De Vier Heemskinderen: het Franse verhaal

De Nederlandse versie van het verhaal van de vier Heemskinderen is in de loop der tijden een volksroman geworden. Het verhaal van: les Quatre Fils de Aymon blijkt meer een sprookje te zijn. Een vergelijking.

De Vier Heemskinderen

De Nederlandse versie van het verhaal van de Vier Heemskinderen is afkomstig van een fragmentarisch gedicht van 2000 regels, dat in de loop der eeuwen werd 'omgebouwd' tot een heldenroman, waarin vooral de jongste zoon Reinout een prominente rol speelde naast zijn drie broers Ritsaert, Writsaert en Adelheart. Ook na de publicatie van de roman (in proza) in 1490 ontstonden er nog afwijkende versies.

Chanson de Geste: Les Quatre Fils de Aymon

Het Franse verhaal is een onderdeel van de 'Chanson de Geste,' een verzameling van ongeveer 80 hoofse ridderverhalen in dichtvorm. De verhalen over de Heemskinderen worden verteld in het sprookjesachtige 'Les Quatre fils de Aymon' en het heldhaftigere 'Renaud de Montauban. Les Quatre Fils de Aymon is een relatief klein verhaal, vooral als het vergeleken wordt met de uitgebreide sage van Renaud de Montauban. Verondersteld wordt dat het verhaal stamt uit de 9e eeuw, zoals zo vele verhalen en gedichten uit het 'Chanson de Geste.'

Het verhaal in Les Quatre Fils de Aymon

Aymon, de hertog van de Dordogne heeft jarenlang gevochten tegen de Sarracenen (Moren), maar de keizer, die Karel met de bloemenbaard wordt genoemde (Charles avec la barbe fleurie) beloont hem nauwelijks voor zijn goede diensten.
Aymon heeft vijf kinderen: Renaud, de oudste, Guichard de (kunst)schilder, Alard de dichter en zanger, Richardet bij wiens geboorte zijn moeder de vrome Crysalinde het leven heeft gelaten en de zuster Brandamante.

Op een dag wil Renaud graag de wereld intrekken, maar de paarden van zijn vader Aymon zijn allemaal oud en aftands. Als hij zich hierover beklaagt, wat Aymon zich erg aantrekt want de tranen rollen in zijn grijze baard, verschijnt er een fee die Orlan heet, die Renaud de opdracht geeft om een paard op de zuidelijke muur van het kasteel in Albi te schilderen. Guichard tekent een enorm paard op de muur met een zwart kohl-potlood en het paard komt tot leven.

De vier broers trekken met het paard, dat ze Bayard noemen, door heel Frankrijk om goede daden te doen. Al gauw hoort Karel van zijn neef Roland over de vier broers op hun grote paard. Als hij zijn bewondering erover uitspreekt fluistert de kwaadaardige Ganelon hem in het oor, dat zo'n paard toch veel geschikter zou zijn voor een keizer. Karel laat de vier broers naar zijn hof in Parijs komen en organiseert een wedstrijd om te zien of het waar is wat er over het wonderpaard wordt verteld. Hij wil het paard graag in zijn eigen bezit hebben en als Renaud de wedstrijd op Bayard wint zegt de keizer dat hij en zijn broers allemaal paarden uit zijn eigen stallen mogen uitzoeken. Als hij dan vertelt dat ze Bayard dan wel bij hem achter moeten laten ontsteekt Renaud in woede.

Na een zwaardgevecht ontsnappen de broers op Bayard maar ze worden in een stad in de Languedoc in het nauw gebracht: ze vluchten een straat in met een grote muur, terwijl ze alle ridders van Karel op hun hielen hebben. In paniek roepen de broers de fee Orlan aan. Bayard springt in de muur en de Vier worden nooit meer terug gezien.

Bij naam genoemde personen in 'Les Quatre Fils de Aymon'

Ganelon De naam Ganelon wordt ook genoemd in de Nederlandse versie van de Vier Heemskinderen. In het Roelantslied verraadt Ganelon het leger van Karel de Grote aan de Saracenen. (Slag bij Roncevalles 778). Volgens een gedicht uit het Chanson de Geste is hij getrouwd met een zuster van Karel de Grote en is Roland zijn schoonzoon. In het Vier Heemskinderen verhaal speelt hij ook een verradersrol. In het Vier Heemskinderen verhaal is het Aymijn die getrouwd is met Aye, een zuster van Karel de Grote. In canto XXXII van de 'De goddelijke komedie' (La Divina Comedia van Dante Alleghieri) wordt Ganelon aangetroffen in het diepst van de hel waar hij met meerdere verraders tot hun hoofd ingegraven ligt in de Cocytus, een rivier in Hades.

Roland

De naam Roland duikt telkens op in alle Heemskinderen verhalen. Hij speelt in Les Quatre Fils de Aymon geen specifieke heldenrol. Hij wordt de 'neveu' = neef van Karel de Grote genoemd (in de verhouding oom-neef). Eerder hadden we al vast gesteld dat Roland de Chelles de 'onechte' zoon was van Gisela de Chelles, Karel's jongere zuster die later abdis werd. Ganelon is derhalve in Les Quatre Fils aan Gisela geplakt, hoewel ze altijd ongehuwd bleef in werkelijkheid. Vaak wordt de lijn gelegd naar de Roelant uit het Roelantslied, maar dat lijkt historisch-technisch niet mogelijk.

Crysalinde

De moeder van de vier broers heette volgens deze sage Crysalinde, van wie wordt verondersteld dat ze zeer vroom was. Ze overleed bij de geboorte van Richardet, de jongste. Dit is niet in overeenstemming met het Nederlandse verhaal waar Aye, de zuster van Karel en de vrouw van Aymijn vaak sussend optreedt als er weer iets misgaat tussen haar zoons en Karel. De naam Crysalinde is uniek te noemen: er zijn geen verwijzingen naar de betekenis of iets dergelijks.

Brandamante

In Les Quatre Fils en in Renaud de Montauban komt de zuster Bradamante voor. In de Vier Heemskinderen ontbreekt ze totaal. Brandamante is de zuster van de Italiaanse held Rinaldo,en een van de heldinnen in Orlando Innamorato geschreven door Matteo Maria Boiardo en in Orlando Furioso door Ludovico Ariosto . Er is controverse in de literatuur of Rinaldo dezelfde is als Renaud de Montauban.

La Dame de Puy Guillaume et le Baron de Thiers

Deze namen: Puy Guillaume en Thiers zijn bestaand. Beide liggen in de Auvergne, dicht bij elkaar.

Tancrede de Vezelay

Vezelay is een bestaande stad in Frankrijk. Tancrede de Vezelay wordt in verband gebracht in de overlevering met Excalibur het wonder zwaard van koning Arthur.

Conclusie

Het verhaal van Les Quatre Fils de Aymon is te beschouwen als een deel van de uitgebreide 'Renaud de Montauban,' dat een sprookjesachtig eigen leven is gaan leiden. Het kan gezien worden als het eerste deel van de Vier Heemskinderen over de eerste hoofdstukken. Het verhaal beslaat hooguit twee jaar uit de lange andere geschiedenis van de Vier Heemskinderen.

Lees verder

• De Vier Heemskinderen: de Nederlandse legende
• De Vier Heemskinderen: de historische feiten
• De Vier Heemskinderen: Reinout en Roelandt