Joseph Beuys: onconventionele en conceptuele kunst

Joseph Beuys kan met recht een van de grootste kunstenaars uit de tweede helft van de twintigste eeuw genoemd worden. Zijn onconventionele levensloop gecombineerd met zijn scherpe inzicht hebben voor een aantal topstukken gezorgd. Als artiest laat hij zich lastig omschrijven, in zijn gedrag werd hij vaak gezien als een soort zendeling die de mensen ervan wilde overtuigen dat kunst een hogere vorm van denken is.

Algemeen

Joseph Beuys leefde van 1921 tot 1986 en is een van Duitslands' meest gevierde kunstenaars. Hij werd geboren in Krefeld, een stadje in het westen van Duitsland. In zijn vroege jeugd viel hij al op door zijn talenten, maar net als veel Duitsers in die tijd werd hij lid van de Hitlerjugend in 1936. Later zou hij zich aanmelden bij de Luftwaffe, waar hij in 1943 boven de Sovjetunie werd neergeschoten. Deze gebeurtenis zou een grote invloed hebben op zijn latere werk.

De redding door te tartaren

Joseph Beuys overleefde de crash, maar was er niet best aan toe; onderkoeling dreigde een eind aan zijn leven te maken. Een groep Tartaren vond hem onder de wrakstukken van het vliegtuig en hielp hem er bovenop door hem in te smeren met vet en te omwikkelen met vilt. Joseph Beuys zelf zou dit niet bewust meemaken, vanaf de vliegtuigcrash verkeerde hij in een coma, totdat hij later in een veldhospitaal ontwaakte. Toch zou hij deze gebeurtenis altijd meenemen in zijn latere leven en zou hij hier op een aantal manieren de nadruk op leggen. Wellicht was dit een poging van hem om zijn werk interessanter te maken door een aparte achtergrond in zijn leven te benadrukken, maar het zou ook een bewuste poging kunnen zijn om zijn actieve carrière als Nazi af te zwakken. De karakteristieke hoed van vilt die Beuys in zijn carrière zou blijven dragen en zijn veelvuldige gebruik van vet en vilt in zijn werk waren voor Beuys een manier om zijn redding door de Tartaren te benadrukken. Overigens kennen we het verhaal over de Tartaren alleen van Beuys zelf, mogelijkerwijs is dit verhaal dan ook niet daadwerkelijk gebeurd.

Joseph Beuys als artiest

Als artiest laat Beuys zich lastig beschrijven. Hij gedroeg zich vaker als een soort priester die aan de mensheid duidelijk wilde maken dat kunst een soort hogere vorm van denken is. Hij liet ook duidelijk merken dat hij kunst zag als het hoogste dat de mens zou kunnen bereiken; vanuit deze kunst kon alles verder ontwikkeld worden; ook alledaagse voorwerpen kunnen dus geproduceerd worden vanuit het idee van kunst. Net als bij veel conceptuele kunstenaars was het voor Beuys belangrijker om deze ideeën achter zijn werk te laten zien dan het daadwerkelijk maken van de kunst zelf. In zijn beelden gebruikte hij naast vet en vilt ook vooral honing, bloed, goud en zilver. Deze materialen golden in zijn werk als metaforen voor het leven zelf. De invloed van Beuys op andere artiesten was groot; diverse kunstenaars volgenden zijn denkwijze en voorbeeld. Eva Hesse, Wolfgang Laib en Christian Boltanski kunnen allen niet ontkennen op zijn minst een gedeelte van hun inspiratie te ontlenen aan de ideeën en werken van Joseph Beuys.

Het werk van Joseph Beuys

Naast de conceptuele kunst van Joseph Beuys, kennen we deze artiest ook van zijn performance art. Net als bij Andy Warhol is het leven van Joseph Beuys zelf ook te zien als één grote performance.

Een van de bekendere performance stukken van Joseph Beuys is zijn bezoek aan Amerika, genoemd "I Like America and America Likes Me" in 1974. Hierbij vloog hij naar New York om vanaf het vliegtuig met een ambulance naar een ruimte gebracht te worden. Hier werd hij op een stretcher, met vilt omwikkeld, naar binnen gebracht waar hij met een wilde coyote werd opgesloten. In deze situatie liet hij diverse performance stukken zien, waarna hij na drie dagen weer met een ambulance terug werd gereden naar het vliegveld. Hij had dus als het ware Amerika bezocht zonder hier daadwerkelijk iets van meegekregen te hebben. Hij zou later ook zeggen dat hij zichzelf wilde isoleren en niks anders van Amerika wilde zien dan die coyote.

Het beeldende werk van Beuys kenmerkt zich naast het veelvuldig gebruik van onconventionele materialen ook door diverse religieuze uitingen. Werken als zijn vetplekken en zijn monumentale badkuip wekken bij velen nog steeds de nodige controverse op.