WO II: Stanislaw (Shlomo) Szmajzner

WO II: Stanislaw (Shlomo) Szmajzner Stanisaw Szmajzner, beter bekend als Shlomo, is één van de weinige overlevenden van concentratiekamp Sobibor in het door nazi-Duitsland bezette Polen. Hij had een groot aandeel in de ontsnapping van Sobibor en dankzij hem kon Gustaf Wagner worden ontmaskerd en berecht. Verder is met zijn hulp zowel het boek als de film Escape from Sobibor mogelijk gemaakt.

Inhoudsopgave


Stanislaw, Shlomo, Szmajzner

Op 13 maart 1927 werd in het Poolse Pulawy Stanislaw Shlomo Szmajzner geboren. Voor de Tweede Wereldoorlog woonden ongeveer vierduizend Joden in deze stad. Ook Stanislaw Szmajzner was een Jood. Beide ouders waren Orthodoxe Joden en hij zat ook op een Joodse school waar Hebreeuws werd gegeven. Thuis werd voornamelijk Jiddisch gesproken. Zijn vader had verschillende fruitwinkels in de stad, maar Shlomo had meer interesse in de goudsmeedkunst en leerde dit van een goede vriend. Nadat Polen was verdeeld tussen de Duitsers en de Russen verhuisde Shlomo naar Kazimirz. Maar ook die stad werd ingenomen door de Duitsers en de familie Szmajzner ging weer terug naar Pulawy. Na veel heen en weer gereis kwam de familie uiteindelijk in het Poolse Opele terecht. Op 11 mei 1942 moesten de ongeveer tweeduizend Joden uit Opele in lange rijen de Joodse getto verlaten. Shlomo en zijn familie zat daar ook tussen. Te voet moesten ze hun lange weg vervolgen. Iedereen die de groep niet bij kon houden werd geëxecuteerd. 12 mei 1942 kwam de groep (wat ervan over was) aan bij het spoor en werden ze op een trein gezet, bestemming onbekend.

Kamp Sobibor

Aangekomen in Kamp Sobibor werden alle Joden door de SS'ers en Oekraïense bewakers uit de wagons gehaald. Iedereen moest voor de trein blijven staan. Mannen en vrouwen werden van elkaar gescheiden. De mannen werden naar één deel van het terrein gebracht en de vrouwen naar een ander deel. Shlomo kreeg het voor elkaar om in de buurt te blijven van zijn broer en neef. Een kampcommandant (oberscharfürer Gustaf Wagner) vroeg de mannen naar handwerklieden. Op de lijst van Wagner was een goudsmid niet te vinden. Daarom besloot Shlomo zichzelf naar voren te roepen als goudsmid. Wagner kwam naar Shlomo toen en Shlomo vertelde hem dat hij een volleerd goudsmid was en liet dit zien aan de hand van een gouden monogram dat hij zelf gemaakt had. Ook vertelde hij Wagner dat zijn broertje en neefjes zijn drie broers waren die ook goudsmeden waren. Wagner haalde ook die drie jongens uit de rij met mannen. De vier jonge mannen kwamen zo in het werkgedeelte van het kamp terecht en ontsnapten zo aan de dood. De volgende ochtend kwam SS-commandant Stangl naar Shlomo toe. Hij wilde een zilveren ring voor op zijn zweep, de Jood Shlomo moest deze gaan maken. De SS-letters moesten daarna in het goud worden ingelegd. Na deze commandant kwam ook Wagner naar de jonge goudsmid om zijn zweep te laten versieren met zilver en goud. Onder commandant Stangl had Shlomo een "goed" leven. In september 1942 werd Stangl overgeplaatst en kreeg SS-Reichleitner de leiding over kamp Sobibor. Reichleitner vond een goudsmid maar zinloos, dus werd Shlomo voorman van de onderhoudswerkplaats in Lager één. Als monteur en lasser mocht hij overal in Sobibor komen, behalve in Lager drie waar de gaskamers zich bevonden.

Opstand

Als voorman van de onderhoudswerkplaats kwam Shlomo door het hele kamp. Daardoor leerde hij heel veel mensen kennen en raakte hij betrokken bij de voorbereidingen voor een opstand in Sobibor. Om een kans te maken moesten zoveel mogelijk SS'ers gedood worden voor er alarm geslagen werd. De organisator van de opstand was een Joods-Russische krijgsgevangene uit het Rode Leger, genaamd Alexander Petsjerski. Shlomo had hem beloofd dat hij uit de barak van de Oekraïense bewakers een aantal geweren zou stelen voor de opstand. Met een kachelpijp en tang ging hij naar de barak, maar de wapens pasten niet in de kachelpijp. Daarom wikkelde hij de wapens in dekens uit de barak. Hij gaf twee schoenpoetsers het bevel om hem te helpen maar zij weigerden. Door middel van dreiging met een mes kreeg Shlomo het toch voor elkaar dat de twee jongens hem hielpen. De wapens moesten naar de keuken worden gebracht waar Petjerski de wapens over zou nemen. Van de drie geweren wilde Shlomo er één zelf houden. Op 14 oktober 1942 om tien voor vijf moesten de werkjoden, na het appèl, zich opstellen in rijen. Veel minder SS'ers dan normaal waren aanwezig bij het appèl en de Joden kregen het idee dat er iets stond te gebeuren. De gevangenen begonnen te schreeuwen en alle kanten op te rennen. De mannen met de geweren hadden de Oekraïense bewakers neergeschoten en schoten op de SS'ers die op het lawaai af waren gekomen.

Ontsnapping

Veel mensen, die tijdens de opstand wilden ontsnappen, kwamen vast te zitten in de prikkeldraadomheining van het kamp. Mensen die er wel doorheen of overheen kwamen, kwamen in een mijnenveld terecht en overleden daar door ontploffende mijnen. Shlomo rende samen met zijn broer en Petjerski en nog ongeveer honderd gevangen naar het bos dat in de buurt lag. Het plan was om de Rivier de Boeg over te steken en zich te voegen bij de Poolse Partizanen. De Russen wilden dat Shlomo met hen mee ging naar de Partizanen maar de Joden onder de groep vonden dat Shlomo bij hun moest blijven met het geweer dat Shlomo had. De groep kon niet bij elkaar blijven. In kleinere groepen gingen ze verder de bossen in. Shlomo en zijn broer trokken samen met dertig anderen verder. Na zeven dagen te hebben gelopen, zagen ze in de verte een bord staan van Sonderkomando Sobibor. Ze waren dus constant in rondjes aan het lopen geweest. Achteraf is dat hun geluk geweest. De Duitsers hadden overal om het kamp gezocht en waren steeds verder van het kamp af gegaan. In de moerassen en in de rivier hadden ze niet gekeken. Tijdens deze zeven dagen is Shlomo zijn broertje verloren. Hij werd door een Pool gedood. Shlomo sloot zich daarna aan bij een Partizanenleger. Na de oorlog vertrok hij naar Brazilië, waar hij jaren later in Sao Paulo Gustaf Wagner identificeerde als SS-commandant. Wagner werd hierna opgepakt en in Israël berecht voor zijn misdaden tegen de Joden, hij kreeg de doodstraf.

Bron: Boek ontsnapping uit sobibor (eigen foto)Bron: Boek ontsnapping uit sobibor (eigen foto)

Escape from Sobibor

In 1983 schreef de Amerikaan Richard Raske het boek Escape from Sobibor. Hij had ergens gehoord dat tijdens de Tweede Wereldoorlog in het kamp Sobibor een opstand was geweest en dat honderden Joden en krijgsgevangenen waren ontsnapt. Hij ging op zoek naar overlevenden van de ontsnapping van Sobibor en vond Esther Raab. Vooral dankzij haar verhaal kon hij het boek schrijven.

Film

In 1987 verscheen de film Escape from Sobibor in Amerika. In Duitsland werd de film pas in 1989 uitgebracht in het Engels. De film is weer gebaseerd op het boek van Richard Raske en geregisseerd door Jack Gold. Voor het script hebben de makers nog twee overlevenden weten te vinden om ze te helpen. Dit waren Stanislaw Shlomo Szmajzner en Thomas Toivi Blatt. In de film wordt de Joods-Russische krijgsgevangene Alexander Pertjerski gespeeld door de Nederlandse acteur Rutger Hauer. De film geeft het leven in Sobibor aan zoals Toivi en Shlomo dit hebben meegemaakt.

Lees verder

© 2016 - 2024 Sierd-jan, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Concentratiekamp SobibórKamp Sobibór is een kamp dat niet gericht was op het te werk stellen van gevangenen, maar puur op het vernietigen van Jo…
Doorgangskamp Westerbork, de transportenDoorgangskamp Westerbork, de transportenTijdens de Tweede Wereldoorlog deporteerden de nazi’s meer dan 107.000 Joden, Sinti en Roma vanuit Nederland naar kampen…

De Ierse schrijfster Maeve Binchy (1940-2012)De Ierse schrijfster Maeve Binchy (1940-2012)De schrijfster Maeve Binchy (Snell) was een bekende Ierse romanschrijfster. Ze beschreef in haar romans vooral het gewon…
De vader van de detectiveverhalen: Edgar Allan PoeDe vader van de detectiveverhalen: Edgar Allan PoeEdgar Allan Poe was een Amerikaans schrijver in de negentiende eeuw. Hij wordt door veel kenners gezien als de meest inv…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Emmanuel Dyan, Flickr (CC BY-2.0)
  • https://www.sobiborinterviews.nl/en/interviewees/2-profielen/12-stanislaw-szmajzner
  • https://de.wikipedia.org/wiki/Stanislaw_Szmajzner
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Escape_from_Sobibor
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Sobibór_(vernietigingskamp)
  • https://de.wikipedia.org/wiki/Thomas_Blatt
  • Film Escape from Sobibor
  • Boek ontsnapping uit Sobibor, ISBN10 9060741145, auteur: Rashke
  • Afbeelding bron 1: Boek ontsnapping uit sobibor (eigen foto)
Sierd-jan (112 artikelen)
Laatste update: 24-04-2019
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Biografie
Bronnen en referenties: 9
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.