Gereformeerden - ook in Amerika en Canada

De Afscheiding van 1834 onder leiding van Hendrik De Cock begon in Ulrum (Noordwest-Groningen) - het begin van alle kerken die zich in onze tijd gereformeerd noemen (of noemden). Deze orthodox-gereformeerde kerkelijke beweging wilde de Nederlandse hervormde volkskerk terugbrengen tot de 'Kerk van Dordt', dat is de heersende, gereformeerde kerk van vóór de Franse tijd (waarvan de leer en ordening was vastgesteld op de synode van Dordrecht 1618-1619). Na Ulrum verbreidde de beweging zich snel in heel Nederland. Daarna volgde het buitenland, vooral de emigratielanden: de Verenigde Staten, Zuid-Afrika, Canada en later Australië.

Nationaal

De Afscheiding begon dus in Ulrum, in oktober 1834. Nog datzelfde jaar volgden in de provincie Groningen: Groningen (stad); in Drenthe: Smilde en Assen; in Zuid-Holland: Middelharnis en Gouda; in Noord-Brabant: Genderen.
In 1835 volgden: in de provincie Groningen: Appingedam, Delfzijl, Ezinge, Garrelsweer, Grootegast, Hellum, Hoogezand-Sappemeer, Leens, Onstwedde, Spijk, Stadskanaal, Thesinge, Uithuizen, Uithuizermeeden, Veendam, Warffum, Westerwijtwerd, Wildervank, Wirdum, 't Zandt; in Drenthe: Dwingelo, Meppel, Ruinerwold-Koekange en Hoogeveen; in Friesland: Blija, Bolsward, Kortehemmen, Burum, Drogeham, Ferwerd, Harlingen, Leeuwarden, Marrum, Minnertsga, Sexbierum, Sneek; in Overijssel: Dalfsen, Genemuiden, Kampen, Rouveen, Steenwijk, Zalk, Zwolle; in Gelderland : Apeldoorn, Beekbergen, Gameren, Hattem, Heerde, Poederoijen, Tricht, Voorst, Vuren; in Noord-Brabant: Almkerk, Klundert, Nieuwendijk, Veen, Vrijhoeve; in Utrecht: Oud-loosdrecht, Utrecht (stad) en Zeist; in Zuid-Holland: Bodegraven, Dordrecht, Gorinchem, Langerak, Leerdam, Noordwijk aan Zee, Rotterdam; in Noord-Holland:Amsterdam.

En dat ging zo verder in de jaren na 1835. J.S. van Weerden geeft in zijn boek over de Afscheiding Spanningen en Konflikten de percentages gereformeerden en hervormden in Noord-Groningen, op basis van de volkstelling van 1849 - de eerste volkstelling waaruit op te maken valt hoeveel 'Christelijk Afgescheidenen' er waren. 12,8 % van de bevolking van Noord-Groningen bleek tot die kerkelijke bevolkingsgroep te behoren. De hervormden haalden toen 80,7 %.; in 1869 waren de percentages 18,9% - 73,2%; in 1899: 31,9% - 59,0%.

De gereformeerden: aantallen en invloed

Voor Nederland als geheel geeft, wat betreft de verhouding hervormd - gereformeerd, de Encyclopedie van het Christendom (1955) de volgende percentages: in 1849 was1,3 % gereformeerd en 54,6 % hervormd. In 1909 was dat: 9,4% gereformeerd en 44,9 % hervormd. En 1947: 9,2% gereformeerd en 31,1% hervormd.

We kunnen dus stellen dat de kerkelijke beweging der Afscheiding na het begin in Ulrum in 1834 qua aantal aanhangers wel flink toenam, maar toch altijd een minderheid is gebleven ten opzichte van het aantal hervormden. Wel was in verhouding de invloed op het politieke en maatschappelijke leven van de gereformeerden groot. (Denk aan de rol die gereformeerde ARPartij in haar bestaan speelde in de politiek en het landsbestuur, denk met name aan voormannen als A. Kuyper en H. Colijn).

Verdeeldheid

We moeten bij bovenstaande percentages bedenken dat onder 'gereformeerd' alle soorten samengevoeg zijn. Zo lijkt het of de gereformeerden één blok vormden. Niets is echter minder waar. Al spoedig bleken er verschillende inzichten ten aanzien van geloof, leer en kerkeninrichting te bestaan. Dit leidde tot onenigheden en ten gevolge daarvan op den duur tot afscheidingen binnen de groep der afgescheidenen. Zo ontstonden er niet alleen aparte, van elkaar gescheiden gereformeerde kerkgenootschappen, maar ook, vaak parallel daaraan, gescheiden van elkaar opererende politieke en maatschappelijke organisaties op gereformeerde grondslag.

Internationaal

Net zo goed als de Afscheiding niet tot Ulrum beperkt bleef, bleef zij ook niet tot Nederland beperkt. De internationale verspreiding heeft in de 19e eeuw en ook later vooral plaats gevonden door emigratie van afgescheidenen. Natuurlijk hebben in de loop der jaren afgescheidenen / gereformeerden zich gevestigd in vele landen, over de hele wereld. Maar in verhouding is dat toch vooral het geval geweest in de bekende emigratielanden Amerika, Zuid-Afrika, Canada en later ook Australië. Daar hebben zij hun eigen, gereformeerde kerken gesticht en daarbij vaak ook scholen en andere instellingen. Zo ontstond er in die landen een gereformeerde cultuur, met de bijbehorende instituten, vergelijkbaar met die in het land van oorsprong, Nederland. Dat alles is blijven bestaan en heeft zich ontwikkeld, door de jaren heen.

Amerika - ds. H.P. Scholte

Nu eerst weer terug naar het begin: 1834 in Ulrum. Ds. H.de Cock dus. Zeker, maar ook ds. H.P. Scholte moet dan genoemd worden. (Om vergissingen te voorkomen: de Scholtestraat in Ulrum is niet naar hem genoemd, maar naar een naamgenoot H. Scholte, die van 1878-1913 onderwijzer was in Ulrum en z’n sporen heeft verdiend, ook buiten Ulrum, op onderwijsgebied.) Sommigen beweren dat ds. Scholte, hervormd predikant te Genderen en Doeveren, de laatste zet heeft gegeven in Ulrum om het ingrijpende besluit te nemen, over te gaan tot de daad der Afscheiding. Die opvatting past inderdaad helemaal bij het beeld dat van ds. Scholte bestaat. Zoals in het gelinkte artikel staat:
“H. P. Scholte was uitgesproken rechtzinnig en bovendien eigenzinnig, zeker wat de kerkelijke organisatie betreft. Hij trok zich weinig aan van de hogere bestuursorganen; voor hem telde alleen de plaatselijke kerk. Hij was dan ook volstrekt solidair met zijn collega ds. Hendrik de Cock in het Noord-Groningse Ulrum die, even rechtzinnig, samen met zijn kerkenraad lijnrecht tegenover het hervormd kerkbestuur was komen te staan."
In 1834 ging Scholte naar zijn collega in Ulrum en in oktober van dat jaar vond in Ulrum onder leiding van De Cock de eerste Afscheiding van de Hervormde Kerk plaats.
Niet lang na Ulrum volgde de kerk van Genderen en Doeveren.

Pella

In 1847 vertrokken ds.Scholte en zevenhonderd volgelingen naar Noord-Amerika. Scholte stichtte er in Iowa de nederzetting Pella. Hier wilde de dominee zijn ideaal realiseren: de vorming van een vrije, gereformeerde samenleving.
Scholte was dus een eigenzinnig heer, bovendien was hij welgesteld. Hij was dus in twee opzichten een onafhankelijke persoonlijkheid: hij had zijn eigen, soms nogal aparte opvattingen, ook in godsdienstig opzicht, en was daar onverzettelijk in. Dat soort mensen komt altijd snel in conflict met de omgeving waarin ze verkeren; Scholte ook. Op den duur ging hij weer z’n eigen gang. En hij kon zich dat in financieel opzicht ook veroorloven: hij was financieel onafhankelijk.

Hoe het ook zij, ds. Scholte stichtte dus een nederzetting van Nederlandse gereformeerden in Pella en hielp ook financieel om de zaak daar van de grond te tillen. Het werd de moederkolonie voor een aantal nederzettingen, onder andere Orange City (ook in Iowa).
Als een van de eerste gebouwen werd in die nederzettingen natuurlijk een kerk gebouwd. Tegenwoordig is Pella een stadje met plm. 10.000 inwoners met allang niet meer één gereformeerde kerk. In tegendeel, er zijn nu – zo lezen we in een artikel op het internet - 17 godsdienstige genootschappen, waarvan 9 van Nederlands-Calvinistische richting (!)

Amerika - ds. Van Raalte

In dezelfde tijd als Scholte vertrok een andere afgescheiden predikant naar Amerika: ds. A.C. van Raalte. Hij was de voorman van de Afscheiding in Overijssel en Drenthe . Met hem emigreerden dan ook veel gezinnen uit die provincies naar de Nieuwe Wereld.
Ruim 100 mensen gingen in Rotterdam aan boord van het Amerikaanse schip “The Southener”, in september 1846. Toen ze in New-York aankwamen stond de winter voor de deur. Ds. Van Raalte ging op verkenning uit en in februari 1847 vertrok een voorhoede van mannen in ossensleden naar het beloofde land: het oerwoud ten oosten van Lake Michigan.
Eerst velden de kolonisten een groot aantal zware bomen waarmee blokhutten werden gebouwd. Het was een zwaar bestaan daar in de wildernis. Maar ze zetten door en zo verrees daar, niet ver van Lake Michigan, het begin van een nieuwe stad: Holland.

Na deze groep afgescheidenen volgden er meer, afkomstig uit diverse Nederlandse provincies. Welke provincies dat waren blijkt wel uit de namen van de nederzettingen die ze stichtten: Zeeland, Vriesland, Drenthe, Overijssel, Graafschap (met landverhuizers afkomstig uit het graafschap Bentheim). Ook was er een dorp dat Groningen genoemd werd; het ontwikkelde zich tot centrum van houthandel.
In deze nederzettingen maakte de kerk en daarmee het kerkbestuur de dienst uit. Pas later kwam er, naast het kerkelijk, een apart burgerlijk bestuur. Wie nu, bijvoorbeeld via Google-maps, Holland opzoekt, ontdekt vele Nederlandse namen. Zo is er bijvoorbeeld een Huizinga avenue.
Als we Holland noemen kunnen we niet voorbijgaan aan een door Nederlanders gestichte school: Hope College, waarmee het plaatselijke Theological Seminary is verbonden en waarvan het Van Raalte Institute deel uitmaakt.

Grand Rapids

Plm. 40 km ten noordoosten van Holland ligt Grand Rapids. Het ontwikkelde zich in de 19e eeuw tot het grotere bestuurlijke centrum van de regio. Ook hier volop namen die herinneren aan Nederlandse wortels. In veel gevallen hangt dat samen met de emigratie van afgescheidenen. Maar let wel: niet alleen afgescheidenen emigreerden. Dat deden hervormden, katholieken enzovoort ook. Maar verhoudingsgewijs, gemeten naar de omvang van de groepen in Nederland, was het aantal afgescheidenen opvallend groot.

Hervormden en gereformeerden in Amerika en Canada

Emigratie is een moeizame, ingrijpende onderneming. Nu, en toen helemaal. Bovendien waren de meeste landverhuizers in het midden van de 19e eeuw eenvoudige, vaak weinig bemiddelde mensen. Gelukkig voor hen waren er (kerkelijke) instanties die hen bijstonden; hier, in Nederland, bij de voorbereidingen en daar, in Amerika, waren er geloofsgenoten die hielpen en gastvrijheid verleenden. De afgescheidenen ondervonden veel steun van de in 1628 door Nederlanders gestichte Reformed Church of Amerika. 1628… met andere woorden, dat betrof in de terminologie van hun geloofsgenoten in Nederland, hervormde kerken. Dus al spoedig gingen veel ‘gereformeerden’ in Amerika weer met ‘hervormden’ naar dezelfde kerk…
Dat kon natuurlijk niet goed gaan, te meer omdat er zowel door de ’hervormden’ als de ‘gereformeerden’ in Amerika (vaak hechte) banden onderhouden werden met de moederkerken in Nederland. Zo ontstonden er ook in Amerika spoedig ‘afgescheiden kerken’. Waarbij ook binnen de afgescheiden kerken zelf in Amerika in de loop der tijd, net als in Nederland, weer verschillende richtingen ontstonden.

Juist ook door de term ‘reformed’ (wat zowel met ‘hervormd’ als ‘gereformeerd’ vertaald kan worden), is het een moeizame zaak om de verschillende calvinistische kerkgenootschappen in Amerika (en Canada) te vergelijken met de Nederlandse kerken.
Over ’t algemeen kun je zeggen dat de huidige Reformed Churches of America (RCA) ‘hervormde’ kerken en de Christian Reformed Churches (CRC) ‘gereformeerde’ kerken zijn.

We gaan niet proberen dat allemaal op een rijtje te zetten. En dat is ook niet nodig in het kader van dit artikel. We kunnen stellen dat er in de loop der jaren een bloeiende Nederlandse gemeenschap is ontstaan in het gebied rond de Grote Meren, met eigen kranten, verzekeringsmaatschappijen, scholen, banken, enzovoort. Wat de kerken betreft: in Grand Rapids treffen we onder andere aan: Netherlands Reformed Congregations, een Free Reformed Church en een Reformed Church of Amerika. En er is Calvin College, opgericht in 1876 en verbonden met de CRC (zoals het Hope college in Holland verbonden is met de RCA). Er zijn daar ongeveer 4200 studenten en 315 medewerkers in de academische staf. Ook verbonden met de CRC zijn Dordt College en Kuyper College (genoemd naar Dr. Abraham Kuyper, de leider van de tweede orthodoxe uittocht uit de NHkerk, de Doleantie van 1886)
In Chicago trouwens - ook aan Lake Michigan - vestigden zich nogal wat afgescheidenen, waaronder relatief veel Groningers.

Canada

Ook naar Canada emigreerden veel Nederlanders, met name na de Tweede Wereldoorlog. Onder hen ook tal van gereformeerden. Ze vestigden zich met name in de provincies Alberta en Ontario.
De eerste gereformeerde emigranten uit Nederland vestigden zich rond 1905 in het zuiden van Alberta. Kerkelijk vielen ze onder de dichtstbijzijnde CRC in Amerika, 650 km verderop in Montana(!) Met de groei van het aantal gereformeerden in Alberta groeide daar het aantal kerken, maar men bleef organisatorisch verbonden met de CRC in Amerika.
Later vestigden zich ook gereformeerden in Ontario. (Nogmaals, we noemen in dit artikel speciaal de gereformeerden omdat we het hier hebben over een internationaal aspect van de Afscheiding, maar dat neemt natuurlijk niet weg dat ook de nodige hervormden en aanhangers van andere kerkgenootschappen en niet-kerkelijken emigreerden naar de genoemde plaatsen.)

Na de Tweede Wereldoorlog, toen het aantal Nederlandse gereformeerden zo sterk toenam in Canada, werd door de CRC in Canada een emigratiecommissie in het leven geroepen die de geloofsgenoten (en anderen) uit het verre land door middel van veldwerkers (fieldmen) ging helpen bij het vinden hun weg in het nieuwe vaderland. En het aantal CRC-kerken groeide. In 1960 waren er al 31 in Alberta, 89 in Ontario en 22 in British-Columbia. Totaal hadden die kerken in Canada in 1960 60.000 leden. En daarnaast zijn er ook in dat land dan nog de leden van de RCA-kerken, die voor een deel ook hun wortels in de Afscheiding hebben.

Lees verder

• Gereformeerden - wereldwijd
• Afscheiding in Ulrum o.l.v. ds. H. de Cock, 1834
• Gereformeerden onder het kruis - bevindelijk en gereformeerd
• Geschiedenis van drie gereformeerde kerken en PKN in Ulrum
• Hendrik de Cock - Fietsknooppuntenroute