Sinterklaas en Zwarte Piet, de geschiedenis

Zoals bij alle heiligen wordt de sterfdag van Sint-Nicolaas gevierd. Eigenlijk is zijn naamdag, de sterfdag dus, op 6 december. Het begin van een dag startte vroeger al op de avond daarvoor. Daarom is overal in gebruik genomen om Sinterklaas al op 5 december te vieren. Er schijnen twee Sinten Nicolaas te zijn geweest, één in Myra en één in Pinara. Beide plaatsen liggen in Turkije. De legenden van beiden zijn samengevoegd tot het ene verhaal dat nu verteld wordt.

Sint-Nicolaas

De katholieke kerk

Van Sint Nicolaas, Sinterklaas zelf, is eigenlijk heel erg weinig bekend. Alle geschriften vermelden: naar alle waarschijnlijkheid. Wel is duidelijk dat de katholieke kerk door de eeuwen heen heel veel om de heilige heen hebben gezegd en geschreven. In zijn huidige vorm bestaat het feest pas enkele eeuwen.

Bisschop in Myra

Naar grote waarschijnlijkheid is er in de vierde eeuw een bisschop geweest in Myra, die Nicolaas heette. Het was een heetgebakerde man, want hij schijnt ooit iemand een klap te hebben gegeven, waardoor hij uit zijn functie werd gezet. Op de een of andere manier zouden Jezus en Maria ervoor gezorgd hebben dat hij weer bisschop mocht zijn.

Legendes die over hem verteld worden

Zowel zeelieden als kinderen

• Hij werd de patroonheilige van de zeelieden omdat hij eens aan hen verscheen en hen advies gaf bij een hevige storm.
• Tijdens een hongersnood in Lycië zorgde hij voor voldoende voedsel voor iedereen.
• Hij schonk een arme edelman bruidsschatten voor zijn dochters. Hij werd de beschermheilige van ongetrouwde meisjes.
• Hij spoorde een ontvoerd jongetje op en gaf het weer terug aan zijn ouders.
• Hij redde een baby die in een badje zat, dat op vuur stond te borrelen.

Van oost naar west

Omdat Nicolaas bisschop van Myra was, werd zijn naamdag in het begin slechts in het oosten gevierd. Dit vooral omdat de oorsprong van de katholieke kerk in het oude Romeinse Rijk ligt. Pas in de dertiende eeuw werd het een belangrijke katholieke feestdag. Zijn beenderen werden van Myra naar de Italiaanse havenstad Bari gebracht. Doordat zijn beenderen daar werden bewaard. werd Bari een bedevaartplaats. De kruistochten waren in die tijd nog aan de gang en daarom deden vele kruisvaarders de bedevaartplaats in die tijd aan, onderweg naar het Heilige Land.

De symbolen van Sint Nicolaas in de middeleeuwen

• In de dertiende eeuw ontstond ook het volksgebruik dat Nicolaas de avond voor zijn feestdag op bezoek komt bij kinderen en hen verwent met cadeaus of straft met de roe, gemaakt van twijgen.
• Hij werd toen vergezeld door een knecht die kettingen had aan zijn benen. Deze representeerde de duivel, die zich aan de goede man had onderworpen.
• De schimmel was in de middeleeuwen een vervoermiddel voor de edelen en de rijkere clericalen. Dus reed Nicolaas op een wit paard.
• De Sint kwam met een rijk gevuld schip uit Spanje, omdat uit dat rijke land de even zo gevulde graanschepen kwamen.
• De schoorsteen stond vroeger in open verbinding met de buitenlucht en het was daarom dat Sint-Nicolaas zijn geschenken daardoor naar binnen gooide.
• Door het uittrekken van schoeisel gaf men vroeger te kennen de mindere van iemand te zijn. Uit eerbied zette men dus zijn schoen.
• De wortel, het brood en het hooi waren geschenken voor het paard, zoals dat nu ook nog het geval is.

Geschiedenis van Sint Nicolaas

Germanen

Een versie zegt dat Sinterklaas van de Germanen afkomstig is: Wodan reed op een paard door de lucht en had een witte baard. Zijn knecht strooide noten. Noten waren een vruchtbaarheidssymbool. Ook was de knecht soms een zwarte raaf. Raven waren de helpers van Wodan.

Luther

Maarten Luther was de voorloper van het protestantisme, samen met Calvijn. Luther was van mening dat Sinterklaas een te katholiek feest was. Hij was tegen het feest. Hij voerde in dat mensen elkaar cadeaus zouden geven met kerstmis. Maar het feest had al postgevat in alle huiskamers, ook in de protestante. En tot op heden wordt het gevierd.

Was het wel een feest

Op schilderijen uit de zeventiende eeuw is te zien dat het 'feest' als zodanig niet door iedereen zo welwillend werd ervaren. Afgebeeld ziet men kinderen die er door een zwarte man met de roe van langs kregen. Ook de goede Sint ziet men her en der kinderen in zakken stoppen. De roe werd in die tijd ook gebruikt om in schoenen van te grote kinderen te stoppen. Zij zouden zich met volwassener zaken moeten bezighouden.

Einde 18de eeuw

Bekend van Noord Nederland en Duitsland zijn mannen die op sinterklaasavond, verkleed als duivels en met kettingen in hun hand, op deuren bonsden. Ze waren zwart van het roet en riepen: Zijn hier ook stoute kinderen? Ook werden in die tijd rovers en misdadigers zwarte piet genoemd. Wanneer een mens werd beschreven kreeg hij of zij ook vaak het woord zwart in de bijnaam, zoals 'zwarte Piet'.

Rond 1800

Het uiterlijk van Zwarte Piet was mogelijk gebaseerd op Moorse pages uit de zestiende eeuw, die op schilderijen te zien waren. Zij droegen een maillot, een pofbroek, een jasje of een cape. Daarboven een molensteenkraag en een baret. Ze waren bruin en hadden krullen. Ze droegen in hun hand een jute zak.

Rond 1850

In deze tijd kwam er een prentenboek uit, geschreven door de onderwijzer Jan Schenkman. Het heette: Sint Nikolaas en zijn knecht. De knecht heeft geen naam en draagt matrozenkleding. Tien jaar later werd de knecht zwart en heette Zwarte Jan de schoorsteenveger. Na 1890 krijgt Piet de rol van bestraffer en heet vanaf dan Zwarte Piet.

20ste eeuw

In de twintigste eeuw, met de immigratie van m.n. Surinamers, werd de zwarte kleur als etnisch gezien. Zwarte Pieten waren toen écht zwart, hadden zwart krulhaar en ringen in hun oren. Hun lippen waren rood.

Veranderde inzichten in de 21ste eeuw

Volwassenen gingen twijfelen aan het opvoedend effect voor kinderen. Sint en Piet werden vriendelijker naar kinderen toe. De traditionele snoeperijen zijn gebleven: speculaas- en kruidkoek, amandelspijs, banket en suikergoed. Vrijers van taai taai waren voor de oudere kinderen: dat was hun toekomst. Ook de Zwarte Pieten kregen een andere kleur, werden roetpiet of regenboogpiet.

De laatste decennia heeft Maarten Luther toch min of meer zijn zin gekregen: steeds minder mensen vieren Sinterklaas. Vooral de mensen met kleine kinderen houden aan de traditie vast en dat is logisch. Voor kinderen is het een heel leuk feest. Anderen neigen meer naar de Amerikaanse versie van de Sint: de kerstman. De kerstman is natuurlijk een derivaat van de heilige Nicolaas, meegenomen door de emigranten naar Amerika in de zeventiende eeuw.

Lees verder

• Pasen, de feestdag na de vasten- en passietijd
• Pinksteren, Hemelvaartsdag en de IJsheiligen, Luilak
• Naamdagen in november, Allerheiligen, Allerzielen
• Kerstmis en kerstavond, geloof en ongeloof