Geschiedenis bouwkunst in hoofdlijnen

De beschrijving van de bouwkunst gaat over wat de mens allemaal gebouwd heeft om in te wonen of anderszins te verblijven. Dat begint al in de jonge steentijd met primitieve hutten tot wolkenkrabbers van nu met een onvoorstelbare hoogte. Elke periode in de bouwkunst, of zelfs elke plek en elke architect, kan zijn eigen stijlkenmerken hebben. In de geschiedenis van de bouwkunst zijn daarom veel specifieke kenmerken beschreven en aan veel daarvan is een eigen benaming toegekend.

Bouwkunst verre verleden

Er zijn al overblijfselen van bouwwerken te vinden van ongeveer 400.000 jaar geleden. Maar de meeste bouwwerken zijn uiteraard verdwenen door de tand des tijds.

Terra Amata

De overblijfselen van het vroegste bouwproject van ongeveer 400.000 jaar geleden zijn te vinden bij Terra Amata in Zuid-Frankrijk. De restanten bestaan uit hutten die van takken zijn gebouwd en op hun plaats worden gehouden door grote stenen.

Bouwkunst Prehistorie

Belangrijke bouwwerken uit de prehistorie waren vooral grafheuvels. In de verschillende perioden steentijd, bronstijd en ijzertijd ontwikkelden zich daarvan verschillende vormen zoals:

Steentijd

Uit de steentijd zijn nog overblijfselen te vinden van hunebedden welke gebouwd werden als grafkamers. Een hunebed bestaat uit op elkaar gestapelde zwerfstenen afgedekt met aarde welke in de loop van de tijd is verdwenen. Ook kwamen enigszins vergelijkbare bouwwerken voor, genaamd dolmen, die opgebouwd werden uit platte stenen met een dekplaat en kuilen die afgedekt werden met gestapelde stammen en aarde. Weer andere bouwwerken zijn menhirs die bestaan uit rechtop staande stenen in lange rijen of in cirkels geplaatst zoals Stonehenge in Zuid-Engeland.

Bronstijd

In de bronstijd kwamen grafheuvels voor met een heuvel in het midden en daar omheen een greppel omgeven door een aarden wal. Die heuvels worden ringwalheuvels genoemd. Soms werden in die tijd overledenen in een uitgeholde boom (boomkist) begraven.

IJzertijd

In de ijzertijd werden lijken dikwijls verbrand. Daarna werd daar een heuvel over opgeworpen. Vaak werden allerlei attributen mee begraven zoals wapens en gebruiksvoorwerpen.

Griekse en Romeinse bouwkunst

Terwijl aanvankelijk vaak takken en in de natuur gevonden stenen werden gebruikt in de bouwkunst werden die materialen gaandeweg verdrongen door het gebruik van gedroogde en gebakken klei. Ook werden kleisteen en bewerkt natuursteen toegepast. Wat de bouwvormen betreft ontstonden gebouwen met horizontale liggers op zuilen van kalksteen, muren van kleisteen en daken van hout.

Grieks

De Oud-Griekse architectuur kende diverse stijlen gedurende de verschillende perioden zoals:

• Minoïsch
• Myceens
• Dorisch
• Ionisch
• Korinthisch

Romeinen

Het waren de Romeinen die nieuwe technieken in de bouw toepasten voor gewelven en bogen onder meer bij:

• Amfitheaters
• Baden
• Forums
• Tempels

Bouwkunst na de Grieken en Romeinen

De bouwkunst na de Romeinen speelde zich vooral af op het terrein van de religieuze bouwwerken. Eeuwenlang verschenen kerken in diverse stijlen met als hoogtepunt kerken in de barokstijl. Het beroemdste voorbeeld is wellicht de basiliek van Rome. Naast de kerken verschenen ook talrijke andere bijzondere bouwwerken zoals paleizen.

Vroegchristelijk

De vroegchristelijke bouwkunst was vooral gebaseerd op twee typen bouwwerken die oorspronkelijk voor andere doeleinden werden gebruikt namelijk de basilica en de centraalbouw. De basilica was eerder in gebruik voor markten en rechtspraken en bestond uit een ruimte met zijbeuken. Centraalbouw kwam voor als Romeinse tempel en heeft een ronde omtrek als vorm (soms achthoekig).

Byzantijns

De Byzantijnse architectuur vanaf de vijfde eeuw laat de zuilenstructuur van de klassieke oudheid los en maakt veel gebruik van koepels en ronde gevels.

Islamitisch

Onder islamitische bouwkunst kan architectuur worden verstaan die met de islam te maken heeft. Veel voorkomend zijn daarbij moskeeën, forten, paleizen en tombes. Na het ontstaan van de islam in de zevende eeuw verspreidde die zich over de hele wereld en zijn op talrijke plaatsen gebouwen te vinden die tot de islamitische bouwkunst behoren.

Romaans

De stijlperiode die Romaans wordt genoemd duurde van ongeveer 1000 tot ongeveer 1200. De stijl heeft zijn naam te danken aan de gelijkenis met de Romeinse bouwstijl die destijds bekend was van talrijk Romeinse monumenten.

Gotisch

De gotische stijl beslaat de periode van 1140 tot 1500 en is vooral te vinden in kerkgebouwen. De stijl wordt gekenmerkt door veelvuldig toepassen van spitsbogen en hoge glasramen. Gotische kerken bereiken meestal een grote hoogte waardoor de buitenmuren ondersteund moesten worden met steunberen.

Renaissance

De renaissance overlapt voor een deel de gotiek en ontstond rond 1400 om in 1600 over te gaan in de barok. Florence wordt gezien als de bakermat van de renaissance vanwaar de stijl zich verspreidde door Italië. In de renaissance kwam de koepel weer terug nadat de technische kennis van de bouw van koepels in de eeuwen daarvoor was verdwenen. Na Florence was ook Venetië een belangrijke stad voor de bouwkunst van de renaissance.

Barok

De barok, vanaf ongeveer 1600, wordt onder meer gekenmerkt door overdaad. Open vormen overheersen en vloeien in elkaar over waarbij de afzonderlijke delen van een gebouw in samenhang met het geheel staan. Veel kerken in Duitsland, Oostenrijk en Italië zijn gebouwd in de barokstijl.

Rococo

Rococo beleefde haar hoogtepunt tussen 1730 en 1760. De rococo is in Frankrijk ontstaan als reactie op de strenge barokstijl en heeft als kenmerken elegantie, gekunsteldheid en luchthartigheid.

Bouwkunst in de 19de eeuw

In de negentiende eeuw bestond er veel belangstelling voor de bouwstijlen uit de eerdere eeuwen. De zogenaamde neostijlen bepaalden het gezicht van de architectuur.

Neostijlen

Tot die neostijlen hoorden neoclassicisme, neogotiek, neorenaissance en neobarok waarbij soms elementen van die neostijlen door elkaar werden gebruikt. De keuze van de stijl werd dikwijls op de functie van het gebouw afgestemd.

• Een voorbeeld van neoclassicisme is paleis Soestdijk.
• Een zeer bekend voorbeeld van neogotiek is de Dom van Keulen.
• Neorenaissance is terug te vinden in het Centraal Station in Amsterdam.
• De Charles Garnier Opera is gebouwd in de neobarokstijl.

Jugendstil

Jugendstil ook art nouveau genoemd is een kunststroming die tussen 1890 en 1914 populair was. De stroming kende echter maar een korte bloeitijd.

Bouwkunst twintigste eeuw tot heden

Vanaf de Jugendstil zijn talrijke stromingen ontstaan in de bouwkunst. Soms werd zo’n richting een school genoemd maar ook allerlei andere benamingen werden gekozen door een groepje architecten met eenzelfde stijlrichting. Daarnaast komen diverse benamingen voor die een bepaalde richting aanduiden zoals bijvoorbeeld functionalisme.

Rationalisme

De beroemde Beurs van Berlage is in de rationalistische stijl (1900-1910) gebouwd. Die stijl kenmerkt zich door dragende constructies van bakstenen en is een reactie op de neostijlen van de negentiende eeuw.

Amsterdamse school

Deze school (1910-1940) is op zijn beurt weer een reactie op de rationalistische stijl. Bakstenen, dakpannen en hout bepalen het uiterlijk van de gebouwen met horizontale lijnen als belangrijkste kenmerken.

De Stijl

Kenmerk van De Stijl (1917-1931) is abstracte en geometrische vormgeving. Bekend in deze stijl is het Rietveld Schröder huis. De vormgeving bestaat uit vlakken en balkvormige elementen. De muren bestaan uit gestucte baksteen en de plafonds en het dak uit hout.

Modernisme

Modernisme (1920-1960) is een verzamelnaam voor Functionalisme, Nieuwe Zakelijkheid en International Style. In deze stijlen wordt gebruikgemaakt van nieuwe materialen als gewapend beton en staal. Een voorbeeld is het Van Gogh Museum in Amsterdam.

Structuralisme

Architecten van deze stroming (1959-1990) verzetten zich tegen ideeën die eenvormige en grootschalige gebouwen opleveren. Gebouwen in deze stijl zijn opgebouwd uit een aantal kleinere eenheden.

Organisch bouwen

Ook deze stroming (1900-heden) keert zich af van het Functionalisme. Bij het milieubewust bouwen wordt gebruikgemaakt van natuurlijke materialen zoals baksteen en hout. Vormen zijn aan de natuur ontleend. Een voorbeeld is het Hoofdkantoor van de Gasunie in Groningen.

Lees verder

• Hunebedden in Drenthe maar ook wereldwijd
• Restanten van grafheuvels als archeologische monumenten
• Megalithische monumenten en losse menhirs
• Marokkaanse bouwkunst voor nederzettingen
• Marokkaanse bouwkunst voor steden