Hoe beeld je de status van personages in je verhaal uit?

Bij het schrijven van een verhaal of een roman wil je het karakter en andere belangrijke aspecten van je personages treffend uitbeelden door middel van handelingen en dialoog. Welke belangrijke rol speelt non-verbale communicatie bij de totaalindruk van een personage? Waaruit blijkt een lage status? En waaruit een hoge status? Hiërarchische verhoudingen en machtsongelijkheid komen onder meer tot uitdrukking in non-verbale communicatie. Hoe pas je een en ander toe bij het creatief schrijven?

De kracht van non-verbale communicatie

Een relatief groot deel van de communicatie verloopt non-verbaal. Meestal herkennen we instinctief en snel de boodschap die onbewust door de zender van die communicatie wordt uitgestraald. Vaak kunnen we echter niet bewust zeggen waaruit die non-verbale communicatie precies heeft bestaan, dus op welke manier die totaalindruk is opgebouwd. Een scherpe analyse van dit gedrag is echter wel nodig voor het aantrekkelijk schrijven van romans of verhalen. Het goede nieuws is dat het bewust herkennen van dit doorgaans onbewuste gedrag goed te trainen is.

De ongelijke sociale status van personages

Evenals in het dagelijks leven kennen ook de personages in romans en verhalen vaak een ongelijke status ten opzichte van elkaar.

De een heeft weinig macht of gezag, de ander juist veel. De een gedraagt zich overheersend en de ander onderdanig of onderworpen. Denk bijvoorbeeld aan de verhoudingen tussen:

• chef en werknemer
• docent en student
• ouder en kind
• trainer en deelnemer

Er zijn verschillende manieren om deze machtsongelijkheid bij het creatief schrijven tot uitdrukking te brengen. Hieronder vind je een aantal voorbeelden om een lage dan wel een hoge status uit te beelden.

Waaruit blijkt een lage status?

Een lage status wordt vaak uitgebeeld door onzekere en 'kleine' bewegingen. Bijvoorbeeld:

• verbreken van oogcontact en vervolgens vluchtig terugkijken
• naar zich toe brengen van handen en voeten en andere lichaamsdelen
• zitten of zich klein maken, terwijl anderen rechtop staan
• op een en dezelfde plaats blijven, terwijl anderen zich door de ruimte bewegen
• bewegen van hoofd en schouders als men spreekt (bijvoorbeeld schokschouderen)
• aanraken van het gezicht of de mond als men aan het woord is
• snel en in gebroken zinnen spreken
• gebruik maken van 'eh's' halverwege de zin
• zichzelf onderbreken tijdens het spreken (zelf-interruptie)
• op zachte toon praten.

Waaruit blijkt een hoge status?

Een hoge status wordt vaak uitgebeeld door zelfverzekerde en 'grote' bewegingen. Bijvoorbeeld:

• houden van oogcontact en dit verbreken, maar niet vluchtig terugkijken
• het lichaam 'groot' maken door het te strekken om als het ware de ruimte te vullen
• rechtop staan terwijl anderen zitten of zich klein maken
• zich bewegen naar ruimte die nog niet in beslag wordt genomen
• bepalen wat het midden van de ruimte is en deze in beslag nemen
• hoofd en schouders stil houden als men spreekt
• met handgebaren en armbewegingen de ruimte in beslag nemen
• langzaam en in samenhangende zinnen spreken
• aan het begin van een zin met 'mm' beginnen (om anderen te onderbreken)
• goed hoorbaar praten.

Toepassing van non-verbale communicatie bij het creatief schrijven

Je kunt dus de status van een personage aan de hand van diens non-verbale communicatie tot uitdrukking brengen. Zo kan de lezer zich een eigen beeld vormen van de manier waarop het personage in de wereld staat.

Maar je kunt ook kiezen voor een verrassend effect door de rollen om te draaien. Laat bijvoorbeeld een student dominant gedrag vertonen in de richting van zijn docent. Of een kind ten opzichte van zijn vader of moeder. Wat gebeurt er dan? Hoe stelt degene die theoretisch de hoogste status heeft zich vervolgens op? Dit soort interacties fascineert de lezer, omdat hij in zijn dagelijks leven ook met machtsongelijkheid te maken heeft en al dan niet bewust zoekt naar manieren om met die situaties op een voor hem prettige manier om te gaan.

Met bovengenoemde non-verbale middelen kun je bijvoorbeeld ook de personages een subtiele machtsstrijd laten voeren. Lezers houden er niet van om informatie voorgekauwd te krijgen. Veel liever vormen zij zichzelf een beeld van wat er aan de hand is. Door non-verbaal gedrag te beschrijven, bied je de lezer een optimale kans om te komen tot een eigen interpretatie van je verhaal of roman.

Lees verder

• Creatieve non-fictie of het ware verhaal
• Negen tips voor herkenbare personages in je korte verhaal
• Politieke humor als geheim wapen van schrijvers