Schilders 17e eeuw: Jacob van Ruisdael (1628-1682)

De bekende landschapsschilder Jacob van Ruisdael heeft wel 700 schilderijen vervaardigd. Hij herhaalde vaste beelden zoals bergen, watervallen, stranden en duinen, zandgronden en korenvelden, molens, zeegezichten en winterlandschappen. Zijn schilderijen hebben vaak een laag gezichtspunt. Er steekt doorgaans iets tegen de achtergrond af. Hij schilderde zijn schilderijen doorgaans op een donkere achtergrond. Daarom hebben zijn schilderijen vaak donkere tinten.

Jacob van Ruisdael (1828-1882)

De landschapsschilder Jacob van Ruisdael wordt wel beschouwd als de grootste Nederlandse landschapsschilder uit de zeventiende eeuw. Hij was afkomstig uit een schildersfamilie. Zijn vader was schilder en zijn oom was de bekende landschapsschilder Salomon van Ruisdael (1600-1670).

De eerste schilderijen van Jacob van Ruisdael dateren uit 1746. Deze landschapsschilder uit de tweede generatie heeft circa 700 schilderijen vervaardigd. Landschapsschilders van de tweede generatie legden de horizon laag. Bovendien werd de weergave van mensen steeds meer vervangen door de weergave van natuurverschijnselen zoals een zonsondergang, een sneeuwstorm, een door de maan belichte rivier bij nacht en woeste wolkenpartijen.

Landschapsschilder van schijnbaar realistische landschappen

De schilderijen van Jacob van Ruisdael lijken realistisch. Het vertrouwde duin- en rivierlandschap staat centraal. De zandgronden, de bomen en de samengepakte wol; en zijn heel natuurlijk weergegeven. Op sommige schilderijen kunnen zelfs bepaalde boomsoorten worden onderscheiden. Het zijn echter geen realistische landschappen, want Ruisdael voegt aan het vertrouwde en herkenbare landschap een gevoel voor het dramatische, indrukwekkende en onheilspellende toe. Met gezochte lichteffecten en dramatische luchten creëert hij, in een indrukwekkende en uitgebalanceerde compositie, een bewogen, romantisch en kleurrijk beeld van het landschap.

Twee soorten landschappen

In de jaren zestig van de zeventiende eeuw borduurt Ruisdael voort op de duinlandschappen en rivierlandschappen die werden vervaardigd door landschapsschilders uit de eerste helt van de zeventiende eeuw. Hij schildert landschappen die de weidsheid van het Nederlandse landschap tonen, zoals zijn bekende 'Haarlempjes' (schilderijen van een aan de horizon gelegen Haarlem). Bovendien vervaardigt hij landschappen die de wildbeboste en ongeciviliseerde kant van de natuur tonen, zoals zijn schilderijen van het kasteel in Bentheim.

Landschap met korenveld

Zijn schilderijen van landschappen met een korenveld de weidsheid van het Nederlandse landschap. Doorgaans zijn er weinig mensen in het landschap aanwezig. Het weergeven van een exacte geografische locatie is niet het belangrijkste. In deze schilderijen worden de natuurkrachten en natuurverschijnselen getoond in relatie tot het rijpe korenveld. Een indrukwekkende wolkenpartij met geweldige wolkenformaties verheft zich boven het landschap. De donkere wolken duiden op een naderend onweer- of regenfront. Bovendien geven ze een suggestie van de dreiging die het front heeft voor het korenveld.

Zijn landschappen met een korenveld zijn zorgvuldig geconstrueerde composities. Met zijn kleur- en lichteffecten weet van Ruisdael een grote dramatische zeggingskracht te bereiken. De nietige mens wordt getoond in het aanschijn van de natuurkrachten.

Landschap met het kasteel Bentheim

Jacob van Ruisdael heeft het kasteel van Bentheim ongetwijfeld gezien tijdens een reis die hij in 1650 samen met de landschapsschilder Nicoalaes Berchem maakte in het Duits-Nederlandse grensgebied. Hij maakte toen van het kasteel een aantal schetsen. Hij vervaardigde diverse schilderijen van het kasteel. In die schilderijen beeldt hij het woeste, uitheemse landschap uit, met vervaarlijke rotsen en overweldigende bergpartijen. Het kasteel wordt, in verhouding tot het landschap, te groot weergegeven. In combinatie met de indrukwekkende wolkenformaties maakt het schilderij Gezicht op kasteel Bentheim uit 1653 een majestueuze en dramatische indruk. De schilder toont de toeschouwer een romantisch geïdealiseerd beeld van het landschap in een indrukwekkende compositie.

Lees verder

• Schilderkunst 17e eeuw: landschapsschilderkunst