De Vier Heemskinderen: Reinout en Roelandt

De sage van de Vier Heemskinderen was niet alleen beroemd in de Nederlanden en België maar ook in Frankrijk, Italië en Duitsland. De koene ridder Roelandt uit het 'Chanson de Roland' wordt in het Heemskinderen verhaal vaak in verband met de Heemskinderen genoemd, in het bijzonder met Reinout. Klopt dit ook?

Het verhaal van de vier Heemskinderen

De legende is een van de oudste opgetekende romans in de Nederlandse literatuurgeschiedenis, alhoewel het verhaal niet origineel Vlaams of Nederlands is. Een veel eerdere optekening ontstond via het Franse 'Chanson de Geste'. Het Chanson de Geste is een verzameling van een 80-tal Franse sagen en legenden uit de 8e en 9e eeuw, die pas later op schrift werden gesteld (tussen 1000-1150). In het chanson de Geste heten de avonturen van de Vier Heemskinderen: Renaud de Montauban en Les quatre fils de Aymon (de vier zoons van Aymon). In de Franse versie van de Vier Heemskinderen heten de vier broers Renaud de Montauban, Guichard, Allard and Richardet. De Nederlandse versie van het verhaal die als roman uitkwam in de 15e eeuw had uiteindelijk veel meer van een avonturen roman voor kinderen dan van een hoofse(=galante) middeleeuwse roman.

Het Roelantslied of le Chanson de Roland

Net zoals de oorspronkelijke Renout van Montalbaen, (en eigenlijk de eerdere Franse versie Renaud de Montauban) die als 'basis' diende voor het uiteindelijke volksverhaal van de Vier Heemskinderen in de Nederlanden is het Roelantslied anonieme bewerking van het Franse Chanson de Roland. De 'vertaling' (dat woord dient niet te letterlijk te worden genomen) dateert uit de 13e eeuw. De Franse originele versie is opgetekend tussen 1050—1150. De Middelnederlandse vertaling is helaas slechts fragmentarisch overgeleverd. Een volledige Nederlandse bewerking van de tekst,waarvan een gedeelte in proza is geschreven, verscheen aan het begin van de 16de eeuw in Antwerpen onder de titel 'Den droeflijken strijt opten berch van Roncevale, gedrukt door Willem Vorsterman.'

Het verhaal van Roelant in het kort:

Karel de Grote heeft 7 jaar lang gestreden tegen de Spaanse koning Milas. De neef, van Karel en tegelijkertijd zijn grootste kampioen Roelant krijgt van Karel als dank voor bewezen diensten het zwaard Durendal en de hoorn Olifant. Roelant's schoonvader Ganelon is hier heel jaloers over. Als Karel met zijn leger door de Pyreneeën trekt wordt de achterhoede van het leger in een hinderlaag gelokt, door verraad van Ganelon. Roelant en zijn vriend Olivier zitten daardoor in de val.

Roelant besluit te vechten, maar zijn de wijze Olivier wil Karel waarschuwen met Olifant, de speciale grote hoorn. De keizer zou hen dan kunnen ontzetten met zijn enorme legermacht. Roelant weigert op de hoorn te blazen tot de situatie hopeloos is.
Als Karel terugkeert vindt hij het lichaam van Roelant boven op Olifant en Durendal. Hij verneemt dat Ganelon verantwoordelijk is voor de slag en het verraad en Ganelon wordt gevierendeeld.

De plaatsing van Roelant in de geschiedenis

Het sterfjaar van Roelant 778

In 778 werd Karel de Grotes achterhoede bij Roncesvalles in Noord-Spanje door een handjevol Basken vanuit een hinderlaag overvallen. Het Roelantslied verhaalt de lotgevallen van Karel de Grotes neef, graaf Roelant, die als bevelhebber over de achterhoede het onderspit delft tegen een geweldige overmacht van Moorse troepen.

Historische feiten over Roelant

Er is helaas weinig feitelijk-historisch bekend over deze neef van Karel de Grote. Karel's moeder Bertrada van Laon was enig kind en vanuit die familiehoek kunnen dus geen neven worden verwacht.
  • Karel had wel een jongere zuster Gisela (geboren na 748) die een kind buiten een huwelijk baarde, die Roland de Chelles heette.
  • Binnen de bekende data zou Roelant dan nog maar een kind/tiener zijn geweest toen hij gedood werd bij Roncevalles.
  • Dat is niet in overeenstemming met het verhaal waarin Roelant een oudere veteraan lijkt te zijn. Aan de andere kant waren het geen tijden waarin een mens erg oud werd, zeker niet als er voortdurend gevochten werd op verre slagvelden.
  • Het is een bekend feit dat een epos zoals het Chanson de Roland telkens meer werd aangedikt en bij optekening na het jaar 1000 zullen vele details van de werkelijkheid na bijna 250 jaar makkelijk zijn vergeten.
  • De dochter van Roland de Chelles, Juliana, trouwde uiteindelijk met de koning van Ingelheim Charles-le-jeune, die een van de vele kinderen van Karel de Grote was.

Reinout's plaatsing in de geschiedenis

Omdat Reinout's moeder Aye op zijn allervroegst pas tussen 756 en 760 kan zijn uitgehuwelijkt geweest aan zijn vader Aymijn, de hertog van Dordogne, zal Reinout hooguit 18 jaar zijn geweest toen Roelant stierf in Roncevalles, waarschijnlijk jonger.
Het zou kunnen zijn dat Reinout Roland de Chelles aan het hof van Karel heeft ontmoet, die hoogstwaarschijnlijk een leeftijdsgenoot van Reinout was.

Het is onwaarschijnlijk dat Reinout de Roelant uit het Roelantslied heeft gekend, laat staan dat die Roelant enkele keren voor hem was en enkele keren tegen hem was om de eenvoudige reden dat de Roelant uit het Roelant'slied allang dood was.
Dan is hier duidelijk sprake van 'mixed identities': er bestond een wat eigenwijze bevelhebber die Roelant heette, die het leven liet in Roncevalles en er was sprake van een 'neef' met een luchtje eraan omdat zijn moeder de ongetrouwde zuster Gisela van Karel was.

Er is natuurlijk nog een mogelijkheid: dat de Roelant uit het Roelantslied de slag van Roncevalles in 778 overleefde zodat hij nog lange tijd dan weer bevriend was met Reinout en dan weer zijn vijand was. De mogelijkheid dat de Roelant in de Vier Heemskinderen niet de Roelant van Roncevalles was, maar wel de neef van de koning, Roland de Chelles is het grootst.

Lees verder

© 2011 - 2024 Hermesse, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Middeleeuwse literatuur: Karelromans of Frankische romansMiddeleeuwse literatuur: Karelromans of Frankische romansIn de middeleeuwen werden aan het Franse hof Frankische of Karelromans geschreven. Ze waren gebaseerd op het leven van d…
Franse literatuur in de middeleeuwen en de 17e eeuwFranse literatuur in de middeleeuwen en de 17e eeuwHet Frans is ontstaan uit het Latijn (le latin), maar het heeft ook invloeden uit het Keltisch (la langue celtique). Dez…
De ridderromans; middeleeuwse literatuurIn de literatuur van de middeleeuwen is het begrip 'ridderroman' een belangrijk verschijnsel. Bij de ridderromans onders…

Hoofse literatuurHoofse literatuurHoofse literatuur, met als belangrijkste wapenfeit de Arthurroman, is altijd geliefd gebleven. Het ontstond in de 12de e…
Wolfgang Amadeus MozartWolfgang Amadeus Mozart27 januari 1756 vond de geboorte plaats van een muzikaal genie; Wolfgang Amadeus Mozart. Zijn muziek wordt nog steeds me…
Bronnen en referenties
  • http://www.martijnwijngaards.nl/Roelantslied.htm
  • http://nl.wikipedia.org/wiki/Roelantslied
  • http://en.wikipedia.org/wiki/The_four_sons_of_Aymon
  • In 778 werd Karel de Grotes achterhoede bij Roncesvalles in Noord-Spanje door een handjevol Basken vanuit een hinderlaag overvallen.
  • http://nl.wikipedia.org/wiki/Bertrada_van_Laon
  • http://www.worldroots.com/ged/pomer/dat180.html#0 Rowlant de Chelles fils de Gisella abbess.
  • http://www.worldroots.com/ged/pomer/dat118.html#1 Juliana de Chelles mariage Charles-le-jeune
  • http://en.wikipedia.org/wiki/Gisela,_Abbess_of_Chelles
Hermesse (125 artikelen)
Laatste update: 01-07-2011
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Geschiedenis
Bronnen en referenties: 8
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.