Honderdjarige Oorlog: oorzaak en gevolg

De Honderdjarige Oorlog was eigenlijk niet één oorlog. Het was een reeks oorlogen die begonnen als een feodale twist tussen twee grootheden, Engeland en Frankrijk. De oorlogsvoering vond meestal plaats in Noordwest-Frankrijk maar dreigde zich ook buiten dit gebied te verplaatsen. Niet enkel had de Honderdjarige Oorlog gevolgen voor Engeland en Frankrijk maar ook voor Vlaanderen, die van Engeland afhankelijk was voor zijn woltoevoer. Hoe verliep deze Honderdjarige Oorlog? Welke tactieken gebruikte men?Wat was het belang van Jeanne d'Arc? Hoe eindigde deze oorlog?

De Honderdjarige Oorlog: oorzaak

Na het verlies van hun Angevijnse gebieden aan het begin van de 13de eeuw bleven de Engelse koningen alleen nog in het bezit van Gascogne. In theorie moesten de Engelsen leenhulde verlenen aan de Capetingers, het koninkrijk van Frankrijk, maar ze werden zelden gevraagd om dit te doen. De Engelsen hebben het echter wel ooit gedaan. Zo bracht Edward III hulde aan Filips VI van Valois. Later beweerden de Franse juristen echter dat dit nooit op de goede manier was voltrokken. Hoe dan ook waren er reeds spanningen tussen beide landen wat betreft de handel in Vlaanderen, zeeroverij en de Franse steun aan de Schotten. Toen Filips meedeelde dat Gascogne zou worden geconfisqueerd verklaarde Edward hem de oorlog.

Verloop van de Honderdjarige Oorlog

Het begin

De eerste vier jaar merkte men nauwelijks dat er oorlog was. In 1341 brak echter de oorlog uit en deze oorlog, ook de successieoorlog genoemd, duurde zonder onderbreking drieëntwintig jaar. Tijdens deze oorlog rukte Filips’ leger Cascogne binnen. Edward maakte daarop een vloot klaar met een ontzettingsleger erop maar omwille van de weersomstandigheden werd hij gedwongen om in Normandië aan te meren. Hij maakte dan maar gebruik van de situatie en plunderde Caen en omgeving. Toen Filips oprukte om de plunderende Engelsen aan te pakken, trokken ze zich terug achter de kuststrook. Bij aankomst van Filips' troepen was de vloot van de Engelsen reeds verdwenen. Ze waren richting Vlaanderen gemarcheerd.

Ten noorden van de Somme verrasten de Fransen de Engelsen en dwongen hen tot een veldslag in Crécy. Dit gebeurde in 1346. De Fransen chargeerden meerdere malen met hun ruiters maar die hadden geen kans tegen de Engelse boogschutters. Dankzij deze overwinning kon Edward zich veilig opstellen in Calais. Voor hij terug naar Engeland ging, had hij de oorspronkelijke bevolking van Calais verjaagd. Hij had de stad achtergelaten in handen van Engelse bewoners samen met een sterk garnizoen. Deze stad zal nog twee eeuwen in handen zijn en blijven van de Engelsen.

Onderlinge spanningen zorgden voor bondgenootschappen met de vijand

Toen Filips stierf in 1350 werd hij opgevolgd door Jan II de Goede. Deze koning was wel ridderlijk maar weinig inspirerend. Een vete met Karel de Boze leidde tot een bondgenootschap van laatstgenoemde met Edward III.
In 1354 bedreigden de Engelsen, samen met Karel, Jan’s koninklijke eigendommen. Een jaar later zullen de Engelsen twee invallen forceren in Frankrijk. Eén hiervan, onder leiding van Edward III, vanuit Calais en een andere vanuit Gascogne, geleid door de zoon van Edward III. Die zoon was de Prins van Wales, ook wel Zwarte Prins genoemd. Deze naam kreeg hij omdat zijn wapenuitrusting zwart was. Terwijl Jan Parijs probeerde te verdedigen, had de Zwarte Prins vrij spel om plunderend door Zuidoost-Frankrijk te trekken.

Twee jaar later volgde een nieuwe dubbele aanval van vader en zoon. Ditmaal landde het Engelse leger in Bretagne. Van daaruit trokken ze richting Normandië terwijl de Zwarte Prins opnieuw vanuit Gascogne vertrok richting het noorden. Ook al zat de laatste zonder dekking omdat zijn vader zich moest terugtrekken tegen de opkomende Franse troepen van Jan zal hij er toch in slagen om een confrontatie in Poitiers te winnen. Niet enkel trok hij met buit terug naar Engeland maar ook met de Franse koning die hij had gevangengenomen.

De Franse kroonprins nam het roer over en onderhandelde over de vrijlating van zijn vader. Zo betaalden ze een losgeld voor Jan en gaven ze in het verdrag van Brétigny de gebieden Aquitanië, Ponthieu en Calais weg aan de Engelsen. De Engelsen beloofden om af te zien van hun aanspraak op de Franse troon. Hiermee was de eerste fase van deze oorlog afgesloten.
Beide landen zullen echter blijven strijden tegen elkaar. Het losgeld werd nooit volledig betaald door Frankrijk. Bovendien ontsnapte de tweede zoon van Jan, die als gijzelaar achtergebleven was. Dit betekende onrechtstreeks de dood van zijn vader die zich aan de Engelsen had aangegeven. Hij stierf er in Londen als een gevangene.

Het einde van de Honderdjarige Oorlog

Wapenstilstand in zicht

De Zwarte Prins die ondertussen hertog van Aquitanië was geworden, bleek hiermee vazal te zijn van Karel V, die toen op de Franse troon zat. Karel V voelde zich sterk genoeg om de conflicten tussen Frankrijk en Engeland opnieuw aan te wakkeren. Terwijl de Engelsen regelmatig invallen pleegden, bezetten de Fransen systematisch de kastelen van de Engelsen. Eind 14de eeuw was Aquitanië opnieuw in handen van de Fransen. Tussen 1376 en 1380 stierven Edward III, Karel V en de Zwarte Prins. Hierdoor waren de vijandelijkheden wat onderbroken en kwamen beide partijen een wapenstilstand overeen voor twintig jaar.

Frankrijk kwam opnieuw in de problemen

De oorlog begon opnieuw kort na de kroning van Hendrik V van Engeland. In 1415 stak hij het Kanaal over om met een klein leger Harfleur te veroveren. Op weg naar Calais werden ze door het Franse leger verrast in Azincourt. Opnieuw maakten de Fransen echter dezelfde fout en werden ze door de Engelse boogschutters neergemaaid. Opnieuw won dus een klein Engels leger van een groot Frans leger. Toen Hendrik V en ook de gekke Franse koning Karel VI stierven in 1422 bestuurden Engelse gouverneurs het Franse koninklijke domein in naam van Hendrik VI. Frankrijk was toen als het ware in 3 delen opgedeeld. Het noorden was onafhankelijk onder de hertog van Bourgondië, het centrum met Parijs was bezet door de Engelsen en de Bourgondiërs en het zuiden bleef de Franse koning trouw.

De rol van Jeanne d' Arc
Net toen het leger moedeloos werd en elke veldslag met de Engelsen uit de weg ging, kwam Jeanne d’Arc op het toneel. Ze beweerde dat God tot haar had gesproken en haar had verteld dat ze Orléans moest helpen bevrijden van de Engelse aanval. Daarna moest ze de kroonprins naar Reims brengen om hem er te laten kronen tot koning. Toen de kroonprins haar zelf had gehoord, stuurde hij haar met hulptroepen naar Orléans die ze inderdaad bevrijdde van het juk van de Engelsen. Het geloof in haar visioen gaf het Franse leger vleugels waardoor ze zelfs de Engelsen terugdreven naar de rand van Parijs.

In 1429 overtuigde Jeanne de kroonprins om naar Reims te trekken. Hij werd er dan ook gekroond tot Karel VIII. In 1435 liep de hertog van Bourgondië over naar de Fransen waardoor de Engelsen zich moesten terugtrekken naar Normandië en Gascogne.
Na enkele nederlagen in deze gebieden gaven de Engelsen het op. Enkel Calais bleef in Engelse handen.

Tot de 18de eeuw zullen de Engelse koningen aanspraak maken op de troon van Frankrijk maar hier zal nooit gehoor aan gegeven worden.

Gevolgen van de Honderdjarige Oorlog

Vlaanderen, een rijk handelsgebied

Voor Vlaanderen was de Honderdjarige Oorlog een ramp. Vlaanderen was een rijk handelsgebied die vooral bedreven was in de productie van laken. Om laken te produceren hadden ze wol nodig. Daarvoor rekenden ze op Engeland die heel wat meer wol kon leveren dan Vlaanderen ooit zelf kon produceren.

De handelsbanden werden versmolten met politieke banden. Toen de Vlaamse ambachtslieden zich wouden bevrijden van het Franse gezag over hun steden in 1302, nog voor er sprake was van de Honderdjarige Oorlog, werden ze hierin gesteund door de Engelsen.

Vlaanderen tussen twee vuren

Tijdens de Honderdjarige Oorlog was Vlaanderen echter strategisch belangrijk voor Frankrijk en Engeland. Vlaanderen was voor Frankrijk één van de waardevolste lenen, ook nadat deze in opstand was gekomen tegen de Franse belastingen.

Voor de Engelsen was Vlaanderen strategisch belangrijk omdat het dicht bij Calais en Artesië lag. Omdat Vlaanderen dus wat tussen twee vuren zat, werd de handel erg verstoord. Het verloor zijn leidende economische positie en nieuwe economieën zoals de Noordelijke Nederlanden en Engeland kwamen op.

Lees verder

• Het leven in de middeleeuwse stad: Gilde, ambachten, armen
• Hoe zag een middeleeuwse stad eruit?