Pallas Athena, godin van wijsheid, de wetenschap en oorlog

Pallas Athena, de lieveling van de Zeus de Griekse oppergod, godin van de wijsheid, de wetenschap, de stad, de landbouw en de oorlog. Eén van de grootste godinnen uit de Griekse mythologie, beeldschoon, sterk en slim. Athena was de eeuwige maagd, waar de toevoeging ‘pallas’ naar verwijst. Ze was even mooi als Aphrodite maar zonder de nukkigheid, even sterk als Ares maar zonder zijn wreedheid. Athena blies de adem in de eerste mens en werd de beschermgodin van een prachtige stad, Athene.

Bron: Publiek domein, Wikimedia Commons (PD)

De geboorte van Athena

Athena is een dochter van Zeus. Homerus vertelt over deze speciale dochter van de oppergod en noemt nergens een moeder. Andere schrijvers geven haar wel een moeder: Metis, de eerste vrouw van Zeus. Op aanraden van onder andere Gaia eet Zeus zijn eerste vrouw op. Zijn vader had de gewoonte om zijn kinderen op te eten en hij zet de traditie voort. Gaia dacht dat een kind van Metis Zeus uiteindelijk van zijn troon zou stoten. Metis wordt opgegeten terwijl ze zwanger is van Athena. Na enige tijd krijgt de arme god een vreselijke hoofdpijn en ten einde raad laat hij één van de goden zijn hoofd opensplijten en daar verschijnt Athena in volledige wapenuitrusting.

Over wie uiteindelijk de bijl zette in het hoofd van Zeus, daarover verschillen de mythen. Hephaitos wordt vaak genoemd. In andere verhalen is Hephaitos het kind dat Hera krijgt uit woede over de geboorte van Athena. Prometheus zou misschien de bijl hebben gehanteerd of Hermes. In ieder geval wordt Athena geboren als een volwassen, volledig bewapende godin. De Romeinen noemden haar Minerva.

Athena was de wijze godin

Bron: MrGray70, Flickr (CC BY-2.0)

Athena was de dochter van Zeus en kreeg haar macht van hem. Haar moeder was de godin van de wijsheid en in sommige verhalen ouder dan Zeus. Dit maakte haar tot één van de krachtigste goden, macht en wijsheid in één. Athena is in die zin bijzonder in de mythologie omdat ze niet ontstaat uit een natuurkracht , Athena is vooral de beschermster van de staat en de steden zodat deze zich kunnen ontwikkelen. Athena Polias was één van haar namen, beschermster van de staat maar ook van het gezin. Want de huishoudens waren de basis van de staat. Ze beschermde de wetgeving, hield toezicht op de orde en rechtspraak.

Athena is de godin van de landbouw en stond aan de wieg van de uitvinding van de ploeg en hark. Ze creëerde de olijfboom en leerde mensen om paarden en ossen te temmen en beschermde de oogst. Athena Ergane is de uitvindster, Athena was de praktische godin. Ze leerde de mensen spinnen en weven, de getallen en het vuur. Voor de verbetering van de landbouw deed ze verschillende uitvindingen maar ook andere ambachten probeerde ze te ‘moderniseren’. Ergane is ook de beschermster van de kunst, wetenschap, kennis en muziek.

Athena was de godin van de oorlog. Er was al een god van de oorlog, Ares. Waar Ares stond voor de wilde, woeste en wrede oorlog was Athena meer de bedachtzame. Ze was de godin voor de grote helden als Heracles en Odysseus. In de Trojaanse Oorlog stond ze achter de Grieken hoewel haar steun niet onbeperkt was.

Meer dan de andere goden hield Athena zich bezig met de mensen. Door diverse uitvindingen verbeterde ze het dagelijks leven. Ze bemoeide zich met de oorlogen, met de groeiende democratie en rechtspraak. In vrijwel alle facetten van de maatschappij speelde ze een rol.

Athena en Athene

Athena gaf de stad Athene een naam. Het mythische verhaal over het ontstaan van de stad verteld over een ruzie tussen twee goden. Athena en de zeegod Poseidon wilden beiden Attica, de landstreek waarin Athene lag. Zeus liet ze een wedstrijd houden, degene die Attica het meest waardevolle zou geven kreeg het gebied. De goden samen zouden het eindoordeel geven. Poseidon tikte met zijn drietand op de grond en er ontstond een waterbron. Water was inderdaad heel belangrijk voor het gebied maar Poseidon was de god van de zee en het water was zout en hierdoor nutteloos. Athena liet een olijfboom groeien.

olijfboom / Bron: Hans, Pixabay

Athena werd door de andere goden als winnaar uitgeroepen. De bevolking van de stad koos daarop Athena tot beschermgodin van hun stad. De belangrijkste tempels op de acropolis werden aan haar gewijd. Het Parthenon was aan haar gewijd omdat ze Athena Parthenos was, de eeuwige maagd. Maar ook het Erechtheum is voor een belangrijk deel een tempel voor haar goddelijke status. De heilige olijfboom die Athena aan het gebied had geschonken stond ook op de acropolis.

Athena en Erichthonius

Athena bleef maagd maar soms wordt er een kind aan haar toegeschreven, Erichthonius. Athena had een nogal ongemakkelijke verhouding met de god Hephaitos. Dit was de god die misschien bij haar geboorte was geweest. Maar de twee goden zaten ook in elkaars ‘werkgebied’, beide goden beschermden de ambachten. Misschien vond Hephaitos wel dat hij meer rechten had omdat hij Zeus van zijn vreselijk pijn had verlost.

Volgens de mythe was Hephaitos verliefd op de mooie Athena. Athena vond de mismaakte god niets, maar de smidgod wilde niet luisteren. Athena weet aan een heftige omhelzing van de god te ontkomen maar daarbij valt zaad van Hephaitos op haar been. Met een beetje wol haalt Athena dit weg en gooit het op de grond. Daar ontstaat Erichthonius, half mens en half slang. Athena besluit dit wezentje op te voeden en verstopt het voor de andere goden. Veel later wordt hij koning van Athene.

Athena en Arachne

Arachne / Bron: Dimitrisvetsikas1969, Pixabay

Arachne was een jong meisje dat geweldig kon weven en spinnen. Ze was niet alleen buitengewoon handig met het weefgetouw ze was ook eigenwijs. Ze vertelde overal dat ze beter kon spinnen dan Athena en dat hoorde de godin. Athena lokt haar in een wedstrijd. Zowel Athena als Arachne maken een bijzonder kleed. Athena moet het toegeven, het meisje kan geweldige kleden maken, geen foutje in te vinden! Alleen de afbeeldingen op het kleed van Arachne stonden Athena niet aan, het waren alleen afbeeldingen van de liefdesavontuurtjes van de goden.

Athena erkent haar vaardigheid maar haar houding verdient een flinke straf. Ze verandert het meisje in een spin, zo kan ze haar verder leven blijven ‘weven’. Soms vergeten de mensen dat ze hun gaven hebben gekregen van de goden. Arachne was geweldig goed in wat ze deed, alleen die gave had ze gekregen van Athena. Athena wil graag die erkenning.

Cultus rond Athena

Athena werd door heel Griekenland vereerd maar vooral in Athena werden feesten ter ere van haar groots gevierd. Op de acropolis stonden tempels waarin offers aan haar konden worden gebracht. Tijdens de mysterieuze Arrephoria brachten jonge meisjes offers naar de tempel. De Scirophoria, ook een tempelfeest en tenslotte de Panathenaea. De laatste waren wedstrijden tussen verschillende kunstenaars waaraan later atletiekwedstrijden werden toegevoegd.

Attributen van Athena

Medusa / Bron: SilviaP Design, Pixabay

Athena wordt meestal afgebeeld als een lange, slanke godin met een helm en een speer en schild. Over haar schouder hangt de Aegis. Op het schild staat vaak een afbeelding van Medusa, op haar hand staat soms een uil.

De uil: de uil staat voor haar wijsheid, in het oude Griekenland werden ook munten geslagen met een afbeelding van een uil, symbool voor Athena.
Aegis: de Aegis kreeg ze via haar vader Zeus. De Aegis is een mantel , soms de bekleding van een schild, van de vacht van de heilige geit die Zeus in leven hield na zijn geboorte op Kreta.
Medusa: een afbeelding van Medusa staat op het schild of wordt als een soort gesp gebruikt voor de Aegis. Medusa had de woede weten op te wekken van Athena. Athena veranderde eerste het haar van het meisje in slangen en daarna werd de blik van het arme meisje dodelijk voor iedereen die haar aankeek. Athena kreeg na haar door het hoofd van de getergde vrouw.
De speer en de helm: dit waren vooral haar symbolen als oorlogsgodin.