Koningin Victoria - kinderen en de Europese vorstenhuizen

De Britse vorstin Koningin Victoria (1819 -1901) heeft in meerdere opzichten haar stempel gedrukt op de wereldgeschiedenis, zodanig dat zelfs het tijdperk van haar regering (1837-1901) de Victoriaanse tijd genoemd is. Dat kon ze doen omdat haar regeerperiode lang duurde (ruim 63 jaar) en omdat ze koningin was in de periode dat het Britse wereldrijk op het toppunt stond wat betreft omvang en macht. Zij heeft daardoor gedurende lange tijd in contact gestaan met vele machthebbers en daardoor mogelijk direct of indirect invloed op de Europese politiek gehad. Ook via de vorsten van de betreffende landen. Daarbij dient in ogenschouw genomen te worden dat uit haar huwelijk met Prins Albert negen kinderen werden geboren. Die negen kregen totaal 45 kinderen. Al die kinderen huwden binnen de Europese vorstenhuizen. Zo ontstond er een omvangrijk koninklijk netwerk dat vele landen, waaronder de grootmachten Engeland, Duitsland en Rusland, onderling verbond.

De Duitse connectie

Het Engelse koningshuis was zeker in de 19e eeuw tijd nauw verbonden met de Duitse vorstenhuizen. In de eeuw daarvoor ook, en in 20e eeuw: zie het huwelijk van Elisabeth II en Philip Mountbatten (de oorspronkelijke Duitse naam Battenberg werd verengelst). De Duitse connectie was er wat Koningin Victoria zelf betreft vanwege haar moeder (een Duitse prinses) en haar huwelijk met Prins Albert van Saksen-Coburg-Gotha (1819-’61). Ook de naam van het Koningshuis dat over Groot-Brittannië/Verenigd Koninkrijk regeerde van 1714-1901 (en daarbij ook nog tot 1866 over het Koninkrijk Hannover en het Hertogdom Brunswijk) spreekt boekdelen: het Huis Hannover.

Huwelijk met Albert van Saksen-Coburg en Gotha

Victoria (officieel: Alexandrina Victoria) was dus de dochter van een Duitse prinses: Maria Louise Victoria van Saksen-Coburg-Saalfeld. Ze trouwde in 1841 met haar neef Prins Albert van Saksen-Coburg-Gotha. Daarbij speelde een broer van haar moeder, Leopold van Saksen-Coburg en Gotha, de eerste koning van België, een bemiddelende rol. Victoria en Albert kregen negen kinderen: Victoria Adelheid (hier wordt de tweede voornaam ook genoemd om verwarring met moeder te voorkomen), Albert Edward (de tweede naam ook hier genoemd om verwarring met de vader te voorkomen), Alice, Alfred, Helena, Louise, Arthur, Leopold en Beatrice. In de genealogie hebben ze alle dezelfde achternaam, die van hun vader: Saksen-Coburg-Gotha. Het huwelijk van Victoria en Albert was zeer geslaagd. Hij fungeerde als haar trouwe partner en adviseur. Veelzeggend is dat de koningin na het vroege overlijden van Albert in 1861 de rest van haar (lange) leven altijd in het zwart gekleed ging

Dagboek

Victoria is niet alleen een invloedrijke, maar ook een bekende vorstin – er zijn talrijke boeken over haar geschreven en films gemaakt. Bovendien is er relatief veel uit de eerste hand over haar bekend. Ze heeft namelijk 141 dagboeken nagelaten (uitgegeven in 13 delen) met in totaal 43.765 pagina’s tekst waarin ze haar dagelijks leven en de gebeurtenissen in haar tijd beschrijft.¹

Victoria Adelheid Maria Louise (1840-1901)

De dochters van Victoria kregen bij hun geboorte de titel Prinses van Groot-Brittannië en Noord-Ierland. Bij Victoria Adelheid veranderde dat in 1841 in Princess Royal, een titel speciaal voor de oudste dochter van een regerend Britse koning/koningin. In 1858 trouwde ze met de Duitse prins Friedrich Wilhelm van Pruisen (1831–1888). Deze zoon van Keizer Wilhelm I had liberaal-getinte opvattingen, maar helaas, hij kreeg kanker en overleed al na ruim drie maand keizerschap. Hij werd opgevolgd door zijn zoon: Keizer Wilhelm II, die dus een kleinzoon van Koningin Victoria was. Frederiks (enigszins) liberale gezindheid was mogelijk mede tot stand gekomen onder invloed van zijn vrouw. Over hun huwelijk wordt geschreven dat het gelukkig was. Victoria Adelheid leefde na de dood van haar echtgenoot een teruggetrokken leven op een kasteel bij Kronberg (deelstaat Hessen).

Albert Edward (1841-1910)

De oudste zoon, Albert Edward, de kroonprins dus, zou als Koning Edward VII nog enige jaren regeren voor hij in 1910 aan een hartaanval overleed – mogelijk omdat hij zwaarlijvig was en bovendien een stevige roker. Zijn gedrag als kind en jongeman was niet naar behoren – zeker niet volgens de opvattingen van zijn moeder; deze hield hem daarom, ook na de dood van haar man, verre van staatszaken. Albert Edward trouwde in 1863 met prinses Alexandra, de dochter van de Deense koning Christiaan X. Het echtpaar kreeg zes kinderen; zijn tweede zoon zou Koning Edward VII in 1910 opvolgen als Koning George V.

Ook als gehuwd man gedroeg Albert Edward zich niet naar wens. Hij had weinig om handen en vermaakte zich graag in het frivole uitgaansleven – onder meer in Parijs waar hij vaak in gezelschap van zijn Nederlandse collega kroonprins Willem (Wilwel) van Oranje-Nassau vertoefde.

Koning Edward VII

Naar men kon verwachten was het hofleven in Groot-Brittannië tijdens de regeerperiode van deze koning uitbundiger dan tijdens Victoria. Maar anders dan werd gevreesd presteerde hij als regerend vorst goed. Hij droeg door zijn diplomatieke optreden bij aan de verbetering van de Britse betrekkingen met Rusland en vooral met Frankrijk. Met Duitsland gebeurde dat echter niet – was dat wel het geval geweest dan waren de twee landen mogelijk niet met elkaar in oorlog geraakt.

Het ging er ten aanzien van de buitenlandse zaken gedurende de regering van Albert Edward relatief vreedzaam aan toe. Zie bijvoorbeeld de afloop van de Boerenoorlog in Zuid-Afrika: in 1902 kwam er een einde aan die oorlog, de verhoudingen van Boeren en Britten verbeterde aanzienlijk en dat resulteerde in de totstandkoming van de Unie van Zuid-Afrika in 1910.
De binnenlandse politiek van Edward II kan succesvol genoemd worden. Hij droeg eraan bij dat de macht van het Hogerhuis verminderde, mede ten gunste van die van het Lagerhuis. Tijdens zijn regering kwam bovendien nieuwe sociale wetgeving op gang. De koning was populair bij zijn Britse onderdanen.

Oom van Europa

Moeder koningin Victoria werd vanwege haar talrijke nageslacht waarvan velen op Europese tronen terecht kwamen Grootmoeder van Europa genoemd. In het verlengde daarvan stond haar zoon Albert Edward bekend als Oom van Europa: Keizer Wilhelm II van Duitsland was een neef van hem (in de zin van oomzegger), Tsaar Nicolaas II van Rusland was getrouwd met een nicht (oomzegger) en Koning Alfons XIII van Spanje was ook getrouwd met een nicht (oomzegger) van hem. Haakon VII van Noorwegen was zijn schoonzoon, George I van Griekenland en Frederik VIII van Denemarken zwagers. Albert I van België, Emanuel II van Portugal en Ferdinand van Bulgarije waren ook familie.² Maar al die familiebanden hebben de Grote Oorlog (1914-1918) niet kunnen voorkomen.

Alice Maud Mary (1843-1878)

De tweede dochter van Koningin Victoria, Alice, neemt ook een centrale plaats in in de geschiedenis van Europese dynastieën. Zij trouwde in 1862 met groothertog Lodewijk IV van Hessen-Darmstadt. De jongste van hun vier dochters, Victoria Alix, trad in 1894 in het huwelijk met Nicolaas II die dat jaar tsaar van Rusland werd. Alix werd zo Tsarina Alexandra die in 1917 met man en kinderen werd vermoord (zij was dus een nicht/oomzegger van Koning Edward VII).

De oudste dochter van Alice, Victoria Maria, trad in 1884 in het huwelijk met een Prins van Battenberg. Hun oudste dochter, Victoria Alice, trouwde met Prins Andreas van Griekenland. Ze kregen vijf kinderen; de jongste, Prins Philip Battenberg/Mountbatten, zou in 1947 trouwen met de latere koningin van Engeland, Elisabeth II.

Alfred Ernst Albert (1844-1900)

Ook hij had, net als zijn zuster Alice, door zijn huwelijk een directe relatie met het Russische vorstenhuis: hij trad in 1874 in Sint-Petersburg in het huwelijk met grootvorstin Maria Alexandrovna, dochter van tsaar Alexander II (1855-1881). Hun dochter Marie (1875-1938) was dus een kleindochter van koningin Victoria en van tsaar Alexander II. Marie trouwde in 1893 met koning Ferdinand I van Roemenië en werd zo Koningin van Roemenië.

Helena Auguste Victoria (1846-1923)

Deze dochter van Victoria trouwde met Prins Christiaan van Sleeswijk-Holstein (1831-1917). Prins Christiaan was nog betrokken geweest bij de Eerste Duits-Deense oorlog (1848-’51) vanwege het hertogdom Sleeswijk-Holstein. De familie van de prins moest vluchten na die oorlog. Christiaan ging studeren in Bonn waar hij bevriend raakte met de latere Duitse keizer Frederik III. In 1865 ontmoette hij in Coburg Prinses Helena. Het jaar daarop trouwden ze en vestigden zich in Engeland, waar ze hun verdere leven bleven. Het echtpaar had zes kinderen.

Louise Caroline Alberta (1848-1939)

Nadat verschillende prinsen uit de Europese vorstenhuizen als huwelijkskandidaat waren afgevallen – politieke overwegingen en zeker de wensen van haar moeder speelden daarbij een belangrijke rol – trad deze dochter in 1871 in het huwelijk met John Campbell, Hertog van Argyll (1845-1914). De hertog werd in 1878 gouverneur-generaal van Canada. Zijn echtgenote verwierf er populariteit – de provincie Alberta is naar haar vernoemd. In 1880 raakte Louise als gevolg van een ongeluk ernstig gewond. Ze keerde voor herstel terug naar Groot-Brittannië. In ’83 keerde ook haar echtgenoot terug naar het vaderland. Het paar kreeg geen kinderen.

Arthur William Patrick Albert (1850-1942)

Ook deze zoon van Koningin Victoria is gouverneur-generaal van Canada geweest, van 1911-1916. In 1879 was hij getrouwd met Prinses Louise Margaretha van Pruisen, de jongste dochter van Prins Frederik Karel van Pruisen. Arthur en Louise kregen drie kinderen waarvan de oudste, Prinses Margaretha Victoria, in het huwelijk trad met Kroonprins Gustaaf Adolf. Deze werd op latere leeftijd, in 1950, Koning van Zweden; in 1973 overleed hij.

In 1920 al was Prinses Margaretha Victoria overleden. In 1923 hertrouwde Gustaaf Adolf met Prinses Louise Alexandra Battenberg/Mountbatten (1889-1965). Deze werd door haar huwelijk Koningin Louise van Zweden.

Leopold George Duncan Albert (1853-1884)

De jongste zoon werd genoemd naar zijn oud-oom Leopold I van België door wiens inzet het huwelijk van zijn ouders in 1837 tot stand was gekomen. Van zijn moeder erfde hij de ziekte hemofilie; hij was dus een zorgenkind. Zijn conditie stond hem een militaire loopbaan niet toe; hij moest zich zoveel mogelijk onthouden van lichamelijke bezigheden. Dat compenseerde hij door op te treden als beschermheer van kunst en literatuur en zich verder bezig te houden met intellectuele zaken.

Huwelijk met Helena, zuster van Koningin Emma

In eerste instantie had hij rond 1880 een relatie met een minnares van zijn oudere broer en kroonprins Albert Edward. Het was de beeldschone actrice Lilly Langtry. (Zij was geboren in 1853 als Emilie Charlotte le Breton, had meerdere relaties en affaires, was tweemaal gehuwd en overleed in 1929 als Lady Malcolm.) In 1882 trad Leopold in het huwelijk met Prinses Helena van Waldeck-Pyrmont, een zuster van Emma van Waldeck-Pyrmont die in 1879 in het huwelijk was getreden met de Nederlandse koning Willem III. In 1884 overleed Leopold aan een bloeding na een val. (In 1881 had hij de titel Hertog van Albany gekregen.)

Beatrice Maria Victoria Feodore (1857-1944)

Koningin Victoria was zeer gesteld op haar jongste kind, Prinses Beatrice. Deze werd haar vertrouwelinge en assisteerde haar ook bij de koninklijke werkzaamheden. Het was de wens van Victoria dat Beatrice niet zou trouwen en altijd bij haar zou blijven – wat ook samenhing met het overlijden van haar echtgenoot in 1861. De prinses dacht daar anders over. Er waren sowieso voldoende zonen uit vorstenhuizen die in beeld kwamen als huwelijkskandidaat. Onder anderen de enige zoon van Keizer Napoleon III van Frankrijk, Napoleon Eugène Lodewijk, die na de Frans-Duitse oorlog van 1870-’71 met zijn familie naar Engeland was gevlucht. Beatrice voelde wel voor hem. Echter, de jonge Napoleon die een militaire opleiding in Engeland had gevolgd, nam deel aan de Zoeloeoorlog van 1879 in Zuid-Afrika en sneuvelde daar.

Huwelijk

Beatrice wenste vervolgens te trouwen met de Duitse Prins Hendrik Maurits van Battenberg. Koningin Victoria gaf pas na een jaar aandringen haar toestemming, onder voorwaarde dat het paar in Engeland zou blijven en bij haar in zou trekken. Het paar trad in 1885 in het huwelijk. De echtgenoot van Beatrice stierf in 1895. De prinses bleef altijd aan de zijde van haar moeder. Na de dood van haar moeder bewerkte zij de dagboeken van de koningin. Ze overleed op hoge leeftijd en overleefde zo al haar broers en zusters en de twee jongsten van haar vier kinderen. Haar tweede kind, Victoria Eugenie Julia Ena (Ena), was getrouwd met de Spaanse Koning Alfons XIII de Bourbon en zodoende Koningin van Spanje vanaf haar huwelijk in 1906. (In 1931 ging de Spaanse koninklijke familie in ballingschap in verband met de vestiging van de republiek in het land, dus in de periode voorafgaande aan de Spaanse Burgeroorlog die in ’36 uitbrak.)

Invloed door familiebanden?

Het omvangrijke nageslacht van Koningin Victoria en Prins Albert vormde dus een uitgebreid netwerk dat vele Europese vorstenhuizen en daarmee de betreffende landen verbond. In hoeverre de familierelaties invloed hadden op de politieke gebeurtenissen in die periode (van plm. het derde decennium van de 19e tot en met het tweede van de 20e eeuw), is nauwelijks aanwijsbaar. Beïnvloeding immers kan wat betreft bepaalde relaties redelijkerwijs verondersteld worden, maar is nooit compleet verifieerbaar omdat het voor een (groot) deel buiten onze waarneming gebeurt. Wel kan feitelijk geconstateerd worden dat de familierelaties in ieder geval niet konden voorkomen dat er in die tijd, zoals daarvoor en daarna, oorlogen plaatsvonden tussen de betreffende landen, waaronder zelfs een desastreuze wereldoorlog (1914-1918). En bij die oorlog stonden de vorsten, waaronder die van Engeland, Duitsland en Rusland, ondanks hun nauwe familierelatie tegenover elkaar.

¹ http://qvj.chadwyck.com/marketing.do
² https://www.genealogieonline.nl/west-europese-adel/I5243.php

Lees verder

• Leopold I, koning der Belgen, oom van Victoria en meer
• Alexander I, II en III en meer tsaren in de 19e eeuw
• Tsaar Nicolaas II - zijn moeizame leven en gewelddadige dood
• De politiek van het Duitse Keizerrijk 1871-1918
• Koningin Wilhelmina - regeerperiode 1898-1918