Griekse mythologie - de Sirenen

Uit de verhalen van de Griekse mythologie leren we dat scheepslui uit die tijd meer dan de grillige zee en woeste winden te vrezen hadden. Zo waren er bijvoorbeeld de sirenen, grote vogels met vrouwenhoofden die met hun prachtige zang zeelieden naar zich toe lokten waarop de arme mannen met hun schip te pletter sloegen op de rotsen.

De Grieken en de zee

Voor de Grieken was de zee niet zomaar een grote plas water. Naast het feit dat het een belangrijke bron voor voedsel was, was het ook in militair en strategisch opzicht belangrijk. Wie een grote vloot had, kon zich beter weren tegen indringers van buitenaf en het eigen leger verplaatsen. De vele verhalen van goden, halfgoden, waternimfen en zeemonsters die in de Griekse mythologie voorkomen, tonen ook aan hoe sterk de band tussen de Grieken en de zee is. Schippers kwamen vaak terug met sterke verhalen over de mythische wezens die ze op hun reis tegen waren gekomen. Deze verhalen hadden soms een morele strekking, maar waren voornamelijk ter vermaak van de toehoorders. Mede hierom zijn er vaak talloze varianten op eenzelfde verhaal.

Afkomst

Een van de beruchte wezens die schippers moesten vrezen, waren de sirenen. Hun vader was óf de zeegod Phorcys óf de riviergod Acheloüs, en hun moeder kon zijn: Terpsichore, één van de negen muzen, haar zus en tevens muze Melpomene, Sterope (dochter van Parthaon), of één van de Chtonische godinnen. Zelf werden ze gezien als halfgodinnen. In de verhalen komen ze in wisselende aantallen voor, maar ze waren altijd minimaal met z'n tweeën. Homerus, de schrijver van de Odyssee, maakte melding van twee sirenen maar schreef verder niks over hun afkomst. Schrijvers na hem vermeldden steeds meer sirenen en geven hun ook namen. Zo zijn er: Aglaope (mooi gezicht), Aglaophonos (mooie stem), Leucosia (het witte zijn), Ligeia (schrille), Molpe (muziek), Parthenope (maagdengezicht), Peisinoë (verleidende gedachten), Raidne (verbetering), Teles (perfectie), Thelxepeia (zachte woorden) en Thelxiope (verleidend gezicht). Van deze elf zijn Parthenope, Ligeia, en Leucosia de meest voorkomende.

Verblijfplaats

Volgens Romeinse auteurs, waaronder Vergilius en Ovidius, verbleven de sirenen op drie kleine rotseilandjes genaamd de Sirenum Scopuli. Waar deze drie eilandjes zich precies bevonden verschilt per auteur. Homerus schreef dat ze tussen het fictieve Aeaea en de rots van Scylla lagen. Een andere mogelijkheid was dat ze in de Tyrreense Zee lagen, vlakbij Paestum of rond het eiland Capri. Sommige verhalen hebben het over het eiland Anthemoessa, welke niet meer bestaat. Mogelijk bedoelden ze hier tevens Capri mee, of Ischia, beide liggend in de Golf van Napels.

Sirenen in de mythologie

De sirenen staan voornamelijk bekend als vogels met grote klauwen en vrouwenhoofden die zó mooi kunnen zingen, dat ze scheepslui hun kant op lokten waarop die te pletter sloegen op de kliffen van hun eilandjes. Een enkele keer hebben ze echter een gewoon vrouwenlichaam. Ze zogen het leven uit hun slachtoffers en de eilandjes waar ze op leefden lagen vol met hun botten.

Odysseus

Het meest bekende verhaal waar sirenen in voorkomen is beschreven door Homerus in de Odyssee. De held Odysseus stopte de oren van zijn bemanning vol met was zodat die het gezang niet zouden horen. Zelf liet hij zich aan een mast vastbinden en gaf de mannen opdracht om niet naar hem te luisteren totdat ze ver voorbij de sirenen waren. Na zijn doortocht verloren de sirenen hun magische krachten en veranderden ze in rotsblokken. Alleen Parthenope zou na het falen van haar zangkunsten zich in de zee hebben geworpen en zijn verdronken. Haar lichaam werd begraven op de plaats waar nu Napels ligt.

Orpheus en de Argonauten

In sommige verhalen was de legendarische muzikant en dichter Orpheus één van de vijftig Argonauten, de bemanning van het schip De Argo. Hun doel was om het Gulden Vlies te bemachtigen. Orpheus overstemde het gezang van de sirenen met zijn eigen muziek waarop ze de eilandjes konden passeren zonder schipbreuk te lijden.

Muzen

Zoals eerder vermeld, werden in sommige verhalen de muzen Terpsichore of Melpomene als de moeder van de sirenen aangewezen. Echter zouden de muzen ze ook eens gestraft hebben toen de sirenen te arrogant over hun eigen zangkunsten waren. Een wedstrijd werd georganiseerd die de muzen vervolgens wonnen. Als straf werden bij de sirenen veren uitgetrokken. Vanaf de tweede eeuw werden de muzen ook wel eens met een veer op hun hoofd afgebeeld, dat is dan een verwijzing naar dit verhaal.

De Metamorfosen van Ovidius

In het vijfde boek van Ovidius wordt beschreven hoe de sirenen aan hun uiterlijk kwamen. Ze waren vriendinnen van Persephone voordat die godin van het dodenrijk werd. Ze konden niet voorkomen dat Persephone werd ontvoerd naar het dodenrijk en omdat ze de wens hadden om over de zee te kunnen vliegen, zodat de zee zou weten dat ze het hadden geprobeerd, werden hun lichamen met blonde veren bedekt. Ze hielden echter hun meisjeshoofd en menselijke spraak zodat hun prachtige zangtalent niet verloren zou gaan.

Lees verder

• Griekse mythologie - de sibillen
• Griekse mythologie - de Gorgonen (Medusa, Stheno en Euryale)