Aleid van Poelgeest; de vermoorde maîtresse

Over het korte leven van deze Hollandse dame is niet zo heel veel bekend. Zo weten we niet wanneer ze exact geboren is of hoe ze eruit ziet. Vooral met dat laatste zijn de historici aan de haal gegaan en Aleid wordt dan ook vaak gekarakteriseerd als een beeldschone en invloedrijke vrouw. Maar echte bewijzen zijn hier niet voor te vinden. Dat ze in ieder geval een belangrijke rol heeft gespeeld tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten in Nederland is een ding wat zeker is. Kortom wie is Aleid van Poelgeest?

Inhoud

• Aleid van Poelgeest
• De graaf; Albrecht van Beieren
• De ontmoeting tussen Albrecht en Aleid
• De Hoekse en Kabeljauwse twisten
• De moord op Aleid van Poelgeest
• *Willem Cuser

Aleid van Poelgeest

Aleid van Poelgeest werd vermoedelijk rond 1370 geboren in de plaats Koudekerke, bij Alphen aan de Rijn. Ze was de dochter van Jan van Poelgeest en Aleid van Beest Gebrandtsdochter. Vader Jan werkte voor het hof van de stadhouder en later voor de Hertog van Gelre, Jan van Blois. In 1386 werd Jan van Poelgeest aangesteld als rentmeester van Zuid-Holland en kwam daardoor te werken voor de Graaf Albrecht van Beieren (1336-1404), Graaf van Holland, Zeeland en Henegouwen.

De graaf; Albrecht van Beieren

Albrecht van Beieren is in 1336 geboren in München en door middel van een verkregen erfenis was zijn familie in het bezit gekomen van de graafschappen Holland, Zeeland en Henegouwen. In eerste instantie was Albrecht alleen hertog van het Beierse hertogdom Straubing en was zijn broer de graaf van Holland en de andere graafschappen. Toen zijn broer ziek werd, werd Albrecht gevraagd het graafschap waar te nemen en na het overlijden van zijn broer werd hij ook officieel graaf van Holland.

Het dagelijkse bestuur van het graafschap Henegouwen gaf Albrecht in handen van zijn zoon Willem. Hierdoor kan Albrecht zichzelf vestigen in Den Haag en zet daar een grafelijk hof op met Europese faam. Hij was toen al in Praag getrouwd met zijn vrouw Margaretha van Brieg en zij kreeg veel vrijheid van Albrecht. Zo werd Margaretha niet alleen de moeder van zijn kinderen, zijn steun en toeverlaat en verzorgde zij de taken die bij het gravin zijn hoorde, maar regeerde ze ook mee met Albrecht. Samen vaardigden zij nieuwe wetten uit en ze was vaak bij vergaderingen van haar man aanwezig. Helaas was haar gezondheid zwak en overleed zij al op jonge leeftijd.

De vrouwen van Albrecht

Op de vrouwen van Albrecht wordt door de meeste historici enorm veel nadruk gelegd. Maar laten we dingen even in perspectief bekijken, in de tijd dat Albrecht leefde was zijn interesse in vrouwen en aantal maîtresses niet bijzonder. Vele andere vorsten en hooggeplaatste adel hadden meerdere maîtresses en bastaardkinderen. Albrecht was altijd keurig in het bijhouden van zijn privé boekhouding. Hierdoor zijn er nog bewijzen te vinden van uitgaven die hij heeft gedaan aan cadeaus voor zijn maîtresses, toelages die hij heeft betaald aan zwangere vriendinnen en weer naar huis gestuurde dames. De affaires die Albrecht had waren in die tijd ook geen geheid en zijn vriendinnen sliepen vaak bij iemand van zijn personeel thuis, in de buurt van het Binnenhof.

De ontmoeting tussen Albrecht en Aleid

Over de manier waarop Aleid haar minnaar Graaf Albrecht van Beieren heeft ontmoet bestaat een hoop onduidelijkheid. In die tijd werden er nog niet veel dingen op schrift vastgelegd. Op een oude grafelijke rekening van de hofhouding van Albrecht staat een jonkvrouw Alijt vermeld en dit wekt de suggestie dat Aleid rond 1383 de hofdame was van Margaretha van Brieg, de vrouw van Albrecht van Beieren. Vermoedelijk hebben Albrecht en Aleid pas toenadering tot elkaar gezocht naar het overlijden van zijn vrouw in 1386, maar het precieze verhaal over hun eerste ontmoeting is onbekend. Opvallend is wel dat de 52 jaar oude Albrecht verwantschap voelde met de vermoedelijk pas 18 jaar oude Aleid. Wat wel met zekerheid te zeggen is, is dat Albrecht vanaf 1387 regelmatig op bezoek kwam bij de familie van Poelgeest in Koudekerke. Albrecht en Jan hadden samen een goede vriendschap opgebouwd en in 1388 benoemde Albrecht Jan tot kastelein (toentertijd een ander woord voor beheerder) van zijn jachtkasteel genaamd Teijlingen.

Aleid als maîtresse

In datzelfde jaar trok Aleid naar Den Haag en op 2 juli van datzelfde jaar werd er door Albrecht een huis gekocht voor Aleid in Den Haag. Hierbij kreeg ze ook de beschikking tot een gevolg van jonkvrouwen om haar te dienen, voorzag Albrecht in haar levensonderhoud en had ze een eigen kamer aan het hof. Albrecht bezocht haar regelmatig thuis en gezamenlijk reisden ze door de gewesten Holland, Zeeland en Henegouwen. In 1931 kreeg Aleid van Albrecht het leengoed Ten Hoeck cadeau, nadat de toenmalige heer van het landgoed was overleden. Uit de dagboeken en administratie van de graaf blijkt wel dat Aleid zeer bijzonder voor hem was. Hij gaf haar dure en grote cadeaus en liet vanaf haar huis een pad aanleggen rechtstreeks naar het Binnenhof. Verharde paden werden toen nog nauwelijks aangelegd omdat de stenen simpelweg te duur waren, alleen als het echt nodig was werd er een verhard pad aangelegd. Aleid kreeg van Albrecht een verhard pad zodat ze zonder moddervoeten het Binnenhof kon bereiken.

Een opvallend feit is dat ze naast het bezoek van Albrecht ook vaak zijn zoon Willem op visite kreeg bij haar thuis. Wat Willem daar deed is niet bekend, maar Aleid was absoluut een bijzondere vrouw... Inmiddels stond Aleid ook publiekelijk bekend als de maîtresse van Albrecht en zo langzamerhand kreeg ook Aleid meer en meer de vrije hand van Albrecht.

De Hoekse en Kabeljauwse twisten

In de tweede helft van de veertiende eeuw had Nederland te kampen met de Hoekse en Kabeljauwse twisten (ca. 1350-1490). Deze twisten kwamen voort uit het feit dan de graaf van Holland, Willem IV, overleed zonder kinderen na te laten. Een crisis over de opvolging was het gevolg en er ontstonden twee kampen die lijnrecht tegenover elkaar stonden. De "Hoeken" steunde de zus van Willem IV, Margaretha van Beieren, maar de "Kabeljauwen" vonden dat haar dertienjarige zoon Willem V recht had op de opvolging.

Aleid's invloed

Volgens de verhalen zou Aleid grote invloed hebben gehad op Albrecht en daar zou haar familie financieel goed van geprofiteerd hebben. Haar invloed zou zelfs zo groot geweest zijn dat ze Albrecht ertoe aangezet zou hebben partij te kiezen voor de Kabeljauwen. De Hoeken geloofden dit verhaal en zouden Aleid daarom hebben vermoord. Uit recenter onderzoek is jammer genoeg het tegendeel gebleken. Het beleid van Albrecht was in die periode juist niet pro-Kabeljauws. In het verleden had hij ze wel eens voorgetrokken, maar juist in de tijd dat hij met Aleid om ging was dat niet het geval. Daarnaast kwam Aleid van Poelgeest uit een geslacht dat zich graag uitsprak voor het behoud van de macht van de "oude adel". Als je het vanuit dat oogpunt bekijkt zal de kans zelfs groot geweest zijn dat Aleid meer op had met de Hoeken dan met de Kabeljauwen. En als laatste feit blijkt uit de administratie van Albrecht dat hij in die periode zijn interesse in Aleid begon te verliezen. Er worden nog wel bedragen voor cadeaus op haar naam gevonden, maar slecht sporadisch. Tevens komen er weer twee namen van oude maîtresses voor in de administratie, die rond die periode meer geschenken ontvingen van Albrecht dan Aleid.

De moord op Aleid van Poelgeest

Lange tijd werd er vanuit gegaan dat Aleid van Poelgeest is vermoord omdat ze aan de "Kabeljauwse kant" had gestaan. Het gebeurde in de nacht van 2 op 23 september 1932. Tijdens een nachtelijke wandeling door Den Haag werd zij begeleid door de meesterknaap Willem Cuser*. Plots werden zij door een groep edelen overmeesterd en doodgestoken. Omdat iedereen in de waan leefde dat zij aan de kant van de Kabeljauwen had gestaan, werd de moordaanslag al snel in de schoenen van de Hoeken geschoven.

Verschillende theorieën over de moord op Aleid van Poelgeest

Inmiddels is dit idee over de moordaanslag achterhaald. Door recent onderzoek waren namelijk ook al de moordaanslagen op Willem Cuser aan het licht gekomen. Dit wierp ander licht op de zaak en uiteindelijk zijn er een viertal theorieën aangedragen die de moord op Aleid van Poelgeest kunnen verklaren:

• Ze is vermoord door de Hoeken omdat ze aan de Kabeljauwse kant stond.
• Willem Cuser was het daadwerkelijke doelwit van de aanslag en Aleid had de pech dat ze op het verkeerde moment op de verkeerde plaats was. Ook was de vader van Willem Cuser enorm gebrand op vervolging van de dader, eigenlijk nog meer dan de vader van Aleid.
• Aleid was mogelijk een affaire begonnen met Willem Cuser. Albrecht zou hier lucht van hebben gekregen en het stel uit wraak hebben laten vermoorden.
• Als laatste wordt er nog gedacht dat de moordenaars de erfgenamen van het leengoed Ten Hoeck kunnen zijn. Zij voelden zich misschien bedrogen en bestolen na het overlijden van hun vader. Na de dood van hun vader kwam het leengoed terug in handen van Albrecht en hij schonk het gehele leengoed aan Aleid. Het was in die tijd normaal dat de erfgenamen ook een deel van het leengoed kregen. De erfgename van leengoed Ten Hoeck hebben nooit een deel gekregen zelfs niet nadat zij naar de rechter waren gestapt. Het toeval wil ook nog dat de hoofdverdachten aan de moord de erfgenamen waren van het leengoed, namelijk de broers of neven Gerrit en Dirk de Blote.

Albrecht zag de moord als een persoonlijke aanval op zijn autoriteit en greep deze gebeurtenis aan om af te rekenen met een aantal politieke tegenstanders.

Tot slot

Geen één van bovenstaande theorieën over de moord op Aleid van Poelgeest is bewezen. Hoe en waarom Aleid van Poelgeest precies om het leven is gekomen zal misschien wel nooit duidelijk worden. Maar door de manier waarop zij om het leven is gekomen en het feit dat er nooit een portret van haar is gevonden is zij door de historici verheven tot een goddelijke vrouw met een beeldschoon uiterlijk en veel politieke invloed. Wel zijn de historici er op dit moment over eens dat de meest aannemelijke theorie de theorie van de erfgename, van leengoed Ten Broek is. Maar welke theorie jij wenst te geloven, is aan jou...

Lees verder

• Aletta Jacobs: eerste studente & arts
• Alexandrine Tinne: ontdekkingsreiziger & pionier
• Joke Smit: Feministe & journaliste (1933-1981)
• Mina Kruseman; feministe in de 19e en 20e eeuw (1835-1922)
• Weyn Ockers: Pantoffelgooister in de 16e eeuw