Commedia dell'arte is de naam van het geïmproviseerde toneel uit de 16e en 17e eeuw. Bij deze komische Italiaanse toneelvorm werden vaak maskers gedragen vandaar de naam Commedia delle maschere zoals de Commedia dell'arte ook wel werd genoemd. De toneelvorm berustte volledig op ter plekke verzonnen situaties en improvisatie van de spelers met zoveel mogelijk actuele kwesties daarin verwerkt. Een aantal spelers kwam bij elke opvoering weer voor. Er kwamen zowel komische al serieuze passages in voor. De personages uit de dell'arte komen tegenwoordig nog wel voor als carnavalsfiguren of in ballet poppenspel en pantomime.
Terugkerende hoofdpersonen
De Commedia dell'arte wordt gekenmerkt door een aantal steeds voorkomende personages met telkens het zelfde karakter. De hoofdpersonages zijn:
Arlecchino
Brighella
Capitano
Colombina
Dottore
Isabella
Pantalone
Pulcinella
Scaramouche
Tartaglia
Dottore De figuur van de Dottore was een parodie op een universele geleerde uit de universiteitsstad Bologna.
Bron: Maurice Sand, Wikimedia Commons (Publiek domein)
Pantalone Dit was een oude heer uit de koopmansstad Venetië. Hij deed zich altijd deftig en deugdzaam voor, maar was voortdurend uit op amoureuze escapades en geldelijk gewin. Hij werd daarbij steeds de dupe van de listige streken van zijn mooie dochter en zijn bediende. Telkens werden zijn plannen gedwarsboomd door hen.
Brighella Was een meester in leugens en intriges in een van de twee knechtenrollen, ook al trachtte hij zich steeds tot een soort lakei te ontwikkelen. Brighella was een knecht uit Bergamo.
Arlecchino Deze tweede knecht, eveneens uit Bergamo, was nogal naïef en onnozel. De rol werd gespeeld door iemand die kon dansen, buitelen en springen. Arlecchino paste ondanks zijn onnozelheid veel woordspelingen en speeltrucs toe.
Colombina Colombina was de enige geregeld optredende komische vrouwenrol. Als dienstmeisje met goede manieren kon zij goed van rol wisselen met haar meesteres. Zij hielp haar meesteres op een geraffineerde manier in haar liefdesperikelen.
Enkele andere veelvoorkomende personen waren: Capitano, Isabella, Pulcinella en Scaramouche
Actuele gebeurtenissen
De Commedia dell'arte stond met de volkse humor tegenover de spelen aan de hoven. Bij die volkse toneelvorm werd geen geschreven tekst gebruikt. Alleen waar het over moest gaan was neergelegd in een scenario. De spelers zelf improviseerden naar eigen voorkeur en maakte daarbij gebruik van hun talent om teksten te bedenken. De bedoeling was om zoveel mogelijk toespelingen te maken op actuele gebeurtenissen. Mogelijke saaie momenten werden opgevuld met visuele grappen en nauwkeurig voorbereide tirades, acrobatische capriolen, dans, muziek en pantomime. Omdat het spel op improvisatie was gebaseerd was het belangrijk dat de spelers op de hoogte waren van de reacties van elkaar. Daarom werden de rollen van eenzelfde karakter steeds aan dezelfde spelers gegeven.
Toneeltechniek van Commedia dell'arte met improviserende spelers
De toneeltechniek van de Commedia dell'arte had geen vaste regels. Er werd ook geen geschreven tekst voor gebruikt hooguit bestond er een scenario waar de spelers verder op improviseerden. Zo werden handelingen opgevuld met veel grappen en grollen op momenten zwakkere spelmomenten.
Teloorgang
De gezelschappen van de Commedia dell'arte trokken door heel Europa totdat rond 1700 de toneelvorm in verval raakte door de concurrentie van het Franse toneel en het melodrama. Carlo Goldoni (1707–1793) heeft met zijn theaterhervorming de doodsteek toegebracht aan de Commedia dell'arte.
Mime: kunst van de stilteBij het horen van de term ‘mime’ denken veel mensen aan bewegelijke typetjes met zwart-wit gestreepte shirts en witte gezichte…
Geschiedenis van de niet professionele dansBewegen is van alle tijden, alleen al om van de ene plek naar de andere te gaan. Maar bewegen met een heel ander doel is ook al ee…
Louis Couperus: Eline VereIedereen zou wel rijk willen zijn, maar Eline Vere niet. Ze voelt zich opgesloten en niet gelukkig in haar rijke omgeving. Het is…
Commedia dell'arte is de naam van het geïmproviseerde toneel uit de 16e en 17e eeuw. Bij deze komische Italiaanse toneelvorm werden vaak maskers gedragen vandaar de naam Commedia delle maschere zoals de Commedia dell'arte ook wel werd genoemd. De toneelvorm berustte volledig op ter plekke verzonnen situaties en improvisatie van de spelers met zoveel mogelijk actuele kwesties daarin verwerkt. Een aantal spelers kwam bij elke opvoering weer voor. Er kwamen zowel komische al serieuze passages in voor. De personages uit de dell'arte komen tegenwoordig nog wel voor als carnavalsfiguren of in ballet poppenspel en pantomime.
Bron: Maurice Sand, Wikimedia Commons (Publiek domein)
Bron: Rhegion, Wikimedia Commons (Publiek domein)
