Griekse mythologie - de Gorgonen (Medusa, Stheno en Euryale)

De Griekse mythologie staat vol met verhalen over diverse goden en godinnen, heroïsche helden en enge monsters. Tot die laatste categorie behoren ook de Gorgonen: drie afgrijselijke zussen met slangen in plaats van haar, woeste ogen en slagtanden. Maar hun meest verschrikkelijke eigenschap was dat je werd versteend als je ze in de ogen aankeek. Het bekendste verhaal met Gorgonen is het verhaal van Perseus en Medusa waarin hij haar hoofd moest bemachtigen en de prinses Andromeda redde van het zeemonster Cetus.

Afkomst

Volgens de Griekse en Romeinse mythologie waren er maar drie Gorgonen. Dit waren de zussen Medusa (Koningin), Stheno (de Sterke) en Euryale (de Verspringende). Zij waren de dochters van de zeegod Phorcys en diens zus het zeemonster Ceto en kleinkinderen van Pontus (de Zee) en Gaea (de Aarde). Van deze drie zussen was Medusa de belangrijkste in de verhalen en tevens de enige die sterfelijk was en ouder kon worden.

Verblijfplaats

De meesten auteurs schreven dat de Gorgonen aan het einde van de wereld woonden, achter de oceanen. Anderen hadden het over Noord-Afrika. Sporadisch schreef men dat ze bij de Hyperborea in het verre noorden van Griekenland woonden of in het zuiden bij de Ethiopiërs. Op de plek waar ze verbleven waren talloze versteende mensen en dieren te vinden, want alles en iedereen die hun aankeek, werd versteend.

Uiterlijk

De goden uit de Griekse en Romeinse mythologie staan niet bepaald bekend om hun zelfbeheersing als het gaat om mooie meisjes. De Romeinse schrijver Ovidius beschreef in het vierde boek van de Metamorphosen hoe Medusa zo'n angstaanjagend uiterlijk kreeg. Toen Medusa nog maar een jong meisje was, stond ze al bekend om haar schoonheid en prachtige haren. Neptunus (Poseidon) zag haar en verkrachtte haar vlak voor het beeld van Minerva (Athena). Uit schaamte bedekte Minerva haar ogen met haar schild en als straf veranderde ze de haren van Medusa in slangen, en een ieder die naar haar keek zou worden versteend. Sindsdien heeft Minerva ook zulke slangen op haar borststuk of schild (aegis) afgebeeld om vijanden angst in te boezemen.

De Gorgonen waren met name in de vroeg Griekse kunst een populair thema. Ze worden vaak afgebeeld met ronde hoofden en een brede grijns, grote tanden, een uitstekende tong en natuurlijk slangenhaar. Anderen hadden ook slagtanden. Omdat ze mens en dier konden verstenen, werden ze geregeld ter bescherming van gebouwen en objecten daar op afgebeeld. Vanaf het classicisme (kunstbeweging rond 1640 - 1720) werden ze eerder als mooie vrouwen met slangenhaar uitgebeeld.

Het verhaal van de Gorgonen

De meeste verhalen uit de Griekse en Romeinse mythologie kennen veel variaties. Zo ook de verhalen met de Gorgonen. In grote lijnen komen ze echter overeen. De Gorgonen komen in beeld nadat Polydectes, koning van het eiland Seriphos, achter Danaë aanzat. Met behulp van haar zoon met Zeus, Perseus, kon ze hem weerstaan. In plaats van met Danaë wilde Polydectes nu met Hippodameia trouwen, maar alle belangrijke mannen van het eiland moesten een paard schenken die als bruidsschat voor haar kon dienen. Perseus was daar niet toe in staat en zei dat hij net zo gemakkelijk het hoofd van een Gorgo kon brengen. Wat hij niet voorzag was dat Polydectes hem aan zijn woord hield in de hoop zo makkelijk van hem af te zijn.

Reis naar de Gorgonen

Gelukkig kreeg Perseus hulp van Athena en Hermes, die hem de weg naar de Graeae wezen. Dit waren twee of drie zussen van de Gorgonen die samen maar één tand en één oog hadden die ze beurtelings gebruikten. Alleen zij wisten de nimfen te vinden die magische objecten in hun bezit hadden die Perseus zouden helpen met zijn taak. Ze wilden de locatie niet prijsgeven totdat Perseus hun oog of tand te pakken kreeg, en het ze dwong te vertellen. Daarop kon hij naar de nimfen gaan, en van hun kreeg hij een helm die hem onzichtbaar maakte, gevleugelde sandalen waarmee hij kon vliegen en een kibisis, de zak voor het hoofd van Medusa, de enige Gorgo die kon sterven. Van Hermes kreeg hij ook nog een kromzwaard.

De dood van Medusa

Vervolgens vertrok Perseus naar de Gorgonen. Hoe dichter hij bij ze kwam, des te meer versteende mensen en dieren hij tegen kwam. Terwijl de zussen sliepen, ging Perseus onder begeleiding van Athena en door in de reflectie van zijn schild te kijken naar Medusa en onthoofde haar. Medusa was zwanger van Poseidon en uit haar lijf ontsproten de reus Chrysaor en het gevleugelde paard Pegasus. Perseus stopte het hoofd van Medusa in de kibisis en kon dankzij de onzichtbaarheidshelm en gevleugelde sandalen ongedeerd wegkomen van Stheno en Euryale, en begon aan zijn terugreis naar Seriphos.

Atlas

Onderweg rustte hij uit bij de Herespiden, dochters van de titaan Atlas. Atlas viel hem aan waarop Perseus hem met behulp van Medusa's hoofd tot het huidige Atlasgebergte veranderde. Tijdens zijn reis drupte er bloed van Medusa uit de kibisis. Het bloed wat op het land viel, veranderde in allerlei soorten slangen. Het bloed wat in het water viel, veranderde in koraal.

Andromeda

Perseus kwam ook Andromeda tegen terwijl ze aan een rots in de zee geketend zat. Andromeda was de dochter van koning Cepheus en Cassiopeia. Ze zou worden geofferd aan het zeemonster Cetus omdat haar moeder beweerde mooier te zijn dan de Nereïden. Poseidon stuurde Cetus als straf om de kust te terroriseren en volgens een orakel zou alleen het offeren van hun dochter het zeemonster doen weggaan. Perseus versloeg Cetus en mocht van Cepheus met Andromeda trouwen. Cepheus vergat echter dat ze al beloofd was aan zijn broer Phineus. Een gevecht tussen Phineus en zijn mannen enerzijds en Cepheus met zijn mannen en Perseus anderzijds volgde. Omdat ze in de minderheid waren, haalde Perseus het hoofd van Medusa tevoorschijn en versteende zijn tegenstanders. Hierna vervolgde hij zijn weg met Andromeda naar Seriphos. Daar aangekomen zag hij dat Polydectes nog steeds achter zijn moeder Danaë aanzat. Hierop versteende hij hem en zijn metgezellen. Het hoofd schonk hij tenslotte aan Athena, die het aan haar aegis bevestigde. De drie magische voorwerpen gaf hij aan Hermes die ze terug naar de nimfen bracht.

Lees verder

• Griekse mythologie - de sibillen
• Griekse mythologie - de Sirenen