Waanzinnige keizers van Rome: Van Caligula tot Nero

Het Romeinse volk had tijdens het keizerrijk af te rekenen met tal van wrede of waanzinnige keizers. Hun beslissingen of gedrag waren dan ook niet enkel voelbaar voor Rome maar voor het hele rijk. Namen zoals Caligula, Nero en Commodus klinken u wellicht bekend in de oren. Maar wie waren deze keizers? Wat zorgde ervoor dat ook zij in de geschiedenisboeken terecht kwamen? Wat gebeurde er uiteindelijk met deze keizers?

Keizerlijke macht leidt tot waanzin en wreedheid

Het feit dat keizerlijke macht onbeperkt kon lijken, zorgde ervoor dat sommigen een krankzinnig, paranoïde en machtlustig gedrag vertoonden. Maar al te vaak gaat het over keizers die al van jongs af aan de troon hadden bestegen. Andere, latere keizers, waren uitgesproken wrede moordenaars, ondanks hun militair talent. Allen stierven een gewelddadige dood.

Caligula (37-41 n. Chr.): Van bejubelde keizer tot krankzinnige man

Veelbelovende start

Toen in maart 37 n.Chr. Augustus' achterkleinzoon Gajus Caligula keizer Tiberius opvolgde, jubelde Rome. De zoon van de geliefde generaal Germanicus beloofde een eind te maken aan het schrikbewind van Tiberius‘ laatste jaren. Zijn regeerperiode begon veelbelovend. Hij hief alle verbanningen op en verbrandde politiedossiers.

Ziekte leidde tot waanzin

Toen werd hij echter ziek in de loop van de herfst. Na zijn herstel was zijn gedrag compleet veranderd. Men denkt dan ook dat de ziekte zijn geest had verstoord of wreedheid opwekte. Hij organiseerde spectaculaire spelen waaraan hij soms zelf deelnam als gladiator. Hij overlaadde zijn renpaard Incitatus met aandacht en liet het in een luxe marmeren stal leven. Hij wilde zelfs zijn paard tot senator en tot consul laten benoemen. Dit was slechts deels grappig bedoeld want zijn relatie met de Senaat was nogal negatief. In 39 n.Chr. ontsloeg hij dan ook beide consuls wegens verraad. Die zomer bouwde hij een 3km waardeloze brug van boten over de Golfo di Napoli en reed er in een strijdwagen overheen. Deze actie wees op zijn buitensporigheid en was een aanwijzing van zijn toenemende krankzinnigheid.

Tengere jaloerse man

De tengere en vroegkalige Caligula was ziekelijk jaloers op mannen met een volle haardos. In zijn verwijfde zijden kledij was hij weinig imponerend. Hoewel hij een militaire opleiding had genoten, leed hij onder het gebrek aan militaire roem.

In september 39 n.Chr. bezocht hij de Rijnlegioenen maar keerde abrupt om omdat hij panisch was bij het binnenkomen van Germania. Hij sprak over een invasie van Britannia maar liet zijn legionairs er schelpen verzamelen nadat ze het Kanaal hadden bereikt. Voor hem was dit echter een 'overwinning' op de zeegod Neptunus. Na deze overwinning te hebben gevierd, keerde hij terug naar Rome om zich als god te laten vereren. Hij liet voor zichzelf een gewijde tempel bouwen en dwong senatoren om zijn priester te worden. Uiteindelijk beraamden Caligula’s hovelingen en functionarissen zijn moord op 24 januari 41 n.Chr. toen hij de spelen verliet.

Nero (54-68 n.Chr.)

Nero met Seneca als rechterhand

Nero die pas zeventien was toen hij de oude Claudius opvolgde, beloofde de geest van Augustus’ bewind te doen herleven. Zijn regeerperiode begon goed met de begeleiding van Seneca, zijn vroegere mentor. In de eerste vijf jaar van zijn regeerperiode had hij heel wat grootse bouwwerken laten bouwen. Nero bracht echter veel tijd door met toneelspelen. Eerst speelde Nero alleen voor een select privé-publiek omdat een Romeinse edele zijn waardigheid verloor met openbare optredens. Later vervreemde hij zich van de hoge klasse en verscheen hij in een theater op de scène.

Moord op zijn vrouw

Hij debuteerde in 64 n.Chr. als zanger in het half Griekse Napels en later in Rome. Na een optreden dat hij had gegeven in het theater waarbij hij zijn staf liet vallen tijdens dit optreden vermoordde hij zijn hoogzwangere vrouw. Ze had namelijk gewoon gezegd dat hij perfect was ook al had hij de staf laten vallen. Dit puntje van kritiek kon hij niet vatten en in een bui van razernij schopte hij haar dood. Later liet hij het lijk van zijn vrouw opknappen zodat ze nog bij hem in de Senaat kon zitten. Haar dood kostte hem heel veel populariteit.

Het gaat bergaf met Nero

Toen Seneca het hof verliet nadat hij besefte dat zijn invloed steeds meer afnam op Nero kon hij zich vrijelijk storten op zijn passies. Hij begon een voorliefde voor schandknapen te hebben en bevredigde zijn biseksuele lusten. De jongen Sporus liet hij castreren en tijdens een schijnhuwelijk uithuwelijken. Hij misbruikte getrouwde vrouwen en vrijgeboren jongens.

Brand van Rome leidde tot christenvervolging

In 64 n.Chr. werd Rome door een brand verwoest. Onterecht zei men dat Nero die had aangestoken en boven de vlammen had gezongen en gefloten. Zijn bouwvoorschriften waren echter heel verstandig maar zijn nieuwe paleis bleek onaanvaardbaar overdadig en groot aangezien dit het hele centrum van Rome bevatte. Om zijn populariteit weer wat op te krikken gaf Nero opdracht tot de eerste gedocumenteerde christenvervolging. De meeste Romeinen moesten niets hebben van die christenen maar toch zagen ze met afschuw hoe ze overgoten met pek als menselijke toortsen werden aangestoken in het circus om de keizer te behagen.

Het einde van Nero

Toen Nero in 65 n.Chr senator Piso’s complot tegen hem ontdekte leidde dit tot wrede represailles. Heel wat senatoren vonden toen de dood. Dit zorgde ervoor dat de andere senatoren bang waren om iets tegen hem te ondernemen. Het duurde nog twee jaar voor de senaat eind 67 n.Chr hem tot staatsvijand verklaarde. Hij pleegde op 8 juni 68 n.Chr. zelfmoord. Zijn laatste woorden waren: ‘Welke artiest gaat er aan mij niet verloren!’. Hij liet het rijk half bankroet achter. Bovendien was het rijk in de greep van burgeroorlogen.

Commodus (180-192 n.Chr.)

Commodus, de enige overgebleven zoon van Marcus Aurelius

Het gerucht ging dat Commodus niet de echte zoon was van keizer Marcus Aurelius. Zijn moeder, keizerin Faustina, zou het bed gedeeld hebben met een gladiator die de echte vader van Commodus was. Toch voedde Marcus hem op tot keizer en benoemde hem in 177 tot medevorst.

Macht in handen van minnaars

Na zijn troonsbestijging in 180 n.Chr. nam Commodus afstand van het beleid van zijn vader. In Rome toonde hij zijn afkeer voor het saaie bestuur door zijn macht over te dragen aan gunstelingen, voornamelijk minnaars. Later liet hij hen executeren om volksonlusten te bezweren. Ondertussen amuseerde hij zichzelf in zijn luxevilla’s buiten Rome met zijn enorme harem die bestond uit 300 jongen en 300 meisjes. Na een mislukte aanslag op hem in 182 werd hij paranoia en tiranniek. Na 185 n.Chr. was zijn belangrijkste gunsteling Cleander, een voormalige slaaf, die openlijk ambten verkocht. Zo verkocht hij het consulaat 25 maal in één jaar tijd!

Het begin van het einde voor Commodus
Een ernstig graantekort was het begin van het einde voor Commodus. Hij liet zich gewoon lynchen door een woeste meute om daarna zich te verschuilen. Hij verliet zijn schuilplaats om aan gladiatorengevechten deel te nemen. Heel wat Romeinen waren hierdoor geschokt! Hij werd regelmatig afgebeeld als de goddelijke held Hercules en eiste te worden vereerd als een god.

Na een brand in 191 besloot hij Rome te herbouwen als Commodus’ kolonie. Deze grootheidswaanzin leidde tot een complot van zijn naaste hovelingen. Zijn concubine, Marcia, gaf hem gif dat hij weliswaar dadelijk uitspuwde waarop een gladiator hem wurgde. De Senaat veroordeelde Commodus en noemde hem immoreler dan Nero.

Lees verder

• De Romeinse aquaducten: werking, techniek en problemen
• De gladiatoren tijdens het Romeinse Rijk
• Het ontstaan van Rome: mythe versus werkelijkheid
• Het Romeins leger: ontstaan, structuur en uitrusting
• Julius Caesar: opkomst, machtslust en politieke uitdagingen