Kerstmis en kerstavond, geloof en ongeloof

Franciscus van Assisi was de bedenker van de kerststal. Hij bouwde de stal in een bos, met levende figuren erbij. Hij plaatste een kribbe en zette er een os en een ezel bij. Zelf droeg hij een mis op. Later werd de kerststal in alle kerken neergezet, ook soms met levende figuren erbij. Pas veel later kwam de kerststal in de huiskamers van katholieken terecht. Tegenwoordig onder de kerstboom, met rond kerstmis de herders en wat later de drie koningen erbij. Die komen op 6 januari. Daarna mogen de boom en de stal worden opgeruimd.

Kerstavond, 24 december

Paus Leo de Grote

De christelijke kerk viert de geboorte van Jezus Christus op 25 december. Het feest in de nacht ervoor is door paus Leo de Grote gekozen, nog in de Romeinse tijd. De Romeinse bekeerde heidenen vierden op die dag ook de winterse zonnewende en die kon dan ingepast worden in het feest van de geboorte. De pas bekeerde heidenen groetten in de kerken steeds de zonnegod. De paus wilde hen laten zien dat Jezus de zon was in hun leven, het licht van de wereld.

Kerstboom

Vroeger werd op kerstavond de kerstboom neergezet en opgetuigd. Hij moest tot en met 6 januari kunnen blijven staan, de dag van Driekoningen. Nu zet men de kerstboom al veel eerder en veel kerstbomen worden gebruikt voor het grote oudejaarsvuur, dat op sommige plaatsen wordt aangestoken. In verband met grote ongeregeldheden worden tegenwoordig in bijna alle gemeenten de bomen op of rond 6 januari opgehaald. Omdat de naalden en de hars niet goed zijn voor het composteren, worden ze apart opgehaald.

Nachtmis en kerstpakket

Op 24 december wordt in alle katholieke, maar ook in veel protestante kerken een nachtmis opgedragen. Die wordt bezocht door veel mensen, zelfs door mensen die doorgaans weinig of niet naar de kerk gaan. 's Nachts wordt dan gezamenlijk gegeten. Door veel instellingen worden ook kerstmaaltijden verstrekt voor alleenstaanden, armen en zieken. Kerstpakketten horen ook bij dit gebruik. Kerstpakketten worden door bedrijven en instanties uitgedeeld aan hun werknemers. Maar ook worden kerstpakketten gemaakt voor mensen die het niet breed hebben. Ook zij kunnen dan met kerst genieten van de vele extra's die dan verstrekt worden.

Kerstmis, 25 december

De kerstboom vóór de christenen

Voor de Germanen, die door de christenen als heidenen werden bestempeld, vertegenwoordigde de kerstboom (den of spar) de kracht van de natuur. De naaldboom blijft in de winter groen. Ook andere volkeren, zoals bijvoorbeeld de oude Egyptenaren, vereerden de kerstboom. Er zijn oude afbeeldingen waarbij onder een naaldboom eten aan de armen wordt geschonken.

De kerstboom voor de katholieken

De Rooms-Katholieke kerk zag de kerstboom als symbool voor de boom uit de Hof van Eden, de boom waarvan Eva een appel plukte en de zonden van de wereld op zich laadde. De kerstballen vertegenwoordigen de appels. De geboorte van Jezus Christus gaf hoop op de verlossing van de paradijsvloek. De piek vertegenwoordigt de ster die aan de hemel de drie wijzen uit het Oosten de weg wees naar de stal in Bethlehem. De rode kleur van de versieringen zou te maken hebben met de zonnegloed, met de zonaanbidding uit de heidense tijd.

Mistletoe of maretak

Ook de mistletoe, maretak of vogellijm hoort bij kerst. Hij is ook groenblijvend. De mistletoe werd door de Germanen als afrodisiacum gebruikt tijdens de vruchtbaarheidsrites, uitgevoerd door druïdes. Als twee vijandige legers elkaar tegenkwamen, moesten zij onder de mistletoe hun wapens voor enige tijd neerleggen. Een wapenstilstand werd gehouden. De christenen namen dit symbool ook over van de Germanen. Voor de christenen is de mistletoe het teken van vrede en liefde. Ook hij werd opgehangen als versiering en onder de mistletoe mocht men elkaar kussen. De krans van dennengroen herinnert aan het wiel dat Germanen van de heuvels af lieten rollen om het wentelen van de zon te bevorderen, te helpen.

De datum

In de begintijd van het christendom vierden de Romeinen het feest van hun god Saturnus rond 25 december. In dezelfde tijd vierden de Perzen het grote feest voor hun god Mithra. De christenen vonden het wel zo gemakkelijk om dan hun feest van de geboorte van Jezus op die dag plaats te laten vinden.

De datum van de geboorte van Jezus was niet bekend, laat staan het vieren ervan. Jezus was het kind van de maagd Maria en timmerman Jozef. Pas bekend werd hij, toen hij ging prediken over de liefde voor elkaar, vergezeld van zijn vriend Johannes de Doper. 25 December werd voor de christenen toen een belangrijke dag, omdat Constantijn I er een feestdag van maakte.

Maarten Luther

In de zestiende eeuw verklaarde kerkvader Maarten Luther de kerstboom als symbool voor de geboorte van Jezus Christus. Vooreerst stond de boom alleen in de kerken, maar later kwam hij in vele huiskamers terecht, ook in die van ongelovigen. Hij staat aan de voet van het elkaar cadeautjes geven met kerstmis. De vorm van het kerstbrood en de kerststol doen denken aan het in doeken gewikkelde kind.

Kerstmis in groen kleed
houdt voor Pasen sneeuw gereed.

Lees verder

• Pasen, de feestdag na de vasten- en passietijd
• Pinksteren, Hemelvaartsdag en de IJsheiligen, Luilak
• Sinterklaas en Zwarte Piet, de geschiedenis
• Naamdagen in oktober, dierendag, Franciscus, Bavo, Lucas
• Naamdagen in november, Allerheiligen, Allerzielen