Schilders 20e eeuw: Andy Warhol, de koning van de pop-art

Andy Warhol, nauw verbonden met de pop-art, is een van de bekendste kunstenaars van de twintigste eeuw. Hij maakte de kunst tot handelswaar. Zijn werk, met typisch Amerikaanse onderwerpen als soepblikken, filmsterren, en dollarbiljetten, is direct herkenbaar. Hij plaatste bewerkte en vervormde beelden uit de massamedia tegen gekleurde achtergronden. Herhaling is een wezenlijk kenmerk van zijn werk. Portretten van beroemdheden, colaflesjes of soepblikken worden vaak twaalf of zestien keer naast elkaar afgebeeld. De arme immigrantenzoon Andy Warhol werd rijk, net als de filmsterren die hij portretteerde, en maakte zichzelf tot kunstwerk.

De jeugd van Andy Warhol

Andy Warhol was een onbetrouwbare bron om iets over zijn jeugd te weten te komen. Hij wilde graag een mysterie blijven, reden om te liegen over zijn geboortedatum en zijn levensomstandigheden. Hij werd geboren in Pittsburgh, vermoedelijk op 6 augustus 1928, als derde zoon van Andrei en Julia Warhola, arme Tsjechische immigranten. Als kleine jongen bracht de kleine Andy al tekenend hele dagen door in hun kleine woning.

Andy was een ziekelijk kind. Door sint-vitus-dans, een ziekte die het centrale zenuwstelsel aantast, kreeg hij hevig trillende handen. Uiteindelijk hield hij aan deze ziekte een bleke, albino-achtige huid over. De rest van zijn leven voelde hij zich gefrustreerd over zijn uiterlijk.

Zijn vader liet bij zijn overlijden een bedrag na van 15.000 dollar. Andy kon gaan studeren. Van 1945 tot 1949 studeerde hij aan het Carnegie Institute of Technology in Pittsburgh. Na zijn afstuderen vertrok hij voorgoed naar New York.

Andy Warhol, reclametekenaar in New York

In New York was er, door de sterk gestegen reclamebudgetten, een grote behoefte aan reclametekenaars. Het lukt de verlegen en enigszins contactgestoorde Andy om een goede reputatie als reclametekenaar op te bouwen. In 1949 werd zijn naam onder een door hem gemaakte tekening bij een artikel in de New York Times foutief gespeld als Andy Warhol. Andy besloot direct om die nieuwe naam over te nemen.

In de jaren vijftig had hij veel succes als reclametekenaar. Voor schoenenadvertenties werd hem in 1957 de Art Director's Club Medal toegekend. Eind jaren vijftig hield hij diverse eenmansexposities, met werk dat nog sterk gebaseerd was op op de advertenties die hij als reclametekenaar maakte. Twee telkens terugkerende thema's op de daar tentoongestelde tekeningen waren jongens en katten. Als succesvol reclametekenaar kon hij eind jaren vijftig een luxueus leven leiden. Hij begon met het verzamelen van moderne kunst.

Andy Warhol wordt pop-artkunstenaar

In een galerij (een plaats waar kunstwerken tentoongesteld worden) ontdekte hij striptekeningen van Roy Lichtenstein. Die striptekeningen leken sterk op zijn eigen werk. Hij besefte dat hij een nieuw idee nodig had om beroemd te kunnen worden. Een vriendin raadde hem aan om te schilderen waar hij van hield. Daarom begon hij in 1960 om schilderijen te maken van dollarbriefjes en van blikken Campbell's, zijn favoriete soepmerk. Dit was echt nieuw. Niemand had ooit kunst gemaakt van zoiets banaals als een soepblik.

In 1962 zijn de Campbell's soepblikken te zien op een tentoonstelling van Andy Warhol in de Ferus Gallery in Los Angeles. Er waren dertig verschillende soorten soep van zijn favoriete soepmerk verkrijgbaar, voor Warhol reden om dat aantal als uitgangspunt te nemen. Hij gaf ze totaal geïsoleerd weer, met een witte achtergrond. Zo maakte hij duidelijk dat de steeds meer gedepersonaliseerde wereld gedomineerd werd door consumptieartikelen. De soepblikken werden een massaproduct in zijn eigen werk, want in 1965 maakte hij een reeks schilderijen met dezelfde soepblikken in andere tinten.

Het gebruik van de zijdezeefdruk

Andy Warhol besloot om gebruik te maken van de zijdezeefdruk voor het maken van zijn schilderijen. Dit gebruik was nieuw, want voorheen werd de zijdezeefdruk uitsluitend gebruikt voor de reproductie van grafisch werk. Zo kon hij veel sneller werken. Bovendien sneed hij het te drukken beeld niet met de hand uit, zoals gebruikelijk was, maar gebruikte hij fotografische middelen om het beeld op het gaas aan te brengen.

Warhol werd zo de schepper van een kunst die op het massaal reproduceren van beelden was gebaseerd. Door het herhalen van beelden in grote aantallen, ofwel op hetzelfde doek of in de vorm van series, in combinatie met de banaliteit van de beelden, lijken
zijn schilderijen betekenisloos. Natuurlijk zijn ze niet echt betekenisloos. Met zijn werk verwees Andy Warhol naar zijn preoccupatie
(het constant denken aan) met roem, glamour en geld.

Kort nadat Marilyn Monroe in augustus 1962 zelfmoord had gepleegd, begon Andy Warhol met zijn Marilyn Monroe-serie. Voor hem was zij het symbool van de opkomst en tragische ondergang van een beroemdheid. Vijfentwintig gekleurde Marilyns is een van de eerste schilderijen die hij van haar maakte.

Hij bracht een publiciteitsfoto van Mairlyn Monroe via de techniek van de zijdezeefdruk over op het doek. Zo maakte hij van haar een stralend maar leeg icoon, met een enigszins afwezige uitdrukking op haar gezicht. Het lijkt of ze op een poster staat. De artificiële sfeer wordt versterkt door de met kleuren geaccentueerde haren, de ogen en de mond, kleuren die niet precies binnen de contouren blijven.

Andy Warhol gebruikte de zijdezeefdruk in 1963 om een reeks portretten van beroemdheden te maken, portretten die gebaseerd waren op een foto. Daarna vervaardigde hij een tijdlang death-and-disaster (dood en ramp) series. Van krantenfoto's van verkeersongelukken maakte hij onheilspellende monochrome beelden.

The Factory van Andy Warhol

Om aan de grote vraag naar zijn schilderijen te kunnen voldoen nam Warhol een aantal assistenten in dienst. Zijn atelier, een enorme zolder in Manhattan, noemde hij The Factory. Zijn assistenten vervaardigden, met zijn aanwijzingen, zijn schilderijen. Op die manier lukte het hem om 2.000 schilderijen te produceren in twee jaar tijd (bijna drie per dag).

The Factory was zowel werkruimte als ontmoetingsplaats voor jonge kunstenaars. Ook waren er geregeld politici, geflipte miljonairs, verzamelaars en hoeren op bezoek. Al snel werd het een mannenwereld, met veel homoseksuelen en travestieten als geregelde bezoekers.

Zelfportret van Andy Warhol

Andy Warhol maakte diverse zelfportretten. Op zijn zelfportret uit 1967 lijkt de voorstelling door de immense en vibrerende kleuren vrijwel ontbonden. Het beeld is moeilijk te ontcijferen. Het zelfportret werd door Andy Warhol gemaakt met een foto van zichzelf als basis, met een gezicht dat half schuilging achter zijn hand. Andy Warhol was zelf een beroemdheid geworden, en daarmee onderwerp van zijn eigen kunst.

De cineast Andy Warhol

Andy Warhol, die zich vanaf 1963 vooral concentreerde op het maken van films, stopte in 1967 met schilderen. De reden dat het filmen de voorkeur kreeg, was omdat volgens Warhol het filmen eenvoudiger was: 'Je zet hem aan en je loopt weg. de camera doet alles zelf'. In het totaal maakte hij circa 80 films, waarvan er 70 tussen 1963 en 1968 werden opgenomen. De films werden gewaardeerd in the underground filmwereld.

Warhol, vanaf zijn jeugd geobsedeerd door filmsterren, was nu in de gelegenheid om zelf filmsterren te creëren. Ieder jaar maakte hij een nieuwe filmster, die kort door hem werd gepromoot. The Factory werd zo een fabriek voor sterren. Het sterrendom van een van zijn filmsterren duurde overigens zelden langer dan een jaar.

Andy Warhol hield zich ook bezig met muziek. De door hem geadopteerde groep Velvet Underground mocht oefenen in The Factory.

Aanslag op zijn leven

In juni 1968 schoot Valerie Solanas, een radicale feministe, Andy Warhol in zijn werkruimte neer. Andy had haar script voor een film geweigerd. De levensgevaarlijk gewonde Andy Warhol werd klinisch dood verklaard. Hij overleefde de aanslag als door een wonder, na talloze operaties te hebben ondergaan. Hij besloot om de foto's van zijn littekens te verkopen aan het Museum of Modern Art in New York.

Na de aanslag sloot Andy Warhol zich af van de buitenwereld. Hij trok steeds meer op met leden van de jetset. Spoedig werd hij zelf gezien als een lid van de jetset. Hij verspreidde roddelverhalen over zichzelf, liet zijn neus klinisch bijwerken, en droeg een witte pruik en make-up.

Weer beeldend kunstenaar

In 1978 bemerkte hij, tijdens een grote overzichtstentoonstelling van zijn werk, dat de prijzen die men voor zijn werk wilde betalen enorm waren gestegen. Dat was voor hem, de zakenman Warhol, de reden om weer beeldende kunst te gaan maken. Hij vervaardigde, met polaroids en de zeefdruktechniek, portretten van onder andere Brigit Bardot, Elizabeth Taylor en Muhammad Ali. Iedereen die bereid was om 50.000 dollar te betalen kon een portret bij hem bestellen. Overigens deed hij zelf steeds minder. Hij nam de foto, zette zijn handtekening en liet de rest over aan zijn assistenten.

Gedurende de laatste jaren van zijn leven maakte hij onder andere portretten van Lenin en Beethoven. Ook opende hij een tentoonstelling met zeefdrukken van skeletten. Critici waren van mening dart Warhol alleen nog maar werkte voor het geld. Van beeldend kunstenaar werd hij steeds meer een society-persoonlijkheid, een trouwe bezoeker van alle feestjes en openingen van tentoonstellingen.

Zijn overlijden

Op een van zijn laatste exposities, door Warhol op 8 juli 1986 geopend in Londen, hing een aantal zelfportretten. Op die zelfportretten kijkt hij recht in de camera. De toeschouwer ziet een gezicht met ingevallen wangen en starende ogen.

Februari 1987 reisde hij naar Milaan om een expositie te openen. Hij kreeg steeds meer last van galstenen. Omdat hij een panische angst had voor ziekenhuizen, besloot hij pas om zich te laten opereren toen de pijn ondraaglijk werd. De operatie, op 21 februari 1987, leek goed te zijn verlopen. Toch overleed hij de volgende morgen in zijn slaap aan een hartaanval.

Alleen naaste familie woonde zijn begrafenis in Pittsburgh bij. Bij een herdenkingsdienst in de Sint Patricks Cathedral, op 1 april 1987, waren meer dan 2.000 mensen aanwezig.

Lees verder

• Moderne schilderkunst: pop-art (Engels-Amerikaans)
• Schilders 20e eeuw: Wassily Kandinsky, abstracte kunst
• Schilders 20e eeuw: Piet Mondriaan, pure abstracte kunst