Schilders 17e eeuw: Rembrandt van Rijn - landschappen

Schilders 17e eeuw: Rembrandt van Rijn - landschappen De alleskunner Rembrandt van Rijn heeft ook circa tien landschappen geschilderd. Zijn landschappen vielen echter niet in de smaak bij het publiek, want Rembrandt schilderde niet de realistische landschappen waar na 1630 veel vraag naar was. Rembrandt werd blijvend beïnvloed door de Vlaamse schilder Hercules Pietersz. Seghers, een schilder van gefantaseerde, sombere en woeste landschappen. Opvallend bij de landschappen van Rembrandt is het spel dat de schilder speelt met het licht. Doorgaans is een deel van het landschap is in het donker gehuld. Zijn landschappen hebben soms een symbolische betekenis.

Het landschap als onderwerp

Tekeningen en etsen

In Amsterdam was het in de zeventiende eeuw geen pretje. De grachten waren een open riool, dieren poepten vrijelijk op straat en de mensen stonken een uur in de wind. Wie vrij had kon ontsnappen naar het platteland. Ook Rembrandt ging vaak de stadspoort uit, de vrije natuur tegemoet. Hij heeft veel gewandeld in de omgeving van Amsterdam. In zijn vele tekeningen en etsen beeldde Rembrandt het weidse Hollandse landschap in de omgeving van Amsterdam natuurgetrouw af. Aan de hand van zijn etsten en tekeningen heeft men de routes van zijn wandelingen in de omgeving van Amsterdam vrij nauwkeurig kunnen vaststellen.

Schilderijen

Rembrandt heeft slechts weinig landschappen geschilderd. Op een inventarislijst van Rembrandt uit 1656 staan slechts tien landschappen vermeld. Van de landschapsschilderijen die nu bekend zijn worden er tegenwoordig slechts zeven als authentiek (door Rembrandt geschilderd) beschouwd. Men neemt aan dat de andere landschappen door zijn leerlingen zijn geschilderd.

Rembrandt schilderde zijn landschappen tussen 1636 en 1654. Op een van zijn landschappen, Landschap met de barmhartighe Samaritaan (1638), is nog een bijbels verhaal zichtbaar. De andere door hem geschilderde landschappen hebben geen herkenbaar verhaal. In 1638 was hij al tot ver buiten de landgrenzen bekend als een historie- en veelgevraagd portretschilder. Met zijn landschapsschilderijen had hij echter weinig succes. Schilderijen van landschappen werden doorgaans voor de markt, dus niet in opdracht, gemaakt. Rembrandt wist voor zijn landschappen geen constante markt te vinden.Vanaf 1630 vervaardigden schilders die gespecialiseerd waren in landschappen vooral realistische voorstellingen van landschappen. Ze legden de uitgestrektheid van het Hollandse landschap vast in realistisch geschilderde landschappen, niet zelden bevolkt door mens en dier. Rembrandt schilderde echter geïdealiseerde landschappen. Zijn landschappen, met hun gefantaseerde werkelijkheid, ontleend aan elementen uit de werkelijkheid, en doordrenkt van de gemoedsstemming van de schilder, vielen niet in de smaak bij het publiek. Na 1654 schilderde hij geen landschappen meer.

De door Rembrandt geschilderde landschappen lijken ontsproten te zijn aan zijn fantasie. Het zijn studies van licht en stemming. Niet zelden hebben de schilderijen ook een symbolische betekenis. Door Rembrandt geschilderde landschappen zijn wel vergeleken met gedichten waarin de figuur van de mens, als hij er al in voorkomt, op de tweede plaats staat. In zijn schilderijen van landschappen maakt de mens, net zoals een struik of een hutje, deel uit van het natuurschouwspel.

De invloed van Hercules Pietersz. Seghers

De vraag is waarom Rembrandt idealistische landschappen schilderde, terwijl afbeeldingen van het (deels gefantaseerde) idealistische landschap na 1630 al grotendeels vervangen was door realistische afbeeldingen van landschappen. Het antwoord is dat Rembrandt elementen overnam van een schilder uit de vorige generatie.

Het berglandschap / Bron: Hercules Seghers , Wikimedia Commons (Publiek domein)Het berglandschap / Bron: Hercules Seghers , Wikimedia Commons (Publiek domein)
De landschapsschilder Hercules Pietersz. Seghers (circa 1589-1637) had een blijvende invloed op Rembrandt. Op een inventarislijst uit 1656, opgemaakt tijdens zijn faillissement, staan zeven landschapsschilderijen van Seghers vermeld. Waarschijnlijk oefende Rembrandt zichzelf door deze schilderijen te kopiëren. Zijn na de dood van Seghers geschilderde landschappen waren een voortzetting van het werk van Seghers. Een van Seghers' schilderijen, [Het berglandschap (1633), dat zich nu in het Uffizi in Florence bevindt, werd tot 1871 ten onrechte aan Rembrandt toegeschreven.

Seghers was een meester in het uitbeelden van bepaalde stemmingen, zoals melancholie of eenzaamheid, in zijn landschappen. Rembrandt nam de composities van Seghers echter niet alleen over. Zijn gebruik van het clair-obscur (uitbeelding van licht-donkercontrasten) was beter dan bij Seghers. Bovendien waren de schilderijen van Rembrandt veel expressiever.

De landschappen van Rembrandt van Rijn

Bergen met kasteelruïnes, stenen bruggen en luchten die gedomineerd worden door onweerswolken, een landschap in sombere stemming en met een zon die heldere vlekken licht geeft, zijn karakteristieke eigenschappen van Rembrandts landschappen.

Landschap met de stenen brug

Dit schilderij, landschap met de stenen brug (circa 1638), met zijn rivier met stenen brug, de herberg bij de landweg en de tussen de bomen verscholen boerderij, lijkt een realistisch geschilderd landschap. Men heeft de kerktoren zelfs geïnterpreteerd als die van de Oude Kerk in Amsterdam.

Landschap met stenen brug / Bron: Rembrandt, Wikimedia Commons (Publiek domein)Landschap met stenen brug / Bron: Rembrandt, Wikimedia Commons (Publiek domein)
De weelderige natuur, onder een donker wolkendek, doet sterk denken aan de landschapsschilderijen van de Vlaamse schilder Hercules Pietersz. Seghers. Bruine, olijfkleurige en okerkleurige tinten overheersen. Het licht van de zon komt nauwelijks door de wolken heen. Een hut en de bomen en struiken er omheen worden in een vreemd, scherp, bijna wit licht gezet, terwijl de rivier en de boten, het veld en de verderop gelegen stad bijna in duisternis zijn gehuld. Slechts een kerktoren is duidelijk zichtbaar.

Dit schilderij wordt niet alleen gezien als een dramatische en kosmische voorstelling van een landschap. Wellicht heeft het schilderij een religieuze betekenis. De herberg links op de voorgrond verwijst naar de zondige wereld. De pelgrim moet die herberg links laten liggen. Via de brug kan hij het hemelse koninkrijk bereiken, een koninkrijk dat gesymboliseerd wordt door de torenspits aan de horizon.

Landschap met de barmhartige Samaritaan

In Rembrandts Landschap met de barmhartige Samaritaan )1638) is de stemming somber. Een grote, roodbruine boom vormt de scheiding tussen een bosweg en het zich uitstrekkende landschap, een door de zon verlicht geel korenveld dat begrensd wordt door bomen, struiken, molens en een heg.

Landschap met de barmhartige Samaritaan / Bron: Rembrandt, Wikimedia Commons (Publiek domein)Landschap met de barmhartige Samaritaan / Bron: Rembrandt, Wikimedia Commons (Publiek domein)
Onder de bomen schieten enkele jagers op vogels. Ze hebben verder niets met het verhaal te maken. Rechts op de bosweg is de barmhartige Samaritaan te zien. Hij heeft een man die door rovers is aangevallen op zijn paard gezet. De barmhartige samaritaan is, zoals beschreven wordt in hoofdstuk 10 van het Evangelie volgens Lucas, op weg naar de dichtstbijzijnde herberg. Er zijn nog twee andere figuren zichtbaar. Wellicht zijn het de in deze parabel (symbolisch verhaal met een boodschap over de juiste manier van leven) genoemde priester en leviet (bijbelse tempeldienaar), die hun eigen weg vervolgden zonder zich te bekommeren om het slachtoffer.

Ook dit landschap van Rembrandt wordt deels overschaduwd door zwarte onweerswolken. De rechterkant van het schilderij, waarin het verhaal plaatsvindt, is daarom moeilijk te ontcijferen. De grote, roodbruine boom reikt naar de zwarte lucht. Er kan wellicht een vergelijking worden gemaakt met de cipressen die van Gogh (1853-1890) ruim twee eeuwen later schilderde. Het is bekend dat Van Gogh werd beïnvloed door Rembrandt en dat hij meerdere schilderijen van hem heeft gekopieerd.

Landschap met obelisk / Bron: Rembrandt, Wikimedia Commons (Publiek domein)Landschap met obelisk / Bron: Rembrandt, Wikimedia Commons (Publiek domein)
Landschap met de obelisk
Rembrandts Landschap met de obelisk (1938) doet denken aan de fantasielandschappen van Hercules Pietersz. Seghers. Het is een woest tafereel, met enkele figuren en een stenen brug. Onder een grauw wolkendek is op de voorgrond een oeroude boom zichtbaar. Ver weg in de stilte, in een oase van rust, verheft zich de obelisk waar alles om draait. De kunsthistoricus Gary Schwartz is van mening dat het een authentiek schilderij van Rembrandt betreft. Het schilderij wordt echter tegenwoordig door anderen toegeschreven aan Govert Flinck, een van zijn leerlingen.

Lees verder

© 2017 - 2024 Pmpaul, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Rembrandt van Rijn en authenticiteitRembrandt van Rijn en authenticiteitTwee werken van Rembrandt van Rijn worden onderworpen aan de criteria van authenticiteit. Zijn deze werken authentiek, z…
Schilderkunst 17e eeuw: het schildersatelierSchilderkunst 17e eeuw: het schildersatelierHoe werden schilders in de Gouden Eeuw opgeleid? De schilders werden doorgaans opgeleid in het atelier van een (meester)…
Schilderij Rembrandt van Rijn van de vader en verloren zoonSchilderij Rembrandt van Rijn van de vader en verloren zoonHet schilderij van de thuiskomst van de verloren zoon van Rembrandt heeft velen geïnspireerd en gefascineerd. Het heeft…
Schilderij 17 eeuw: het puttertje van Carel FabritiusSchilderij 17 eeuw: het puttertje van Carel FabritiusDe distelvink of het puttertje was in de zeventiende eeuw een geliefd huisdier. Op dit schilderij van Carel Fabritius ui…

Schilders 19e eeuw: impressionist Paul CézanneSchilders 19e eeuw: impressionist Paul CézannePaul Cézanne schilderde landschappen, stillevens en portretten. Zijn landschappen tonen de schoonheid van het zuiden van…
Gotische kunst in de middeleeuwen: stijl en kenmerkenGotische kunst in de middeleeuwen: stijl en kenmerkenGotische kathedralen waren de trots van de stad. Heel wat mensen van verschillende standen, hielpen mee om zo hun plekje…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Rembrandt, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • Beheydt, Ludo (2002) Eén en toch apart Kunst en cultuur in de Nederlanden Waanders Uitgevers, Zwolle ISBN 90-400-8722-9.
  • Graaff, Arthur (2006) Rembrandt voor dummies Adddison Wesley, Amsterdam ISBN 90-430-12180-7.
  • Lepore, M. (1977) Rembrandt Amsterdam Boik, Amsterdam.
  • Partsch, S. Rembrandt. Zijn leven, zijn schilderijen Textcase, Groningen ISBN 90-8519-636-1.
  • Schwartz, Gary (1987) Rembrandt Zijn leven, zijn schilderijen Atrium, Alphen aan den Rijn ISBN 90-6113-265-7.
  • Afbeelding bron 1: Hercules Seghers , Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • Afbeelding bron 2: Rembrandt, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • Afbeelding bron 3: Rembrandt, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • Afbeelding bron 4: Rembrandt, Wikimedia Commons (Publiek domein)
Reactie

Van Dael Theo, 28-11-2017
Ik ken iemand die een oud schilderij heeft, ondertekend met Van Rijn. Ik vermoed dat het een Rembrandt is, maar de eigenaar weet het niet. Wanneer ik dat schilderij aanschouw sta ik altijd versteld van de inwerking van het licht, hoe stralend dat dit is weergegeven. Het is een landschap met vier berkenbomen achter een vijver en de stammen weerspiegelen in het water. Links loopt een kronkelpad naar einder. De afmeting is ongeveer 80 op 70 cm. Reactie infoteur, 01-12-2017
Er is uitgebreid onderzoek gedaan naar de echtheid van aan Rembrandt toegeschreven schilderijen. De kans dat er nog onontdekte echte schilderijen van Rembrandt zijn is daarom klein. Bovendien heeft hij in zijn leven maar enkele landschappen geschilderd. De kans dat het schilderij een echte Rembrandt is is dus zeer klein. Maar geniet er maar van. Ook een valse Rembrandt kan mooi geschilderd zijn.

Pmpaul (197 artikelen)
Laatste update: 07-11-2020
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Kunst
Bronnen en referenties: 10
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.