Commedia dell'arte

Commedia dell'arte is de naam van het geïmproviseerde toneel uit de 16e en 17e eeuw. Bij deze komische Italiaanse toneelvorm werden vaak maskers gedragen vandaar de naam Commedia delle maschere zoals de Commedia dell'arte ook wel werd genoemd. De toneelvorm berustte volledig op ter plekke verzonnen situaties en improvisatie van de spelers met zoveel mogelijk actuele kwesties daarin verwerkt. Een aantal spelers kwam bij elke opvoering weer voor. Er kwamen zowel komische al serieuze passages in voor. De personages uit de dell'arte komen tegenwoordig nog wel voor als carnavalsfiguren of in ballet poppenspel en pantomime.

Terugkerende hoofdpersonen

De Commedia dell'arte wordt gekenmerkt door een aantal steeds voorkomende personages met telkens het zelfde karakter. De hoofdpersonages zijn:

• Arlecchino
• Brighella
• Capitano
• Colombina
• Dottore
• Isabella
• Pantalone
• Pulcinella
• Scaramouche
• Tartaglia

Dottore

De figuur van de Dottore was een parodie op een universele geleerde uit de universiteitsstad Bologna.
Pantalone
Dit was een oude heer uit de koopmansstad Venetië. Hij deed zich altijd deftig en deugdzaam voor, maar was voortdurend uit op amoureuze escapades en geldelijk gewin. Hij werd daarbij steeds de dupe van de listige streken van zijn mooie dochter en zijn bediende. Telkens werden zijn plannen gedwarsboomd door hen.

Brighella

Was een meester in leugens en intriges in een van de twee knechtenrollen, ook al trachtte hij zich steeds tot een soort lakei te ontwikkelen. Brighella was een knecht uit Bergamo.

Arlecchino
Deze tweede knecht, eveneens uit Bergamo, was nogal naïef en onnozel. De rol werd gespeeld door iemand die kon dansen, buitelen en springen. Arlecchino paste ondanks zijn onnozelheid veel woordspelingen en speeltrucs toe.

Colombina

Colombina was de enige geregeld optredende komische vrouwenrol. Als dienstmeisje met goede manieren kon zij goed van rol wisselen met haar meesteres. Zij hielp haar meesteres op een geraffineerde manier in haar liefdesperikelen.

Enkele andere veelvoorkomende personen waren: Capitano, Isabella, Pulcinella en Scaramouche

Actuele gebeurtenissen

De Commedia dell'arte stond met de volkse humor tegenover de spelen aan de hoven. Bij die volkse toneelvorm werd geen geschreven tekst gebruikt. Alleen waar het over moest gaan was neergelegd in een scenario. De spelers zelf improviseerden naar eigen voorkeur en maakte daarbij gebruik van hun talent om teksten te bedenken. De bedoeling was om zoveel mogelijk toespelingen te maken op actuele gebeurtenissen. Mogelijke saaie momenten werden opgevuld met visuele grappen en nauwkeurig voorbereide tirades, acrobatische capriolen, dans, muziek en pantomime. Omdat het spel op improvisatie was gebaseerd was het belangrijk dat de spelers op de hoogte waren van de reacties van elkaar. Daarom werden de rollen van eenzelfde karakter steeds aan dezelfde spelers gegeven.

Toneeltechniek van Commedia dell'arte met improviserende spelers

De toneeltechniek van de Commedia dell'arte had geen vaste regels. Er werd ook geen geschreven tekst voor gebruikt hooguit bestond er een scenario waar de spelers verder op improviseerden. Zo werden handelingen opgevuld met veel grappen en grollen op momenten zwakkere spelmomenten.

Teloorgang

De gezelschappen van de Commedia dell'arte trokken door heel Europa totdat rond 1700 de toneelvorm in verval raakte door de concurrentie van het Franse toneel en het melodrama. Carlo Goldoni (1707–1793) heeft met zijn theaterhervorming de doodsteek toegebracht aan de Commedia dell'arte.

Lees verder

• Schuilgaan in Venetië met een masker tijdens carnaval
• Masker, hun gebruik en betekenis
• Domus Aurea of het Gouden Huis van Nero en de grotesken
• Grotesken, van Gouden Huis fresco’s tot carnavalsmaskers