt het de charismatische Vercingetorix wél om een groot aantal Gallische stammen voor zich te winnen. Charisma was echter niet de enige kwaliteit die Vercingetorix bezat, hij toonde zich namelijk een zeer bekwaam veldheer. Hij weet een directe confrontatie met de Romeinse legioenen te vermijden en beperkt zich tot bliksemaanvallen, waarbij de lichte, mobiele Gallische troepen net zo snel weg zijn als ze opdoken. Verder gebruikte hij met succes de tactiek van de verschroeide aarde, waarbij hij grote delen van het Gallische platteland in brand werden gezet. In combinatie met het feit dat de Galliërs de aanvoerlijnen van het Romeinse leger steeds verstoorden, kwamen de legioenen in de problemen met hun voedselvoorziening.

Vercingetorix’ campagne kende echter niet alleen maar succes. Zo wisten de Romeinen de hoofdstad van één van de betrokken stammen te veroveren. Alle inwoners, zo’n 120.000, werden omgebracht. Er ontstond bovendien onvrede onder de Gallische edelen, die het zat waren steeds de strijd te ontlopen. Ze wilden wraak nemen op de Romeinen.

Gergovia

Het kwam uiteindelijk tot een treffen bij hoofdstad van de Arverni, Gergovia, waar Vercingetorix zich had verschanst. Gelegen op een plateau, was Gergovia een uitermate moeilijk te nemen vesting. Caesar was zich hiervan bewust, maar zag al snel dat Gergovia voor levensmiddelen afhankelijk was van een kleinere vesting, niet ver van Gergovia. In een nachtelijke aanval, nam hij deze nederzetting zonder al te veel moeite in en legerde er twee legioenen. Nu zou het slechts een kwestie van tijd zijn, voordat de Galliërs, verstoken van voedsel en water, zich zouden overgeven.

Vercingetorix was echter niet voor één gat te vangen. Reeds voor het beleg van Gergovia, had hij namelijk de Aedui, een stam die loyaal was aan Rome, ervan overtuigd zich bij de opstand aan te sluiten. In het gebied van de Aedui was nu een grootschalige opstand uitgebroken en elke Romein die er voet durfde te zetten werd vermoord. Het gebied van de Aedui lag in Caesar’s achterland, en Caesar kon het zich niet permitteren een rebellerend volk tussen hem en zijn voedselvoorzieningen te hebben. Hij was daarom genoodzaakt het beleg van Gergovia in allerijl op te heffen. Hij liet de twee legioenen waarmee hij de kleinere nederzetting had ingenomen in positie en trok met de rest van zijn leger naar de Aedui.

Terwijl Caesar het druk had met de opstand, viel Vercingetorix met zijn troepenmacht de twee overgebleven legioenen aan, die zwaar in de minderheid waren. De twee legioenen konden het ternauwernood uithouden tot Caesar met de rest van het leger terugkwam, maar had zware verliezen geleden. Caesar realiseerde zich dat het onmogelijk was om Gergovia in te nemen en zijn enige optie was om Vercingetorix van het plateau af te lokken. Hij gaf daarom zijn troepen het bevel Vercingetorix aan te vallen, maar kort daarop gaf hij het bevel om terug te trekken, in de hoop dat Vercingetorix zijn troepen zou volgen. Het bevel om terug te trekken werd echter door een deel van de troepen niet gehoord, die geïsoleerd raakten en zware verliezen leden. Caesar besloot hierop het beleg te laten voor wat het was en terug te trekken naar het gebied van de Aedui.

Alesia

De Galliërs waren zonder twijfel de morele winnaar van de slag bij Gergovia, maar dit was niet zonder kosten. Vercingetorix had ongeveer een derde van zijn leger in de strijd verloren en zag zich genoodzaakt terug te trekken naar Alesia. Toen Caesar hier lucht van kreeg, rukte hij meteen op naar Alesia en begon een beleg. Hij omcirkelde de stad met fortificaties, zodat er geen kip in of uit kon. Caesar bevond zich echter midden in vijandelijk gebied en Vercingetorix had tijdig zijn Gallische bondgenoten op de hoogte gesteld. Deze bondgenoten richtte een enorm bevrijdingsleger op, van wel 80.000 man. Toen Caesar dit hoorde, richtte hij meteen een tweede ring van fortificaties op, die deze keer naar buiten toe gericht was.

De soldaten en de bevolking van Alesia kwam in de tussentijd om van de honger. Als laatste redmiddel, besloten sommige stammen hun vrouwen en kinderen de stad uit te sturen, in de hoop dat Caesar deze non-combattanten doorgang zou verlenen. Caesar bleef echter onvermurwbaar, hij liet niemand door en de vrouwen en kinderen waren genoodzaakt terug de stad in te gaan.

Al snel arriveerde echter het bevrijdingsleger. Een neef van Vercingetorix had de leiding over dit leger en hij vond al snel een zwakke plek in de fortificaties die de Romeinen hadden aangelegd en viel deze meteen aan. Caesar vertrouwde er aanvankelijk op dat zijn ervaren legionairs onder leiding van zijn trouwe commandant Labienus. Overweldigd door de enorme hoeveelheid Galliërs, staat de linie echter op punt van breken en in een laatste wanhoopspoging leidt Caesar persoonlijk een detachement van de cavalerie om de Galliërs heen en valt ze in de rug aan. Bij het zien van hun commandant, die zijn eigen leven op het spel zet, vatten Caesar’s trouwe legionairs moed en vechten dubbel zo hard verder. Paniek maakte zich bovendien meester van de Galliërs, die de strijd op gaven en op de vlucht sloegen. In de ongeordende vlucht zouden duizenden van hen sneuvelen.

Vercingetorix zag vanuit Alesia toe hoe zijn bevrijdingsleger voor zijn ogen verdampte. Met de hongerdood voor zijn volk als enige andere optie, besloot hij zich over te geven. Hij zou in kettingen afgevoerd worden naar Rome, waar hij zes jaar lang in de Mamertijnse gevangenis weg zou rotten, alvorens geëxecuteerd te worden. Met hem stierf het laatste restje Gallisch verzet.

Lees verder

• De succesformule van het Romeinse legioen
• Een beknopte chronologie van de Romeinse Republiek
• Marius' Muilezels: wapenuitrusting bij de Romeinen
• Romeinse legerformaties: de testudo
• Latijnse spreuken en gezegdes