Juliana, koningin der Nederlanden van 1948-1980

Juliana, dochter van koningin Wilhelmina en prins Hendrik, werd geboren in 1909. Ze was een zeer gewenst kind vooral toen duidelijk werd dat het voortbestaan van de Oranjedynastie van haar afhing. Toen ze achttien werd was ze gerechtigd zo nodig haar moeder als koningin op te volgen. In 1937 trouwde ze met Bernhard zur Lippe-Biesterfeld. Het zou een moeizame relatie worden. Juliana voelde zich speciaal aangetrokken tot sociaal werk. Ze had in tegenstelling tot haar echtgenoot pacifistisch ideeën en wilde vooral modern en 'gewoon' zijn. Een probleem vormde ook de invloed die gebedsgenezeres Greet Hofmans op haar uitoefende. Dit tot leedwezen van Bernhard en ook het kabinet. (In 1956 werd haar verder contact met Hofmans verboden). Het koninklijk paar kreeg vier kinderen: de prinsessen Beatrix, Irene, Margriet en Marijke/Christina. In 2004 overleed Juliana.

Juliana, prinses van Oranje-Nassau

Op 30 april 1909 werd op paleis Noordeinde in Den Haag een prinses Van Oranje-Nassau geboren: Juliana Louise Emma Marie Wilhelmina, dochter van koningin Wilhelmina en prins Hendrik. Er moet een zucht van opluchting door Oranje-minnend Nederland zijn gegaan want de koningin had na acht jaar huwelijk al drie miskramen gehad en aangezien Wilhelmina enig kind was, zou, als ze kinderloos bleef, een verwante Duitse prins voor de troon in aanmerking komen. (En of dat ooit werkelijkheid zou zijn geworden is zeer de vraag want Nederlanders waren en zijn niet zo zeer monarchisten als wel orangisten; mogelijk was na Wilhelmina dan een president staatshoofd geworden.) De voornaam van het prinsesje maakte duidelijk dat bij de naamgeving specifiek aan de Oranjelijn was gedacht: ze was vernoemd naar Juliana van Stolberg, moeder van de vader des vaderlands Willem van Oranje-Nassau.

Achttien jaar

Wilhelmina was zeer gehecht aan haar 'Jula’. Haar kind en haar moeder Emma waren waarschijnlijk de enige mensen voor wie de toch nogal stuurse, afstandelijke Wilhelmina liefdevolle gevoelens koesterde. In 1927 werd Juliana achttien jaar en daarmee gerechtigd haar moeder eventueel als koningin op te volgen. Ook werd ze nu lid van de Raad van State en met Prinsjesdag zat ze voortaan naast haar moeder op het podium in de ridderzaal en het paleisje aan de Kneuterdijk werd nu haar eigen huis.

Huwelijk met prins Bernhard

In 1937 trouwde Juliana met de Duitse prins Bernhard zur Lippe-Biesterfeld. De joviale man had grote invloed op haar. Zo kwam ze na haar huwelijksreis terug als een moderne jonge vrouw.

Het maatschappelijk werk trok Juliana aan. Zo was ze erevoorzitter van het Nationaal Crisis comité (1931-1936). Bij haar troonsbestijging in 1948 werd het Koningin Juliana Fonds opgericht (in 2002 fuseerde dit met het Oranjefonds, dat ook de naam van de fusiepartners werd).

Tweede Wereldoorlog

Op 31 januari 1938 werd een dochter geboren: prinses Beatrix. Een jaar later volgde weer een dochter: Irene. Op 10 mei 1940 begon de Tweede Wereldoorlog. De koninklijke familie week uit naar Engeland. Spoedig reisden Juliana en de prinsessen door naar Canada. Koningin Wilhelmina en prins Bernhard bleven in Engeland, zo ook het Nederlandse oorlogskabinet met jhr. De Geer als premier. Wel bezocht Bernhard met tussenpozen zijn gezin in Canada. In 1943 werd een derde prinses geboren: Margriet.

Juliana koningin

Na de bevrijding in mei 1945 keerden koningin Wilhelmina, prins Bernhard, prinses Juliana en de drie prinsesjes terug naar Nederland. Het prinselijk paar en hun drie kinderen vestigden zich op paleis Soestdijk. In de zomer van 1947 maakte Wilhelmina bekend dat ze zo snel mogelijk wilde aftreden. Men wist haar ervan te overtuigen dat die gebeurtenis beter in 1948, als ze 50 jaar koningin zou zijn, plaats kon vinden. Juliana nam enige tijd voor haar waar en daarna kon het officiële aftreden respectievelijk aantreden van Juliana plaatsvinden. Zo werd Juliana als koningin ingehuldigd in de Nieuwe Kerk te Amsterdam op 6 september 1948.

Dekolonisatie

De soevereiniteitsoverdracht op 27 december 1949 in verband met de dekolonisatie van Indonesië was een van de eerste belangrijke historische plechtigheden waarbij Juliana als koningin betrokken was. Daarbij had Nederland de soevereiniteit over Nieuw-Guinea (Papoea- Nieuw-Guinea) behouden; deze kwestie bleef zodoende in geding tijdens de regering van Juliana. In 1962 kwam het hierover tot ernstige spanningen tussen Nederland en Indonesië; in augustus van dat jaar werd een akkoord bereikt.

Greet Hofmans

In 1947 was de vierde prinses geboren: Marijke (in latere jaren maakte ze kenbaar dat ze Christina genoemd wilde worden). Marijke bleek aan een oogafwijking te lijden. Dit bracht natuurlijk de nodige zorg mee voor de ouders en zorgde ook voor verwijdering tussen die twee: Juliana geloofde vast dat gebedsgenezeres Greet Hofmans Marijke van haar kwaal kon genezen, Bernhard vond haar een charlatan. In 1956 werd door ingrijpen van de regering het contact met Greet Hofmans verbroken. Ook verder werd duidelijk dat het huwelijk van Juliana geen succes was.

Verhouding Juliana – Bernhard

De prins had een uitstekend imago opgebouwd en werd alom geprezen, niet in de laatste plaats vanwege zijn rol in de Tweede Wereldoorlog, tot de zogenaamde Lockheed-affaire in 1976 (het omkoopschandaal waarbij Bernhard schuldig werd bevonden en hij zijn functies in het bedrijfsleven en krijgsmacht neer moest leggen) het beeld deed kantelen. Desalniettemin bleef Juliana hem altijd trouw en weigerde ze haar echtgenoot te laten vallen. Het imago van de prins verslechterde verder toen hij affaires bleek te hebben gehad met andere vrouwen (affaires waaruit kinderen waren voortgekomen). Het gedeukte imago verslechterde nog verder door boeken van de auteurs Annejet van der Zijl en Jolande Withuis die een ontluisterend beeld schetsen van het gedrag van de prins met name ten aanzien van zijn vrouw. In wezen pasten Juliana en Bernhard ook niet bij elkaar vanwege de verschillende ideeën die beiden hadden. Zo bleek Juliana gevoelig voor pacifistische ideeën. Dit in tegenstelling tot haar man die bepaald niet afkerig was van alles wat met het leger te maken had - en bijvoorbeeld ook een uitstekende relatie onderhield met Nederlands veteranen uit de Tweede Wereldoorlog.

Oude Loo

In dit verband dienen ook de Oude Loo-bijeenkomsten genoemd te worden Ze vonden plaats van zomer 1951 tot eind augustus 1957. Op in totaal zeventien conferenties kwamen spirituele, paranormale en esoterische zaken aan de orde die ook door Greet Hofmans uitgedragen werden. Juliana en een aantal van haar vrienden en vriendinnen woonden die bijeenkomsten bij. Het toen zittende kabinet Drees stond uiterst kritisch tegenover dit doen en laten van het staatshoofd en in 1956 werd een commissie van ‘wijze mannen’ ingesteld (commissie Beel). Het rapport van deze commissie betekende het einde van zowel de Hofmans-affaire als van de Oude Loo-conferenties.

De zichtbare koningin

Door de opkomst van de televisie werd de koningin en haar omgeving zichtbaar voor het volk. Zo werd vanaf 1952 eerst in zwart-wit, later in kleur het Koninginnedagdefilé op de verjaardag van de koningin, 30 april, door de televisie uitgezonden. Eerst was TV-bezit uitzonderlijk maar zo vanaf begin jaren ’60 veranderde dat en spoedig werd het defilé massaal bekeken. Juliana gaf acte de présence in Zeeland toen deze provincie en delen van Zuid-Holland en het westen van Noord-Brabant in de nacht van 31 januari op 1 februari 1953 getroffen werden een enorme watersnoodramp.

Gewoon en modern zijn

Juliana had een afkeer van hofformaliteiten. Ze wilde geen majesteit genoemd worden, ze wilde modern zijn en het liefst aangesproken worden met ’mevrouw’. Had ze zelf een beroep mogen kiezen dan was dat – volgens de mythe, maar daarom niet minder betekenisvol - maatschappelijk werkster geweest. Koninklijke pracht en praal paste niet bij de naoorlogse tijdgeest, toen de gemiddelde Nederlander zich geen luxe kon permitteren. Eenvoudig en zuinig waren de trefwoorden. Juliana heeft zich daar goed in kunnen vinden. Dat had ze niet van een vreemde. Haar moeder Wilhelmina wilde direct na de oorlog, toen er gebrek was aan zo ongeveer alles, niet meer in een paleis wonen.

De jeugd vliegt uit

In de jaren 1960 verlieten de dochters van Juliana en Bernhard een voor een het paleis in Soestdijk. De eerste was Irene. Zij was in het geheim katholiek geworden en trouwde op 29 april 1964 met de Spaanse prins Carlos Hugo de Bourbon de Pame. Hij maakte aanspraak op de Spaanse troon, maar het lukte hem niet die te verwerven. Haar overgang tot het katholicisme was in Nederland zeer omstreden. Het huwelijk was zo omstreden dat koningin Juliana en Prins Bernhard niet bij de plechtigheid aanwezig waren. Nog geen jaar later werd de verloving aangekondigd van Prinses Margriet met mr. Pieter van Vollenhove. In mei 1965 kondigde de koningin de verloving aan van kroonprinses Beatrix met de Duitse diplomaat Claus von Amsberg. Ook dit voorgenomen huwelijk lag heel gevoelig nog maar zo’n twintig jaar na de oorlog. Maar spoedig na het huwelijk begon Claus uit te groeien tot een bij het volk geliefde prins. Ook prinses Christina vestigde zich elders. Eerst in het buitenland waar ze de van oorsprong Cubaanse Jorge Guillermo leerde kennen waarmee ze in 1977 trouwde. In latere jaren scheidden zowel Irene als Christina.

Humaan

Koningin Juliana kwam met haar humane visie wel eens in botsing met haar ministers. Zo hield ze in 1952 tegen de zin van het zittende kabinet een pacifistische rede voor het Amerikaanse congres. En van de drie ter dood veroordeelde Duitse oorlogsmisdadigers Aus der Fünten, Fischer en Kotälla werd de doodstraf omgezet in levenslang mede omdat koningin Juliana ernstige gewetensbezwaren had tegen de doodstraf. Met de onafhankelijkheid van Indonesie in 1949 en in 1975 met die van Suriname had ze geen enkel probleem.

Vanzelfsprekend werd de koningin door de betrokken bewindslieden geïnformeerd over regerings- en politieke zaken. Ook werd ze betrokken onder meer bij de kabinetsformaties - maar altijd bleef gelden: de koning(in) is onschendbaar, de ministers zijn verantwoordelijk. Daarnaast vormen ook de staatsbezoeken aan bevriende naties, bezoeken aan evenementen en werkbezoeken in eigen land belangrijke onderdelen van het werk van het staatshoofd.

Overlijden

Nadat Juliana in 1980 afstand van de troon had gedaan ten gunste van haar oudste dochter Beatrix leefde ze teruggetrokken op Soestdijk. Niet ‘koningin-moeder’ maar ‘prinses’ wilde ze nu zijn, net als haar moeder bij haar aantreden in 1948. Niet net als haar moeder trok ze zich vervolgens terug uit het openbare leven maar werd ze een actieve prinses. Ze las drie kranten (NRC, Trouw en de Gooi & Eemlander), keek altijd naar het journaal en bleef geïnteresseerd in staatszaken.

Evenals haar ouders geloofde ze vast in een leven na de dood en zag ze de dood niet als een einde maar als een nieuw begin. In maart 2004, een half jaar vóór Bernhard, overleed ze en werd ze bijgezet in de Nieuwe Kerk te Delft.