De Mochica, hoogstaande pre-Inca cultuur

De Moche of Mochica-cultuur zal voor de meeste mensen een grote onbekende zijn. Nochtans liet de vondst van een ongeschonden graftombe van een Mochica-heerser in 1987 zien dat de cultuur hoogstaand was en op verschillende vlakken kennis had die later door de Inca's werd overgenomen en/of geperfectioneerd. Verschillende vindplaatsen aan de noordkust van Peru en duizenden keramieken laten ons vandaag toe om de cultuur heel wat beter te leren kennen.

Ontstaan en bloei van de Moche-cultuur

De Mochica of Moche zwaaiden de plak in een smalle strook land langs de noordelijke kust van het huidige Peru. De cultuur bloeide er van omstreeks het begin van onze tijdrekening tot ongeveer 700 n.C.

Groot werd de Mochica-cultuur dankzij een heel efficiënt landbouwsysteem, het gebruik van meststof (guano of vogelmest werd gevonden op eilanden voor de Peruaanse kust en bleek één van de beste meststoffen te zijn - nu nog trouwens) en een uniek irrigatiestelsel voor die tijd. De economie was dan ook volledig gebaseerd op landbouw. Een periode van hevige regens en overstromingen (het Niño-fenomeen) zal vermoedelijk een einde hebben gemaakt aan het bloeiende landbouwsysteem en meteen ook aan de basis van de hele Moche-maatschappij. Rond 700 n.C. verdween de Moche-cultuur en ging op in wat zich later ontwikkelde tot de Chimu-cultuur (zie artikel "Chan Chan, de hoofdstad van de Chimu").

Wereldwijd geroemde keramieken

Lange tijd wist men niet veel over deze pre-Inca cultuur die geen schrift kende. Wat men wist of te weten kwam, kwam voornamelijk via de talrijke keramieken vazen en recipiënten die gevonden werden. De Mochica bleken immers meesterpottenbakkers en ook nu nog staan de Mochica-keramieken wereldwijd bekend als zijnde één van de meest verfijnde en expressieve vormen van keramiek. Alles werd via de keramieken ook uitgebeeld. Via de vorm van de keramieken, of via tafereeltjes die er op werden geschilderd. Vandaag de dag zijn er duizenden van hun keramieken teruggevonden en te bewonderen in ettelijke musea van Peru. Heel befaamd hierbij zijn de portretvazen waarbij elke vaas een verschillende persoon uitbeeldt en zodanig gedetailleerd en expressief is dat het inderdaad telkens een portret lijkt. Die portretvazen worden wereldwijd dan ook tot het fijnste gerekend wat pottenbakkers ooit hebben voortgebracht.

De ontdekking van Sipan

In 1987 vond Walter Alva, Peruaans archeoloog, de ongeschonden tombe van een Mochica-heerser, de zogenaamde tombe van de Heer van Sipan (in de buurt van het gelijknamige dorpje) (zie artikel "Wonderen en mysteries van de Andes: de Heer van Sipan"). De vondsten uit deze tombe maakten het mogelijk onze kijk op de cultuur van de Mochica in één klap heel wat verder uit te diepen. Sindsdien zijn ook nog andere plaatsen gevonden waar ook nu nog steeds opgravingen bezig zijn. Eén van de belangrijkste hiervan is de Huaca de la Luna en Huaca del Sol, vermoedelijk ooit de plaats waar zich de hoofdstad van de Mochica-cultuur bevond.

Strenge hiërarchie

De maatschappij van de Mochica was heel hiërarchisch georganiseerd en bestond uit een 4-tal klassen. Helemaal bovenaan de piramide stonden de priesters-koningen en de elite. Daaronder vonden we de gespecialiseerde ambachtslui terug die zich uitsluitend bezig hielden met de vervaardiging van sieraden en cultusvoorwerpen, daaronder de landbouwers en vissers en tenslotte onderaan de hiërarchische ladder de slaven en krijgsgevangenen.

Mensenoffers

De elite had een onbegrensde macht over de ganse bevolking en was als het ware een vertegenwoordiging van de goden op aarde. Om die goden tevreden te houden hielden zij regelmatig rituelen en ceremoniëen, die bij de Mochica vaak gepaard gingen met mensenoffers. Aanwijzingen hiervoor werden reeds lang gevonden in geschilderde taferelen op de keramieken, maar sinds de opgravingen in de Piramide van de Maan (in de buurt van de Peruaanse stad Trujillo) zijn er ook archeologische bewijzen opgedoken. Midden in de tempelconstructie vond men immers tientallen skeletten terug in posities die erop duiden dat deze mensen gewoon van een uitstekende rots net boven een rechthoekig platform werden gegooid om zo geofferd te worden. Deze offers waren vaak krijgsgevangenen of vrijwilligers die dit als een eer zagen. De hoofdgod van de Mochica die al dit bloed verlangde was de zogenaamde Gevleugelde Onthoofder of Allapaec in de taal van de Moche. Zijn afbeelding (met een offermes in 1 hand en een mensenhoofd in de andere hand) wordt overal teruggevonden in schitterend bewaarde muurschilderijen in de Tempel van de Maan (Huaca de la Luna).

Begraven tempels

De reden waarom men al deze muurschilderijen op een goed bewaarde manier terugvindt is tweevoudig. Enerzijds bevinden we ons hier in een heel droog klimaat zodat regen- en watererosie nagenoeg niet optreedt en anderzijds gingen de Mochica hun tempels op geregelde tijdstippen "begraven" onder een nieuwe, grotere tempel. Concreet bouwden ze een muur rondom het bestaande platform van de tempel, de tussenruimte tussen de nieuwe muur en het oude platform werd opgevuld en men ging ook bovenaan het nieuw ontstane platform hoger maken. Het resultaat was een nieuw, breder en hoger platform dat vanaf dat moment als tempel dienst deed. De oudere structuren (inclusief de daarop aangebrachte muurschilderijen) bleven dus bestaan, maar waren van de buitenlucht afgesloten door een laag zand en leem. Dit zorgde ervoor dat alles in een heel goede staat bewaard kon blijven. Het "begraven" van oudere tempels zou een soort symbolische daad zijn geweest waarbij het begraven van het oude moest zorgen voor nieuw leven dat eruit kon ontstaan, net zoals nieuw leven ontstaat uit een zaadje dat begraven wordt en afsterft.

Tijdens opgravingen heeft men intussen in de Piramide van de Maan (Huaca de la Luna) 7 opeenvolgende lagen ontdekt die boven op elkaar gebouwd werden in de loop der eeuwen. De iconografie van de afgebeelde goden en figuren blijft tijdens deze 7 fasen weliswaar grotendeels gelijk maar ondergaat toch telkens kleine wijzigingen. De buitenmuur die nu intussen voor de bezoekers zichtbaar is gemaakt (en deels gerestaureerd) laat de 7 lagen zien en vormt meteen ook een indrukwekkend zicht op de verwezenlijkingen van een ooit grootse cultuur.

Fijne edelsmeedkunst

Voor de cultus van de Moche waren heel wat religieuze voorwerpen nodig en hiervoor waren de uiterst handige ambachtslui verantwoordelijk. Zij zorgden voor bekers, beeldjes, neus-, oor- en halssieraden voor de machthebbers en spreidden hierbij al hun kunde tentoon. In de tombe van de heerser van Sipan bijvoorbeeld werd een ware schat aan sieraden en rituele voorwerpen teruggevonden, allen gemaakt uit koper, zilver, goud en een legering die men vaak gebruikte "tumbaga" (koper en goud). Niet voor niets noemt men de tombe van de Heer van Sipan, het "Toetanchamon van Zuid-Amerika".

De hoofdstad van de Mochica

De tempels van de Mochica werden volledig opgetrokken uit lemen blokken (adobe genaamd) en over de hele regio van de noordelijke Peruaanse kust zijn archeologische sites te vinden waar resten van die lemen structuren terug te vinden zijn (vaak uiteraard sterk aangetast door erosie (door af en toe optredende Niño-periodes, zie artikel "El Niño, mysterieus weerkundig fenomeen"). De grootste van deze constructies is de zogenaamde Huaca del Sol (Piramide van de Zon), recht tegenover de reeds genoemde Huaca de la Luna (Piramide van de Maan) in de vallei van de Leche-rivier, iets buiten de stad Trujillo. De piramide is volledig opgetrokken uit lemen blokken waarin telkens een symbool werd teruggevonden, bijna 100 verschillende. Soms gaat het om een figuurtje, een cirkel, een vierkantje, twee streepjes, de afdruk van vijf vingers, enzovoort. Men gaat ervan uit dat dit symbolen waren van de verschillende gemeenschappen die stenen moesten leveren voor de bouw van de piramide. Door de symbolen aan te brengen kon men nagaan hoeveel stenen elke gemeenschap leverde. In totaal zouden er in de piramide van de Zon om en nabij de 130 miljoen adobe blokken gebruikt zijn!

Op de vlakte tussen de beide stompe "piramides" vond men intussen resten van behuizing, straten en pleinen, wat erop duidt dat hier daadwerkelijk een volledige stad bestond. Men gaat er dan ook van uit dat zich hier ooit de hoofdstad van het Moche-rijk bevond en dat de Piramide van de Zon hierbij een administratief centrum was terwijl de Piramide van de Maan het religieuze centrum was (het belangrijkste tempelcomplex). Enkel in deze laatste immers vond men alle muurschilderijen van de hoofdgod terug, niet in de Piramide van de Zon.