Rome: De triomfboog van Titus

De triomfboog van Titus (of Boog van Titus) is een fraai bewaard gebleven voorbeeld van een triomfboog uit de antieke oudheid. Triomfbogen werden opgericht om een Romeinse veldheer die een belangrijke overwinning had behaald te eren. Een belangrijke overwinning was ook een aanleiding om een triomftocht over de Via Sacra te houden. Reliëfs in de doorgang van de triomfboog van Titus geven een levendig beeld van een in 71 gehouden triomftocht, ter ere van het feit dat Titus een opstand van de Joden in Jeruzalem had neergeslagen.

De triomfboog als propagandamiddel

De triomfboog is een Romeinse uitvinding, hoewel toegangen tot steden al eerder werden verfraaid door onder andere de Assyriërs, de Babyloniërs en de Etrusken. Een door Etrusken gebouwde monumentale toegangspoort tot de stad Perugia uit de tweede eeuw na Christus is bewaard gebleven. De Romeinse triomfbogen hoeven echter niet te dienen als toegangspoort tot een stad of een forum (het centrale marktplein in een Romeinse stad). De functie van de Romeinse triomfbogen is propagandistisch. Het is een eerbetoon aan een Romeinse legeraanvoerder (vaak een keizer) die een belangrijke overwinning heeft behaald. Zo kon men hun verdiensten voor het keizerrijk tot uiting brengen.

Al in de tweede eeuw voor Christus werd in Rome een triomfboog gebouwd van Carthaagse oorlogsbuit, zo blijkt uit een vroege vermelding. In 19 voor Christus werd er een triomfboog gebouwd om de overwinning van keizer Augustus op de Parthen te vieren, zo blijkt uit afbeeldingen op oude munten. Die triomfboog had een vorm die we ook zien bij later gebouwde triomfbogen: een rechthoekig blok met een van boven ronde opening, omlijst met pilasters (niet vrijstaande tegen een muur geplaatste pilaren), met boven de opening het attiek (het zware, rechthoekige deel van een zuil) met een inscriptie.

De oprichting van de triomfboog van Titus

De triomfboog van Titus (of Boog van Titus) werd na zijn dood in 81 opgericht door keizer Domitianus, zijn broer en opvolger. Titus had als jonge legeraanvoerder in 70 na Christus de opstand van de Joden in Palestina onderdrukt. Hij wist de Romeinse heerschappij te herstellen. Als eerbetoon kreeg hij samen met zijn vader Vespasianus, de keizer die de opdracht gaf tot de bouw van het Colosseum, in 71 een triomftocht over de Via Sacra (de Heilige weg) aangeboden door de Senaat. De reliëfs in de na 81 gebouwde triomfboog herinneren aan die gebeurtenis. De triomfboog van Titus bevindt zich nog steeds op de plaats van oprichting, de Via Sacra waarlangs processies en triomftochten werden gehouden, met het Capitool als eindpunt. De plaats van de triomfboog is niet toevallig. Hij staat niet ver van het Colosseum en van het paleis van de Flavische keizers, de keizerlijke dynastie waartoe Titus en zijn vader Vespasianus behoorden.

Gebruikte materialen, afmetingen en inscriptie

De boog van Titus is gebouwd van baksteen en mortel (een soort beton), en is geheel bekleed met honingkleurig marmer dat afkomstig is uit een gebergte in de buurt van Athene.

De hoogte van de triomfboog van Titus (tot de bovenzijde van het attiek) is circa 20 meter. De van boven ronde opening is 14,4 meter hoog, 14,04 meter breed en 6,20 meter diep.

De inscriptie in fraaie, oorspronkelijk vergulde letters luidt: 'De Senaat en het volk van Rome aan de Vergoddelijkte Titus, zoon van de Vergoddelijkte Vespasianus'.

De reliëfs op de triomfboog van Titus

In de binnenzijde van de triomfboog bevinden zich twee reliëfs. Ze geven beide een weergave van de triomftocht van Titus en zijn vader Vespasianus in 71.

Het reliëf op de binnenzijde van de noordelijke pijler
Op dit reliëf zien we Titus afgebeeld als overwinnaar. Hij staat, gekleed in militair tuniek met daarover een toga, in zijn door vier paarden getrokken strijdwagen, met achter hem Victoria (de godin van de overwinning), die een lauwerkrans boven zijn hoofd houdt. Figuren die de vierspan omringen zijn Virtus (deugd) en Hortus (eer), de goede eigenschappen van de keizer. Roma, de vrouwelijke personificatie van Rome, leidt het vierspan. Achter het vierspan lopen de lijfwachten van Titus. Het reliëf heeft de tijd niet ongeschonden doorstaan, zo blijkt uit het beschadigde gezicht en de verdwenen arm van Titus. Desondanks geeft het reliëf een levendig beeld van zijn zegetocht.

Het reliëf op de binnenzijde van de zuidelijke pijler
Op dit reliëf is keizer Vespasianus, de vader van Titus, afgebeeld als aanvoerder van een groep soldaten die buitgemaakte tempelschatten uit Jeruzalem met zich meevoeren. Tot hun oorlogsbuit behoort een zevenarmige kandelaar, gouden blazoenen en een tafel met gewijd vaatwerk, afkomstig uit de tempel in Jeruzalem. De groep staat voor een triomfboog, gereed om de stad binnen te trekken. Enkele soldaten dragen een rechthoekig bord, met een beschrijving van de belangrijkste gebeurtenissen tijdens de veldtocht.

Het reliëf in het centrale vlak bovenin het gewelf

Een derde reliëf bevindt zich bovenin het gewelf van de doorgang. Dit kleine reliëf is een afbeelding van de overleden keizer Titus. Getoond wordt zijn apotheose (zijn verheffing tot de rang van God). De staande afgebeelde Titus wordt op de rug van een enorme adelaar ten hemel gevoerd.

Vernieuwingen in de uitvoering van de reliëfs

De uitwerking van de Romeinse reliëfs in de doorgang van de triomfboog van Titus vertoont, vergeleken met de oudere Griekse reliëfs, een aantal opmerkelijke vernieuwingen. Zo zijn in de Romeinse reliëfs de afgebeelde allegorische personen (bijvoorbeeld de godin Victoria) niet strikt gescheiden van de afgebeelde personen van vlees en bloed. Bovendien hebben de de Romeinse reliëfs een bijna lege achtergrond. Vernieuwend is ook het streven is ook het streven naar een realistische voorstelling, door op de voorgrond staande figuren in hoger reliëf uit te beelden dan figuren op de achtergrond. De stoet op de Romeinse reliëfs lijkt door het uithakken van figuren en het boven elkaar plaatsen van enkele hoofden in beweging te komen. De oude Griekse reliëfs, gekenmerkt door hun geïdealiseerde voorstelling en verstilde werkelijkheid, zijn dus door de Romeinen ingrijpend vernieuwd. Romeinse reliëfs kenmerken zich door voorstellingen met een illusie van realisme en van levendigheid.

Een gerestaureerde triomfboog

De triomfboog van Titus is een fraaiste voorbeelden van de tijdens het Romeinse Rijk gebouwde triomfbogen. In de vierde eeuw na Christus stonden er in heel Rome 36 triomfbogen. Nu staan er nog drie op de Via Sacra.

De triomfboog van Titus verkeert in goede staat dankzij paus Pius VII, die in 1821 opdracht gaf om de triomfboog te restaureren. De reparatie werd uitgevoerd door de architect Guiseppe Verdi. Een inscriptie uit 1823 herinnert aan die restauratie.

Lees verder

• Rome: Zuil van Trajanus, voorbeeld keizerlijke propaganda
• Rome: het Colosseum, voorbeeld van antieke bouwkunst
• Rome: het ruiterstandbeeld van Marcus Aurelius
• Rome: de beroemde Trevifontein