Zeus in de mythologie

Zeus (Oud-Grieks: Ζεύς) is de oppergod binnen de Griekse godsdienst. Hij regeert over de hemel, donder en bliksem, en over de berg Olympos, waar de goden huizen. Hij wordt ook gezien als de vader van de andere goden, die hem in verhalen ook vaak met deze woorden aanspreken. Zeus wordt vaak afgebeeld met een of meerdere van zijn symbolen, namelijk de bliksemschicht, de adelaar, de stier en de eikenboom. Er zijn ontelbaar veel mythologische verhalen waar Zeus een belangrijke rol in speelt.

Afkomst

Geboorte

Zeus is het jongste kind van Kronos en Rhea, twee van de twaalf Titanen, de zonen en dochters van Ouranos, de hemel, en Gaia, de aarde. De Titanen heersten over hemel en aarde, alvorens de Olympische goden aan de macht zouden komen. Toen Kronos zijn vader Ouranos van de troon had gestoten, voorspelde Gaia dat hem ooit hetzelfde zou overkomen en dat een van zijn eigen kinderen hem de macht zou ontnemen.

Kronos was dus bang dat deze voorspelling zou uitkomen en om dit te voorkomen at hij, telkens hij een kind kreeg, de baby op. Zijn zus en tevens vrouw, Rhea, kon dit niet meer aanzien en hield de geboorte van haar laatste kind, Zeus, geheim. Ze verborg het kind in een grot op Kreta en liet hem voeden door een geit en grootbrengen door de nimfen die er huisden. Zo kon Zeus, ondanks dat zijn vader dit niet wilde, opgroeien tot een grote volwassen man.

Strijd met de titanen

Toen hij groot genoeg was, ging hij naar zijn vader en beval hem zijn opgegeten broers en zussen, die onsterfelijk waren, weer terug te geven. Er brak een hevige strijd uit tussen vader en zoon en hun aanhang. Kronos kon rekenen op de hulp van zijn broers en zussen, de Titanen, en Zeus verzekerde zichzelf van steun door heel wat gevangenen van zijn vader te bevrijden, waaronder eenogige reuzen, ook wel cyclopen genoemd. Het waren de cyclopen die Zeus zijn meest machtige wapen schonken, dat later ook zijn belangrijkste kenteken zou worden: de bliksemschicht.

Uiteindelijk won Zeus het van zijn vader en werden zijn broers en zussen weer bevrijd. De broers en zussen van Zeus - Hestia, Hades, Demeter, Poseidon en Hera - worden zo voor de tweede maal geboren.

Voor zijn huwelijk

Een aanzienlijk aantal verhalen waarin Zeus voorkomt, handelen over een van zijn vele seksuele escapades. Zeus heeft dan ook een zeer indrukwekkend aantal kinderen. Ze allemaal opsommen is haast onbegonnen werk. Zeus trad dan wel in het huwelijk met zijn zus Hera, die tevens de godin van het huwelijk is, maar slechts vijf van zijn nakomelingen zijn door haar ter wereld gebracht.

Het verbod van Rhea

Rhea had al heel snel in de gaten dat haar zoon een enorme seksuele drang had en ze erkende dat dit in de toekomst een probleem zou kunnen vormen voor hemzelf en eender welke vrouw die hij zou trouwen. Dus verbood zij hem in het huwelijk te treden. Zeus werd uiteraard erg boos op zijn moeder en dreigde er zelfs mee haar te zullen verkrachten. Rhea veranderde zichzelf in een reusachtige slang, haar zoon deed hetzelfde en ze vielen elkaar aan. Zeus nam de overhand in het gevecht en verkrachtte haar. Zij zou de eerste zijn van een lange reeks vrouwen die ten prooi zouden vallen aan de lusten van de god.

Zeus en Metis

Zeus liet zijn oog vallen op de mooie Metis, een ocenaïde die zichzelf van vorm kon doen veranderen. Metis is de personificatie van de wijsheid, wat haar naam ook betekent. Het is dan ook niet verwonderlijk dat uit de gemeenschap tussen haar en Zeus de godin van de wijsheid Athena zou voortkomen. Hoe dit zou gebeuren is echter ongewoon.

Toen Metis in verwachting was geraakt van Zeus, werd er door Gaia een voorspelling gedaan dat het tweede kind dat Metis zou baren een jongen zou zijn en dat dit kind voorbestemd was om zijn vader van de troon te stoten en op zijn beurt te heersen over de goden en de hemel. Zeus wilde echter niets aan het toeval overlaten en slikte de zwangere Metis in.

Het kind plantte hij in zijn hoofd en toen het volgroeid was, kwam Athena volledig volgroeid tevoorschijn uit zijn hoofd. Metis, die nog steeds heel en wel was, zou hem vanaf nu haar wijze raad toefluisteren vanuit Zeus' buik.

Vijf andere minnaressen

Themis
Vooraleer hij in het huwelijk zou treden, zou hij eerst nog kinderen verwekken bij vijf andere dames. De eerste vrouw waar hij mee zou slapen was zijn tante, de titanide Themis. Zij was de godin van de orde en het recht en zal later ook een belangrijke raadgeefster van Zeus worden. Ze kregen samen zes dochters. De drie horae, of horen, die de seizoenen belichaamden. En de drie moirae of schikgodinnen. Zij bepalen voor elk mensen leven hoelang het zal duren en hoeveel goed en kwaad hen ten dele komt. Dit doen ze door elke sterveling een levensdraad toe te kennen. Klotho is de spinster. Zij spint de levensdraad van elke mens met haar spinnewiel. Haar naam is dan ook afgeleid van het Griekse woord voor 'spinnen', namelijk 'klōthein'. Haar zus Lachesis is de godin die de draad afmeet en bepaalt hoe lang elke draad zal zijn. Haar naam is afgeleid van het Griekse woord "lanchanein" (verbaalstam "lach-") wat "door het lot verkrijgen" betekent. De derde en laaste zuster heet Atropos zij is de godin die de levensdraad doorknipt. Atropos betekent "onveranderlijk" of "onvermijdelijk", wat verwijst naar het onveranderlijke lot van de mensen.

Eurynome
Vervolgens verwekte Zeus bij de zus van Metis, Eurynome, drie dochters: de drie gratieën. Aglaia, zij staat voor schoonheid en glans, Euphrosyne, zij staat voor vreugde en Thalia, zij staat voor (op)bloeiend geluk.

Demeter
Daarna sliep Zeus met zijn zus Demeter. Met haar kreeg hij één dochter, namelijk Persephone. Zij zou later tegen de zin van zowel Demeter als Persephone zelf in, in het huwelijk treden met Hades en zo de godin van de Onderwereld worden.

Mnemosyne
Ook met de titanide, en dus zijn tante, Mnemosyne die de personificatie is van het geheugen, dook hij tussen de lakens. Voor negen dagen en nachten vrijden zij en zo verwekten zij de negen muzen. Over de namen en exacte rolverdeling van deze dames wordt gediscussieerd, maar over het algemeen worden de volgende naar voren geschoven:

• Klio, de muze van de geschiedenis
• Euterpe, de muze van lyrische poëzie en muziek
• Thalia, de muze van de komedie (let op: niet te verwarren met een van de drie gratiën)
• Melpomene, de muze van de tragedie
• Terpsichore, de muze van de dans
• Erato, de muze van liefdespoëzie en huwelijksliederen
• Polyhymnia, de muze van de liturgie en retoriek
• Urania, de muze van de astronomie
• Kalliope, de muze van de epische poëzie

Leto
De laatste vrouw waarmee hij het bed deelde, alvorens in het huwelijksbootje te stappen, was Leto. Zij was de dochter van de titanen Koios en Phoibe. Bij haar verwekte Zeus de tweeling Apollo en Artemis. Hera, die jaloers was op de schoonheid van Leto en de aandacht die ze kreeg van Zeus, vervloekte Leto en zorgde ervoor dat Leto nergens op aarde zou kunnen bevallen van haar kinderen. Leto zocht lang naar een plek waar ze rustig haar kinderen ter wereld zou kunnen brengen, maar tevergeefs. Totdat ze aankwam op het eiland Delos. Het eiland hing niet vast aan de zeebodem en was dus niet opgenomen in de vloek van Hera. Hier schonk ze haar dochter Artmeis het leven, en negen dagen en nachten later ook aan haar zoon Apollo.

Het huwelijk van Hera en Zeus

Vervolgens liet hij zijn oog vallen op Hera, zijn zus. Hij probeerde haar het hof te maken, maar Hera wees hem steeds af. Dit kon Zeus niet verkroppen en dus besloot hij haar op een andere manier voor zich te winnen. In de vorm van een zielige, doorweekte koekoek verscheen hij aan Hera. Zij, vol medelijden voor het arme beest, wilde hem droog en warm maken en drukte hem aan haar boezem. Onmiddellijk veranderde Zeus zichzelf weer in zijn ware vorm en onteerde haar. Hierdoor kon de principiële Hera niet anders dan met haar broer te huwen. En zo vond het eerste huwelijk van de goden plaats. Alle goden en godinnen waren uitgenodigd en brachten prachtige geschenken voor het kersverse paar mee. Zo schonk onder andere Gaia haar kleindochter een boom waaraan gouden appels groeiden. De twee beleefden een magische huwelijksnacht die zo'n driehonderd jaar duurde.

Affaires van Zeus

Hera, die zelf de godin van het huwelijk is, heeft zelf echter nooit een perfect gelukkig huwelijk gekend, aangezien haar man niet ophield met ander vrouwelijk schoon na te jagen. Talloze liefdesaffaires zijn het onderwerp van mythes. Het is haast onbegonnen werk ze allemaal op te lijsten. Maar verder vind je de meest in het oog springende.

Semele: de geboorte van Dionysos

Semele was een sterfelijke vrouw. Ze was de dochter van Cadmus en Harmonia, stichters van de stad Thebe. Zeus liet zijn oog vallen op deze jonge schoonheid en verscheen in menselijke gedaante aan haar. Ook zij werd meteen verliefd op deze knappe man. Zeus vertelt Semele wie hij werkelijk was en dat hij zich vermomd had om bij haar te kunnen zijn. Uiteindelijk slapen de twee samen.

Maar Hera, die het allemaal had zien gebeuren, liet dit niet zomaar aan haar voorbij gaan en wilde deze vrouw straffen. Ze vermomde zichzelf in een oude verpleegster en werd bevriend met Semele. Zij vertelde Hera dat ze zwanger was en dat de vader van het kind niemand minder was dan de god Zeus. Hera deed alsof ze Semele niet geloofde, hopend dat zij zou beginnen twijfelen aan de ware identiteit van de vader van haar kind. En dit gebeurde ook.

Wanneer Zeus en Semele elkaar weer ontmoetten, vroeg ze aan hem om te bewijzen dat hij wel echt de oppergod Zeus was. Zeus probeert haar dit idee eerst nog uit het hoofd te praten, maar Semele houdt voet bij stuk en uiteindelijk laat Zeus zich in zijn ware gedaante zien, zijnde gehuld in bliksemflitsen. Mensen kunnen deze vorm echter niet aanschouwen, want zij worden verbrand door de bliksemflitsen. Zo ook Semele. Zeus weet het kind dat ze droeg nog te redden en naait het in zijn dijbeen. Een paar maanden wordt, voor de tweede maal, de god Dionysos geboren.

Io, de koe

Io was een priesteres van Hera in de stad Argos en was daarom dus ook veel in de tempel te vinden. Daardoor merkte Zeus haar op. Hij probeerde haar meermaals het hof te maken, maar Io weigerde steeds opnieuw. Maar Zeus, die geen nee kan aanvaarden, negeert haar volkomen en verkracht haar, of, volgens andere versies, geeft Io utieindelijk toch toe aan Zeus.

Meteen nadat de twee het bed gedeeld hadden, besefte Zeus dat hij deze vrouw nu zou moeten verbergen voor zijn echtgenote. Om haar veilig te stellen voor de toorn van Hera, veranderde hij Io in een koe. Zo kon hij Io in de buurt houden en kon hij haar blijven zien, zonder dat Hera dit zou opmerken.

Maar tevergeefs, Hera besefte al snel wie de koe in feite was. En vroeg haar man om een cadeautje. Zeus zei dat ze mocht hebben wat ze wilde. Hierop eiste Hera Io, de koe, op. Hera, die heel goed weet met wie ze te maken heeft, beval haar trouwe dienaar Argos om Io te bewaken en zo te voorkomen dat Zeus bij haar in de buurt zou kunnen komen. Argos was geen gewone man, maar had wel honderd ogen en was dus zeer geschikt voor de baan van wachter.

Zeus kon echter niet wegblijven van Io, en zond Hermes naar haar toe om haar te bevrijden. Hermes weet Argos inderdaad neer te halen. Om Argos te eren na zijn dood, plaatste Hera zijn honderd ogen op de veren van haar symbooldier, de pauw. Dat is dus waarom de veren van de pauw bedekt lijken te zijn met ogen. Io is nu bevrijd, maar Hera zendt een hele zwerm steekvliegen achter haar aan, die haar overal zullen volgen, waar ze ook gaat.

Europa, ontvoerd door een stier

Europa was een Fenisische prinses, een volk aan de kust van de Middellandse Zee in het Midden-Oosten. Ze was nog vrij jong wanneer Zeus zijn oog op haar liet vallen, afhangend van welke versie je leest is ze tussen de 14 en de 20 jaar. Maar zoals we weten uit het verhaal van Semele, kon Zeus zichzelf niet tonen aan Europa in zijn ware vorm. Daarom veranderde hij zichzelf in een stier en verscheen aan het meisje terwijl ze aan het spelen was op het strand. Europa zag het mooie dier en begon hem te strelen. Terwijl ze dit deed, greep Zeus haar en zwom met haar de zee in. Europa kon nergens heen.

Zeus bracht Europa helemaal tot in Kreta, alwaar hij het bed deelde met haar. Europa keerde nooit meer terug naar huis en werd uiteindelijk de koningin van Kreta en kreeg een aantal kinderen met Zeus, waaronder de latere koning Minos. Deze man zou later rechter worden in de onderwereld, waar hij zou beslissen over het lot van de zielen van pas gestorvenen. Naar hem is overigens ook de Minoïsche beschaving genoemd, die - toevallig of niet - de stier aanbaden als een goddelijk wezen.

Thalia: een onverwachte vlucht

Thalia was een nimf en de dochter van de Olympische god Hephaestos. Zeus verscheen aan haar in de vorm van zijn symbooldier, de adelaar. Hij daalde neer vanuit de lucht en plukte haar van de grond. Hij vloog met haar naar een rivier op Sicilië, waar hij haar verkrachtte. Hoe het verhaal verder gaat hangt af van welke versie je leest. Sommige versies beweren dat Thalia, uit vrees voor de wraak van Hera, zichzelf verstopte onder de aarde. Andere versies zeggen dat Zeus haar begroef, omdat hij bang was voor Hera's reactie.

Ganymedes, Zeus wijnschenker

Zeus ontvoerde ook eenmaal een jonge knaap. De jongen heette Ganymedes en was de zoon van koning Trosn, de stichter van Troje. In de Ilias wordt hij door Homeros beschreven als de mooiste van alle stervelingen. Daarom wilde Zeus hem uiteraard hebben. Hij nam de jongen mee naar de Olymposberg, waar hij de wijnschenker van de goden werd en wellicht ook sliep met oppergod Zeus. Ganymedes' vader kreeg ter compensatie voor het verlies van zijn zoon een aantal paarden van de goden cadeau.

Leda en de zwaan

Leda was de prinses van Aetolia en de vrouw van de Spartaanse koning Tyndareus. Ze kreeg enkele zeer bekende kinderen, namelijk Helena van Troje, de vrouw die omwille van haar schoonheid de Trojaanse oorlog zou ontketenen, Clytaemnestra, de vrouw van de Griekse leider Agamemnon met wie ze de hoofdrol speelt in enkele zeer bekende tragedies, en de tweeling Castor en Pollux.

Zeus verschijnt aan haar in de vorm van een zwaan die wordt aangevallen door een adelaar. Leda beschermt het dier en de twee slapen samen. Die zelfde avond deelt Leda ook het bed met haar man Tyndareus. Het resultaat is twee eieren. Hieruit werden haar vier kinderen geboren.

Welke kinderen uit welke eieren geboren worden en welke kinderen van welke vader zijn, varieert in verschillende versies die in omloop zijn. In sommige versies zijn Castor en Polux halfbroers, hoewel ze wel een tweeling zijn. Soms zijn ze allebei stervelingen, soms allebei goddelijk en soms zelfs een goddelijke tweeling en een sterfelijke tweeling. In het laatste geval is het altijd Polux die onsterfelijk is.

Danaë en de gouden regen

Danaë was de dochter van Eurydice en koning Akrisios van Argos. Akrisios ging naar het orakel om te vragen hoe hij zou sterven. Wanneer het orakel hem voorspelde dat zijn kleinzoon hem zou doden, panikeerde hij. Hij wilde zijn dochter er kost wat kost van weer houden een zoon te baren en sloot haar op in een kerker in de kelders van zijn paleis.

Zeus, die alles ziet, zag de mooie Danaë in die kerker en wilde haar beminnen. Hij veranderde zichzelf in een gouden regen en in deze vorm bevruchtte hij de prinses. Het kind dat uit haar en Zeus geboren werd zou de halfgod Perseus zijn.

Lamia en haar gruwelijke straf

Lamia was een zeer mooie Lybische koningin, die door Zeus begeerd werd. In dit geval is vooral de straf die Hera voor haar in petto had, toen ze erachter kwam wat haar man met deze vrouw had gedaan, die in het oog spring. Hera beroofde Lamia van al haar kinderen en veranderde haar in een moster dat zelf kinderen at. Daarnaast zou ze ook jongemannen verleiden en hen vervolgens verslinden. Ze is in die zin gelijkaardig aan de sirenes.

Lees verder

• Hera in de mythologie
• Homeros, de blinde bard
• Aphrodite in de mythologie