Literatuurgeschiedenis: De Nederlandse historische roman

In Nederland nam in de Franse Tijd (1795-1813) de belangstelling voor het eigen verleden toe. Schrijvers van historische romans riepen een beeld op van een heldhaftig en rijk verleden. De schrijver Walter Scott wist tegemoet te komen aan de grote historische belangstelling van de lezers. Zijn historische romans vonden ook in Nederland navolging. De belangstelling voor gebeurtenissen in een ver verleden is nog niet verdwenen. Ook in de onze tijd geschreven historische romans genieten een zekere populariteit.

Herkomst historische romans

De historische romans komen voort uit de uit de achttiende eeuw stammende gothic novel (griezelromans). Deze romans speelden zich vaak af in vervallen middeleeuwse kastelen. In de negentiende eeuw verdiepten schrijvers zich serieuzer in de middeleeuwen en andere voorbije tijdperken. Zo ontstond de historische roman. De beschrijving van de historische achtergrond is in deze romans veel meer waarheidsgetrouw dan in de gothic novel, hoewel de middeleeuwen nog wel geromantiseerd wordt voorgesteld als een tijd van schone jonkvrouwen, dappere helden en spannende avonturen.

De historische romans van Walter Scott als lichtend voorbeeld

De schrijver Walter Scott (1771-1832) schreef een groot aantal historische romans, vaak spelend in de middeleeuwen. Hij wist het verleden levensecht te beschrijven, tot in de kleinste details. Lezers waardeerden zijn uitweidingen over zeden en gewoonten, kleding, interieurs en landschappen. De schrijver had ook, meer dan zijn voorgangers, belangstelling voor het leven van zigeuners, boeren en andere eenvoudige mensen. De lezer kon dus zowel in ridderhoven als in armoedige hutjes kijken. Bovendien wist Scott hoe je een spannend verhaal moest vertellen. Zijn boeken werden ook in Nederland een hype. Liefst 27 romans van Scott werden in het Nederlands vertaald.

Aernout Drost

De eerste 'moderne' Nederlandse historische roman, Hermingard van de Eikenterp(1832), werd geschreven door Aernout Drost (1808-1834). Drost besteedde, in navolging van Scott, veel aandacht aan de uitvoerige beschrijving van de plaats van handeling, en van zeden en gewoonten. Ook bij hem dus een verantwoorde weergave van het verleden. Opvallend is dat Drost met het verhaal zijn ideeën op religieus gebied wilde uitdragen. Hermingard, een Germaanse wees, laat zich in de Romeinse tijd tot het christendom bekeren. Drost wilde duidelijk maken dat volgens hem het Evangelisch geloof het enige ware geloof is.

Jacob van Lennep

De populairste schrijver van Nederlandse historische romans was Jacob van Lennep (1802-1868). Hij dankte zijn populariteit niet aan zijn historische kennis, of zijn beschrijvende passages. Bovendien nam hij het met de historische feiten vaak niet zo nauw. Hij wist zijn lezers vooral te amuseren door zijn vlotte en geestige stijl. Door het vrijwel ontbreken van beschrijvende passages heeft zijn eerste roman, De pleegzoon (1833),, meer vaart dan een werk van Scott. In de roman, die zich afspeelt tijdens de Tachtigjarige Oorlog, wordt veel gevochten en wordt de afkomst van de hoofdpersoon pas na talloze avonturen onthuld . De tweede historische roman van Jacob van Lennep, De roos van Dekema(1836), handelt over de strijd tussen Graaf Willem IV en de Friezen. In deze roman besteedt de schrijver, in navolging van Scott, wel veel aandacht aan de 'couleur locale'. Het is weer een spannende avonturenroman. Ook deze roman valt in de smaak bij zijn lezers. Zijn beste werk is ongetwijfeld Ferdinand Huyck (1840), waarin hij er met kennis van zaken in slaagt om de sfeer van de achttiende eeuw op te roepen. De roman trekt vanwege het spannende verhaal en de treffende sfeer veel lezers. Een uitgave van het boek met twintig gedetailleerde gravures wordt door de lezers zeer gewaardeerd.

Willem Oltmans

Willem Oltmans (1806-1854) dankte zijn populariteit aan zijn historische romans Het slot Loevestein in 1570 (1834) en De schaapherder(1838). Oltmans werd geïnspireerd door Van Speyk, die in 1831 zijn kanonneerboot liever samen met vriend en vijand de lucht liet invliegen, dan zich aan de Belgen over te geven. In zijn eerste historische roman, Het slot Loevestein in 1570, verdedigde Herman de Ruyter het slot Loevestein tegen een Spaanse overmacht. Ook hij gaf zich liever niet over. Hij ontstak het buskruit, waardoor hij samen met zijn vijanden het leven verloor.

A. L. G. Bosboom-Toussaint

De belangrijkste auteur van historische romans was mevrouw Anna Louisa Geertruida Bosboom-Toussaint ( 1812-1886). De Engelse schrijver Walter Scott was ook haar grote voorbeeld. Haar eerste historische roman, De graaf van Devonschire (1838), speelde zich af in Engeland tijdens de regeerperiode van Elizabeth I.. De vele spannende gebeurtenissen doen denken aan de boeken van Scott. Haar volgende roman, Het huis Lauernesse uit 1840, was ongetwijfeld haar beste historische roman, (en wellicht de beste historische roman uit de negentiende eeuw), die zich afspeelde in de tijd van de Hervorming. Een jonkvrouwe bekeerde zich tot het protestantisme. Omdat ze in het huwelijk wilde treden met haar katholieke verloofde leidde dit tot allerlei dramatische gebeurtenissen. Een ander hoogtepunt uit haar oeuvre was de roman Majoor Frans uit 1874, waarin ze haar kijk gaf op de vrouwenemancipatie.

Historische romans ook nu populair

Historische romans genieten ook in onze tijd een zekere populariteit. De lezers van nu hebben kennelijk weer belangstelling voor het verleden. Recente historische romans staan niet zelden vermeld op lijstjes met bestverkochte boeken, en auteurs van die romans winnen niet zelden een literaire prijs. Bekende auteurs van recente historische romans zijn onder andere Hella S. Haasse, Thomas Rosenboom en Arthur Japin.

Lees verder

• Lezen: het literaire leven in de negentiende eeuw
• Lezen: Lezers en hun boeken in de negentiende eeuw