Hiërogliefenschrift en hiëratisch schrift uit Oude Egypte

Het schrift uit de tijd van het Oude Egypte was een beeldschrift dat bestond uit hiërogliefen. Hiëroglyfe is afkomstig uit het Grieks en betekent “heilig kerven”. Voor een groot deel werd het hiërogliefenschrift gebruikt voor religieuze doeleinden vandaar “heilig”. “Kerven” heeft er mee te maken dat het schrift vooral in steen werd uitgekerfd. Maar naast gebruik voor religieuze doeleinden werd het schrift zeker ook voor economische doelen gebruikt. Het schrift is ontstaan ongeveer 3000 voor Christus en werd tot aan het eind van de Oud-Egyptische beschaving gebruikt. Een laat voorbeeld is in 394 na Christus gevonden op het eiland Philae.

Tot verbeelding sprekende pictogrammen en tekens

Bij het hiërogliefenschrift wordt elk woord, morfeem (deel van een woord met eigen betekenis) of klank uitgebeeld door een pictogram. Veel van de pictogrammen die het schrift bevat spreken door hun uitdrukkingskracht sterk tot de verbeelding. Zo’n pictogram bestaat uit een voorstelling of mededeling in de vorm van een afbeelding zoals bijvoorbeeld tekens voor mens, dier en dingen. In het schrift worden alleen medeklinkers weergegeven met twee soorten tekens logogrammen en fonogrammen. In de loop van de eeuwen ontstonden er steeds meer tekens totdat er uiteindelijk tot ver over de duizend waren.

Logogram

Bij de logogrammen verwijst het uiterlijk van de vorm naar het begrip wat ermee wordt bedoeld. Bij het logografisch schrift wordt voor elk woord, grafeem (kleinste onderdeel van een woord) of begrip een apart symbool gebruikt. Zo’n symbool bestaat uit een teken dat enigszins vergelijkbaar is met stenografie waarbij elk woord een kort teken (logogram) heeft. Voor een goede uitdrukking in een logografische taal moeten duizenden symbolen bekend zijn.

Fonogram

Bij de fonogrammen wordt puur de klank aangeduid.

Hiërogliefenschrift geen schrift voor gewone volk

De logografische en fonografische tekens werden door elkaar gebruikt. Om verwarring te voorkomen werden aparte tekens ingevoerd. Zo bestonden er tekens die aangaven dat het volgende teken opgevat moest worden als fonogram. Ook diverse andere tekens maakten het er door de uitgebreidheid niet makkelijker op. Door de ingewikkeldheid van het systeem was het geen schrift voor het gewone volk maar werd alleen geleerd en gebruikt door hovelingen, klerken en priesters die er geen belang bij hadden het systeem te vereenvoudigen.

Hiëratisch schrift en papyrusrollen

Naast steen, voor het inkerven van het schrift, werd ook papyrus gebruikt. Papyrus is een voorloper van papier en wordt gemaakt van de stengels van de papyrusplant. Het schrift werd met inkt op papyrus geschreven (meestal cursief) en wordt hiëratisch schrift genoemd. De tekens zijn gelijk aan hiërogliefen maar minder gedetailleerd. Meestal werden administratieve teksten, heilige teksten en inscripties in het hiëratisch geschreven. Het beschreven papyrus werd opgerold bewaard waarbij soms vanuit beide uiteinden werd gerold. Later werden ook vellen van de rollen afgesneden en samengevoegd als voorloper van het boek. Papyrus kan in een droog klimaat goed bewaard worden. Vandaar dat de meeste vondsten zijn gedaan in droge woestijngebieden zoals ook de streek van het Oude Egypte. Veel papyrusrollen zijn gevonden in graftomben en bij opgravingen van huizen.

Jaren durende opleiding tot schrijver

Schrijven in het hiërogliefenschrift was vooral voorbehouden aan schrijvers die verbonden waren aan het hof van een Egyptische koning. Ze beschreven de heldendaden van de koningen. Daarnaast hielden ze gegevens bij van de oogst van de boeren en schreven ze over de belasting die het volk aan de koning moest betalen. Het beroep van schrijver was wat belangrijkheid betreft te vergelijken met dat van een priester of een geleerde. Een opleiding tot schrijver duurde jaren om alle hiërogliefen te leren en te kunnen namaken.

Ontcijfering schrift van Oude Egypte

Eeuwenlang is geprobeerd het schrift van het Oude Egypte te ontcijferen. In 1798 stuurde Frankrijk onder leiding van Napoleon Bonaparte een leger naar Egypte om het land te veroveren. Napoleon nam een aantal wetenschapsmensen mee die systematisch de cultuur van de farao’s bestudeerden waardoor de kennis van het Oude Egypte sterk verbeterde. Onder de ontelbare inscripties die werden gevonden bevond zich ook die van de zogenaamde steen van Rosette. Doordat die in 1799 ontdekte inscriptie in drie talen was gebeiteld bestond er een mogelijkheid de tekst te ontcijferen. Dat ontcijferen lukte uiteindelijk voor een klein deel in 1819 door Thomas Yong waar op werd voortgeborduurd door Jean Franςois Champollion die in 1821/1822 het geheim van het vertalen oploste.