Vrouwen in het leven van Koning Willem II – Charlotte
Van de tweede koning der Nederlanden, Willem II (1792-1849), wordt gezegd dat hij homoseksuele relaties heeft gehad. Dat moge zo zijn, relaties met vrouwen ging hij bepaald ook niet uit de weg. Dat betreft natuurlijk zijn huwelijk met de tsarendochter Anna Paulowna. Maar er was ook een heimelijke affaire met een eenvoudig meisje tijdens zijn studententijd in Oxford. Bovendien: voor Anna in beeld kwam, was hij al eens verloofd geweest: met Charlotte, een dochter van de Prins van Wales (de toekomstige koning van Engeland) en daarmee een begeerlijke huwelijkskandidaat voor een Oranjeprins.
Willem was twee jaar toen hij samen met zijn moeder
Wilhelmina (Mimi) en grootmoeder Wilhelmina op 18 januari 1795 vanaf het Scheveningse strand aan boord ging van een visserspink die vervolgens koers zette richting Engeland. De volgende dag verlieten zijn vader (erfprins Willem Frederik van Oranje-Nassau), zijn oom
Prins Frederik en grootvader Willem V (stadhouder van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden) op dezelfde wijze het vaderland.
De Oranjes vestigden zich in eerste instantie in Engeland. Het zou tot 30 november 1813 duren voor vader Willem Frederik weer voet aan wal zette in Scheveningen, om vervolgens als soeverein vorst Willem I het Oranjebewind in Nederland te hervatten.
Zoon Willem was in december 1813 weer terug in Den Haag. Sinds zijn vertrek uit het vaderland waren er toen bijna 19 jaar verlopen. In tussentijd had hij een uitgebreide leerschool doorlopen. Hij had in Berlijn een degelijke Pruisische militaire opleiding gekregen, had gestudeerd in Oxford en later met veel genoegen de nodige militaire ervaring opgedaan in Portugal en Spanje als adjudant van de Engelse legeraanvoerder Wellington – hij zou altijd een uitgesproken voorkeur voor militaire activiteiten behouden.
Ook had hij in Engeland als student een affaire gehad met een jongedame. Jeroen van Zanten besteedt er in zijn boek
Koning Willem II, 1792-1849 (2013) de nodige aandacht aan. Dit op basis van een brief die de gouverneur van de Prins, die hem begeleide op zijn buitenlandse reizen, in april 1810 naar vader Willem Frederik stuurde (die in Duitsland verbleef).
Affaire met een meisje
Volgens de gouverneur had Willem een affaire met een meisje gehad dat vervolgens overal rondbazuinde dat ze zwanger was van de prins. Bovendien nam Willem zich bepaald niet in acht wat betreft omgang met meisjes in het openbaar, waardoor hij zich kwetsbaar maakte voor roddels en erger. Sowieso is de gouverneur bezorgd over het morele niveau van het universitaire milieu in Oxford; termen als ‘losbandigheid’ en ‘ smeerlapperij’ komen voorbij als hij dat milieu omschrijft. Trouwens over het Britse morele niveau heeft hij geen hoge pet op: er is een wanverhouding tussen morele regels en heimelijke losbandigheid. En dat is extra gevaarlijk voor de prins, want – het spijt de gouverneur om het de vader te moeten vertellen, maar ’t is helaas niet anders - deze is lichtzinnig, heeft een neiging tot huichelen en is zorgeloos als het op zijn reputatie aankomt.
Wel blijkt Willem schuldbesef te hebben gehad, want al spoedig nadat zijn vader was ingelicht over de affaire met het meisje, biecht hij zijn misstap in een brief aan hem op, toont berouw en vraagt vergeving. Vader toonde zich diep teleurgesteld in zijn zoon. Ook al omdat Willem I er veel aan was gelegen dat de toekomstige Willem II een goede reputatie in Engeland op zou bouwen. Hij wilde namelijk voor alles de verloren positie van het Oranjehuis herstellen. En hij had daarvoor ook al een plannetje: als zijn oudste zoon en erfopvolger zou trouwen met Prinses Charlotte, de dochter van de toekomstige koning van Engeland, dan zou dat voor de positie van zijn Huis een geweldige opsteker zijn! Zoals we kunnen lezen in het boek van J. van Zanten correspondeerde Willem I uitgebreid over deze zaak met zijn afgezanten in Engeland.
Militaire carrière
In het kader van ‘herstel Oranjedynastie’ vond Willem I het ook raadzaam dat zijn zoon zich militair zou onderscheiden. Zijn afgezanten tevens toezichthouders / begeleiders van prins Willem in Engeland regelden een en ander en Willem meldde zich aan voor het Engelse leger. Hij werd adjudant van Wellington, die de Fransen bestreed in Spanje en Portugal.
De militaire carrière van Willem op het Iberische schiereiland verliep uitstekend. Hij betoonde veel moed en inzet. Wellington was heel tevreden over hem. Toch had de prins al heel lang één groot verlangen: eindelijk terug naar huis (Pruisen), eindelijk weer verenigd met zijn familie – met name op zijn moeder, Mimi, was hij zeer gesteld. En toen vader Willem Frederik dan ook in 1812 duidelijk maakte aan zijn zoon dat deze zijn succesvolle militaire carrière wat hem betreft in Engeland moest voortzetten, was de zoon zwaar teleurgesteld. Hij wilde wel graag z’n militaire carrière voortzetten, maar dan in dienst van het leger van zijn oom, de koning van Pruisen.
Ook had vader duidelijk gemaakt dat hij een huwelijk van Willem met Prinses Charlotte wenste. Maar ook daarover was de zoon niet enthousiast. In tegendeel, hij zag niets in zo’n verbintenis. Hij gaf, ongetwijfeld ook in verband met zijn militaire ambities, de voorkeur aan een huwelijk met een Duitse prinses. Vader Willem liet zich niet leiden door wensen van zijn zoon. Het dynastieke belang van zijn Huis stond voor hem voorop. In verband daarmee was hij afgereisd naar Engeland en al voor hij zijn zoon daar vanuit Spanje was gearriveerd was hij met de Prins van Wales overeengekomen dat Prinses Charlotte in het huwelijk zou treden met Prins Willem.
Een verloving met tegenzin
Willem was dus niet blij met de door zijn vader gearrangeerde verloving. Maar hij schikte zich; hij was bereid zijn persoonlijke wensen ondergeschikt te maken aan de dynastieke belangen. Er bleek echter een hindernis te zijn: Charlotte voelde ook niet voor het beoogde huwelijk en was niet van plan zich zo makkelijk te schikken naar de wensen van haar vader.
Reinout Goddyn, in het artikel over zijn boek
Charlotte en Leopold (uitgegeven in 2007):
,,Charlotte was een ongewenste dochter. Haar vader, de latere koning George IV, wou absoluut een zoon als troonopvolger, maar dat lukte niet. Hij haatte zijn echtgenote en hij slaagde er niet in van haar te scheiden om bij een andere vrouw een zoon te verwekken. George heeft er dan ook alles aan gedaan om ervoor te zorgen dat Charlotte geen koningin zou worden. Hij isoleerde haar en gaf haar nooit een degelijke opleiding.''
Charlotte moge een ongewenst kind geweest zijn, feit is in ieder geval dat ze een enig kind was. En volgens J. van Zanten (in zijn boek over Willem II, dat hier hoofdzakelijk wordt gevolgd), eigenzinnig en ongemakkelijk. En ze had – niet vreemd, gezien bovenstaande citaat - een hekel aan haar vader. Haar vader – toen nog Prins-Regent, die de regering van zijn zieke vader had overgenomen – was ook bij het volk niet populair. Hij wist dat en zag in Charlotte meer een concurrent en bedreiging dan een dochter. En zo behandelde hij haar ook. Hij was vol achterdocht, hield haar streng in de gaten, en isoleerde haar dus zoveel het kon.
Mogelijk mede door de moeilijke omstandigheden waarin ze opgroeide, was Charlotte vroegrijp. Ook al vroeg bleek ze belangstelling voor mannen te hebben, en ze was bepaald niet onaantrekkelijk. Al vanaf haar vijftiende, zestiende jaar gingen er doorlopend verhalen rond over vermeende verhoudingen met heren.
Ze had zich voorgenomen alleen uit liefde te trouwen en niet akkoord te gaan met een door haar vader gearrangeerd huwelijk. Dus toen Willem van Oranje-Nassau in beeld kwam op wens van haar vader, was ze per definitie tegen. Wel was ze nieuwsgierig naar hem, temeer omdat er door anderen, mede vanwege zijn optreden in Spanje en Portugal, vol lof over de prins gesproken werd. Toen Willem vanuit Spanje weer in Engeland was gearriveerd ging hij met weinig zin, maar met veel plichtsbesef, op pad om nader kennis te gaan maken met Charlotte. Deze ging hem in eerste instantie uit de weg, maar uiteindelijk ontkwam ze toch niet aan een ontmoeting.
De Prins-Regent zet door
Volgens Willems eigen beschrijving van die eerste ontmoeting (bij een diner), was zijn verloofde ‘een schoonheid à la Rubens’; ze stotterde, had een onaangename stem en haar manieren waren naar zijn smaak weinig verfijnd. (We volgen hier J. van Zanten, pag. 158 e.v.) Maar ze beschikte ook over ‘ vrolijkheid en een goedwillende verschijning’.
De vaders waren dus bepaald enthousiaster over een huwelijk dan de jongelui zelf. En de vader van Charlotte (de Prins-Regent), die tijdens die eerste ontmoeting bij het diner ook aanwezig was, begreep dat hij doortastend moest optreden om de zaken naar zijn wens te doen verlopen. Hij nam de prins apart in een kamer en vroeg hem op de man af of hij met zijn dochter wilde trouwen. Willem antwoordde dat hij, alvorens hierover te beslissen, eerst van de dochter wilde horen hoe die over hem dacht. Volgens de Prins-Regent wilde zij wel, haalde Charlotte erbij en vroeg om aan Willem te bevestigen dat ze wel met hem wilde trouwen. Daarop barste de prinses in tranen uit. Volgens Willems eigen verslag van het voorval gebeurde toen het volgende (J. van Zanten, pag. 159 e.v.):
“Zonder haar tijd te gunnen zich te herstellen nam de Prins-Regent mijn hand en verenigde deze met die van de prinses. Hij liet ons elkaar omhelzen, zegende ons als zijn kinderen en verliet vervolgens de kamer, ons onbeweeglijk van verbazing en verrassing achterlatend. (…) Nadat ik me had hersteld, vroeg ik de prinses of ze ook werkelijk met de door haar vader gewenste verbintenis instemde. (…). Ze zei hierop dat ze uit eigen wil had ingestemd.”
Daarmee was de verloving een feit.
De verloving verbroken
Het duurde echter niet lang of Charlotte kreeg spijt van haar toegeeflijkheid. Toen het tweetal op Warwick House (waar de prinses woonde) de toekomst besprak en Willem zijn verloofde in het vooruitzicht stelde dat ze enige maanden per jaar in Den Haag zou moeten verblijven, barstte deze in tranen uit en rende weg uit de kamer waar ze zaten.
Charlotte verdacht haar vader ervan dat deze maar één doel had met dit huwelijk: haar weg te werken uit Engeland om zo zijn eigen positie in het land te versterken. Ze twijfelde er steeds meer aan of ze wel door moest gaan met de prins van Oranje. Daarin werd ze gesterkt door publicaties in een aantal bladen en een deel van het parlement die ook hun bezwaren hadden tegen het voorgenomen huwelijk.
Willem kon niet afwachten in Londen hoe de zaken rond zijn voorgenomen huwelijk zich zouden ontwikkelen; zijn aanwezigheid in Den Haag was dringend gewenst – hij was tenslotte nu de erfprins, de erfopvolger van zijn vader, soeverein vorst Willem I. Op 17 december 1813 verliet hij Londen, twee dagen later arriveerde hij in Nederland, in Hellevoetsluis, en spoedde zich naar de hofstad.
Problemen
Een paar maand later al bereikte hem een bericht wat er op wees dat Charlotte zich probeerde te onttrekken aan het voorgenomen huwelijk. Spoedig reisde Willem af naar Engeland. Op Warwick House had hij in eerste instantie weinig reden tot optimisme; de prinses wilde hem niet ontvangen.Toen ze daar eindelijk toch in toestemde, viel het allemaal erg mee – in ieder geval gaf ze hem de indruk dat ze niet van plan was af te zien van het huwelijk.
Maar het viel niet mee, dat werd duidelijk toen ze spoedig weer weigerde hem te ontvangen. En vervolgens toch weer wel… Ze bleef draaien. Tenslotte was slechts een onbetekenende onenigheid tussen de twee voldoende aanleiding voor Willem om kwaad bij haar weg te lopen. Het leek erop dat dit incident door Charlotte aangegrepen werd om definitief met Willem te breken, want nog diezelfde dag ontving de prins een brief van haar waarin ze meedeelde dat wat haar betreft de verloving als verbroken moest worden beschouwd.
Voor Willem was nu ook de maat vol, en hoewel hij duidelijk gekwetst was door de afloop, ook omdat hìj nu degene was die
en public een nederlaag leed, zal hem de wetenschap dat niet hijzelf maar zijn vader het huwelijk had gewild, tot troost zijn geweest. En hoewel Willem I nog probeerde hem andermaal naar Engeland te dirigeren om het huwelijk toch nog te redden, hield zoon Willem nu voet bij stuk – het was over en uit met Charlotte.
Een tragisch einde voor Charlotte
De affaire kreeg jaren later een wat wrang vervolg – tenminste, wrang voor prins Willem, gezien in het licht van de afscheiding van België van het Koninkrijk der Nederlanden. Charlotte namelijk trad in 1816 in het huwelijk met Leopold van Saksen-Coburg, die de eerste koning van België zou worden. Over de rol van Leopold bij de totstandkoming van het huwelijk vermeldt Reinout Goddyn in genoemd artikel:
“Leopold heeft altijd verklaard dat hij zomaar naar Londen is gereisd en dat Charlotte daar op slag op hem verliefd werd. Dat blijkt een leugen te zijn. De waarheid is dat Leopold naar Londen ging om met Charlotte te trouwen, maar toen hij daar arriveerde, bleek ze al verloofd [ met Prins Willem dus]. Die verloving heeft Charlotte dan verbroken, niet om Leopold maar omdat ze verliefd was op een andere prins. Leopold liep daar dus een blauwtje en is onverrichter zake moeten vertrekken. Pas toen die andere prins op wie zij verliefd was, haar heeft laten stikken, heeft zij haar aandacht op Leopold gericht. Charlotte wou absoluut trouwen om thuis weg te raken.''
Hoe het ook zij, in 1831 zou deze Leopold dus de eerste koning van België worden. Zijn huwelijk met Charlotte schijnt toch heel gelukkig geweest te zijn. Daarmee zou, wat de prinses betreft, gesteld kunnen worden dat er een gelukkige vervolg voor haar was, na alle problemen die de verloving met Willem met zich mee had gebracht. Maar helaas haar geluk duurde niet lang. In 1817 beviel ze van een doodgeboren zoon. De bevalling was langdurig en zwaar geweest, ook omdat Charlotte verzwakt was toen ze moest bevallen. Reinout Goddyn daarover:
"De kans dat een vrouw overleed bij een zwangerschap was in de negentiende eeuw nog groot, dus probeerde men een zo klein mogelijke baby te hebben om de bevalling zo vlot mogelijk te laten verlopen. Daarom kreeg Charlotte ook constant aderlatingen, moest ze op dieet en overdreven veel rusten. Het resultaat was dat ze bij de bevalling totaal verzwakt was. Op de koop toe werd er tijdens de bevalling fout ingegrepen.''
De volgende dag stierf de prinses in het kraambed.
Prins Willem was in 1816 ook in het huwelijk getreden, en wel met
Grootvorstin Anna Paulowna, dochter van
tsaar Paul I van Rusland en zuster van de toen heersende tsaar,
Alexander I.
Lees verder